Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm giúp học sinh Lớp 3 giải bài toán có lời văn

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm giúp học sinh Lớp 3 giải bài toán có lời văn

1. Một số kinh nghiệm giúp học sinh lớp 3 giải bài toán có lời văn PHẦN A: MỞ ĐẦU I. LÍ DO NGHIÊN CỨU : iệc giải các bài toán có lời văn trong môn Toán ở bậc Tiểu học có một vị trí Vrất quan trọng. Kết quả học tập môn Toán của học sinh được đánh giá qua kĩ năng giải toán của học sinh. Giải toán giúp các em khắc sâu kiến thức số học, đo lường, các yếu tố đại số, hình học; tiếp nhận những kiến thức phong phú về cuộc sống và có điều kiện để rèn luyện khả năng áp dụng các kiến thức toán học vào đời sống; rèn trí thông minh, óc sáng tạo, khả năng suy nghĩ linh hoạt. Qua giải toán, giáo viên dễ dàng phát hiện ưu và khuyết điểm trong kiến thức, kĩ năng của học sinh để giúp các em khắc phục thiếu sót, giáo dục các em nhiều mặt tích cực, ý thức vượt khó, tính cẩn thận, làm việc có kế hoạch, độc lập, sáng tạo, Xuất phát từ tình hình thực tế nhiều năm giảng dạy lớp 3, tôi nhận thấy “ giải toán có lời văn” là mạch kiến thức khó khăn nhất đối với học sinh. Bởi vì đối với một số học sinh vốn từ, vốn hiểu biết, khả năng đọc hiểu, khả năng tư duy logic của các em còn hạn chế. Nhiều khi với một bài toán có lời văn, các em tìm ra cách giải, giải được nhưng trình bày lời giải chưa chính xác. Với ý nghĩa và thực tế nêu trên, việc hướng dẫn học sinh giải toán có lời văn đạt hiệu quả cao là việc làm cần thiết của mỗi giáo viên và cũng để góp phần nâng cao kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh Tiểu học nói chung và học sinh lớp 3 nói riêng nên tôi chọn đề tài “ Một số kinh nghiệm giúp học sinh lớp 3 giải bài toán có lời văn”. II. MỤC ĐÍCH ĐỀ TÀI: Giúp học sinh định hướng được cách giải các bài toán có lời văn một cách thuận lợi và chính xác. Bên cạnh đó khuyến khích học sinh có thể giải một bài toán bằng các cách nhanh nhất, nhằm nâng cao kết quả học tập của học sinh. III. PHƯƠNG PHÁP TIẾN HÀNH: Tiếp cận học sinh, điều tra, thống kê số liệu, so sánh, đối chiếu thực tế, phân tích, suy luận. IV. CƠ SỞ TIẾN HÀNH: Từ kinh nghiệm giảng dạy toán lớp 3 và thực tế giảng dạy tại lớp 3A, trường Tiểu học số 2 Hoài Tân với các đối tượng học sinh khác nhau. Người viết: Trương Thị Hạt 1
2. Một số kinh nghiệm giúp học sinh lớp 3 giải bài toán có lời văn PHẦN B: NỘI DUNG I. CƠ SỞ KHOA HỌC, LÍ LUẬN CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM: ể giúp giáo viên Tiểu học biết định hướng của việc lựa chọn và vận dụng các Đphương pháp dạy học đối với nội dung “ giải toán có lời văn”, tôi xin trình bày tóm tắt các vấn đề sau: 1. Đặc điểm nhận thức của học sinh Tiểu học: - Học sinh tiểu học thường tri giác trên tổng thể, ít đi sâu vào chi tiết. - Chú ý không chủ định chiếm ưu thế ở học sinh tiểu học. Sự chú ý của học sinh tiểu học còn phân tán, dễ bị lôi cuốn vào các trực quan mới mẻ, bất ngờ, khác thường. - Trí nhớ trực quan, hình tượng và trí nhớ máy móc, phát triển hơn trí nhớ logic, hiện tượng hình ảnh cụ thể dễ nhớ hơn các câu chữ trừu tượng khô khan. - Trí tưởng tượng mang tính hình thức, còn chịu tác động nhiều của hứng thú, kinh nghiệm sống, mẫu vật cụ thể. Từ những đặc điểm trên của học sinh tiểu học về quá trình nhận thức nên khi dạy học sinh tiểu học nói chung và dạy học toán nói riêng, giáo viên phải: Quan tâm đến việc sử dụng đồ dùng trực quan một cách hợp lí khi hình thành kiến thức cho học sinh. Vì hình dạng, kiểu cách, màu sắc, của đồ dùng trực quan dễ gây sự chú ý cho trẻ, giúp học sinh tri giác tốt và nhớ lâu. Tuy nhiên cũng không quá lạm dụng đồ dùng trực quan. Giáo viên phải tạo cho học sinh tâm thế để ghi nhớ và hướng dẫn cách ghi nhớ tốt, chỉ ra những điều quan trọng và có ý nghĩa để ghi nhớ. 2. Phương pháp dạy học về nội dung giải toán có lời văn: Qua việc tìm hiểu phương pháp dạy học các nội dung về giải toán có lời văn, tôi thấy một số phương pháp dạy học truyền thống được vận dụng trong chương trình toán tiểu học là: thuyết trình, giảng giải minh họa, gợi mở vấn đáp, trực quan và thực hành, luyện tập. Dạy học môn toán của tiểu học nói chung, đặc biệt dạy học sinh “giải bài toán có lời văn” nói riêng, các phương pháp truyền thống nói trên vẫn là phương pháp mang lại hiệu quả nếu biết sử dụng đúng lúc, đúng chỗ. Sở dĩ vậy, là vì kiến thức môn toán vốn là những tri thức hết sức trừu tượng, khó hiểu đối với học sinh. Tư duy của học sinh tiểu học đang ở giai đoạn đầu của sự phát triển, các em chỉ có thể nhận thức được những gì cụ thể gần gũi, lúc này dạy học nhất thiết phải mang tính trực quan sinh động, đồng thời phải kết hợp nhiều phương pháp khác như: phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh sẽ tốt hơn. Người viết: Trương Thị Hạt 2
3. Một số kinh nghiệm giúp học sinh lớp 3 giải bài toán có lời văn Tuy nhiên để đạt được hiệu quả cao, người giáo viên phải biết hướng dẫn học sinh hoạt động theo chủ đích với sự giúp đỡ đúng mức của giáo viên, của sách giáo khoa và đồ dùng dạy học để mỗi học sinh tự phát hiện và giải quyết bài toán thông qua việc thiết lập mối quan hệ giữa kiến thức mới với kiến thức có liên quan đã học, với kinh nghiệm của bản thân đã học được ở trường, trong đời sống hằng ngày. Mặc khác, trong giải toán, giáo viên cần khuyến khích học sinh tìm hiểu cách giải và biết so sánh, lựa chọn cách giải tốt. Từ đó, hình thành cho học sinh thói quen không bắng lòng với kết quả đạt được và có lòng muốn tìm ra giải pháp khác tốt cho bài làm của mình. Như vậy điều ta đáng quan tâm không phải là học sinh làm được nhiều bài và giáo viên cung cấp thêm nhiều bài tập cho học sinh mà chính là giáo viên giúp cho học sinh khai thác được các tiềm năng trong các bài tập có sẵn trong sách giáo khoa, hướng dẫn học sinh trao đổi ý kiến về các cách giải, qua đó củng cố, khắc sâu kiến thức bài học. II. THỰC TRẠNG SỰ VIỆC HIỆN TẠI: Qua thực tế tìm hiểu tình hình dạy học giải toán có lời văn cho học sinh lớp 3 ở trường Tiểu học số 2 Hoài Tân, trong những năm học trước, tôi nắm được những thông tin sau: - Kế hoạch bài soạn của giáo viên chưa đầy đủ về phương pháp hướng dẫn cho học sinh giải bài toán hoặc chỉ có một phương pháp hướng dẫn giải bài toán đó, mà không dự kiến phương án khác nếu học sinh chưa hiểu bài. - Giáo viên có phần nặng về hình thành lí thuyết, thời gian hướng dẫn học sinh luyện tập thực hành còn ít. - Khi giải toán học sinh chưa đọc kĩ đề bài toán, đọc vội vàng không cần suy nghĩ để hiểu đề, chưa biết tập trung vào những dữ kiện trọng tâm đề toán. - Vì kĩ năng đọc thành thạo của các em chưa cao nên các em đọc được đề toán nhưng hiểu đề còn thụ động, chậm chạp. - Đa số học sinh bỏ qua bước cơ bản trong giải toán là tóm tắt đề toán. - Học sinh chưa xác định được các kiểu tóm tắt đề toán khác nhau phụ thuộc vào từng dạng bài khác nhau. - Học sinh không nhận ra được yêu cầu cốt lõi ở bài toán có lời văn. Từ đó học sinh không giải được hoặc giải không hoàn chỉnh bài toán. Khi giải xong bài toán, các em hay bỏ qua các bước kiểm tra lại bài, dẫn đến nhiều trường hợp sai sót đáng tiếc do tính nhầm, do chủ quan. - Gặp những bài toán phức tạp, các em chưa có kĩ năng phân tích và tư duy nên các em lười suy nghĩ. Hơn thế nữa là tư duy toán học và việc vận dụng các qui tắc toán học để giải một bài toán của một học sinh còn hạn chế. Bởi lẽ đó, khi làm bài nhiều học sinh giải sai các bài toán ở phần tự luận. Nếu có giải được bài toán cũng thường hay bị sai lời giải hoặc đặt lời giải cho bài toán chưa hợp lí. Người viết: Trương Thị Hạt 3
4. Một số kinh nghiệm giúp học sinh lớp 3 giải bài toán có lời văn Kết quả khảo sát về giải toán có lời văn của học sinh lớp 3A, trường Tiểu học số 2 Hoài Tân như sau: Đợt kiểm Sỉ số Giải bài toán đúng Viết sai câu Viết sai phép tính và tra hoàn toàn lời giải tên đơn vị SL % SL % SL % Kết quả đầu 31 8 25.8% 12 38.7% 11 35.5% năm Qua kết quả thống kê bài khảo sát chất lượng của học sinh vào đầu năm học 2014-2015 thì chất lượng giải bài toán có lời văn của các em như sau: + 8 em giải bài toán đúng hoàn toàn. + 12 em viết sai câu lời giải. + 11 em viết sai phép tính và tên đơn vị. III. NỘI DUNG – GIẢI PHÁP: Từ những thực trạng trên tôi đã rút ra được những kinh nghiệm để giúp học sinh lớp 3 giải bài toán có lời văn tốt hơn, nhằm rèn luyện trí thông minh, óc sáng tạo và kĩ năng giải toán cho học sinh, góp phần nâng cao kết quả học tập môn toán và tạo tiền đề cho việc học giải toán ở các lớp tiếp theo cho học sinh. 1. Biện pháp giúp học sinh nắm vững phương pháp giải toán: Trước hết giáo viên phải nắm vững các dạng toán có lời văn trong chương trình lớp 3. Toán lớp 3 kế thừa và phát triển nội dung toán lớp 1, lớp 2. Ở lớp 1, lớp 2 học sinh được giải toán bằng một bước tính, đến lớp 3 học sinh được học giải toán có đến hai bước tính với các mối quan hệ trực tiếp và đơn giản. Được học hoàn chỉnh bài toán về quan hệ “ nhiều hơn, ít hơn”, cụ thể là bài toán hơn kém nhau một số đơn vị ( biết “ số lớn và số bé”, tìm “ phần nhiều hơn” hoặc “ phần ít hơn” của “ số lớn so với số bé” hoặc “ số bé so với số lớn” ) + Gấp một số lên nhiều lần, giảm đi một số lần. + Tìm một trong các phần bằng nhau của một số. + So sánh số lớn gấp mấy lần số bé. + So sánh số bé bằng một phần mấy số lớn. + Bài toán liên quan đến rút về đơn vị. Giúp học sinh nắm vững các khái niệm toán học, cấu trúc phép tính, các thuật ngữ, . Cụ thể là: bài toán có lời văn nêu các vấn đề thường gặp trong đời sống, các vấn đề đó gắn liền với nội dung toán học. Giúp học sinh nắm rõ thế nào là bài toán hợp, bài toán hợp khác với bài toán đơn ở chỗ nào. Trên cơ sở cách giải bài toán đơn mà chuyển sang hình thành các bước giải của bài toán hợp ( bài toán đơn có một bước giải, bài toán hợp có hai bước giải mà trong đó mỗi bước giải có câu lời giải và phép tính tương ứng). Người viết: Trương Thị Hạt 4
5. Một số kinh nghiệm giúp học sinh lớp 3 giải bài toán có lời văn Khi tóm tắt bài toán, giáo viên cho học sinh đọc kĩ bài toán. Điều này hết sức cần thiết nhằm làm rõ giả thiết ( bài toán cho gì? ) và kết luận ( bài toán hỏi gì? Yêu cầu gì? ) Có thể tóm tắt bằng lời văn hoặc bằng sơ đồ đoạn thẳng. Từ đó học sinh có thể tìm mối quan hệ giữa “ cái đã biết và cái chưa biết” đó là cầu nối để tìm cách giải quyết một cách hợp lí. Khi trình bày lời giải, giáo viên cần giúp học sinh hiểu rõ quy trình phải làm: Viết được câu lời giải và phép tính tương ứng. Cần kiên trì để học sinh tự diễn đạt câu trả lời bằng lời trước khi viết câu lời giải. Có thể chấp nhận cách diễn đạt tuy vụng về nhưng đúng, rồi giáo viên uốn nắn sửa dần như đúng. Để các em mạnh dạn hơn, tự tin khi phát biểu, trả lời câu hỏi, người giáo viên cần phải luôn gần gũi, nhẹ nhàng, tươi cười đối với các em, khuyến khích các em giao tiếp, khích lệ các em tạo hứng thú khi học tập. Đối với những em chậm tiến bộ, thường rụt rè thì giáo viên luôn chú ý nhắc nhở, gọi các em trả lời, lên bảng làm bài. Chỉ cần các em có một tiến bộ nhỏ là tuyên dương ngay, để từ đó các em sẽ cố gắng học tập và mạnh dạn hơn. Đối với những em học khá, giỏi phải có những biểu hiện vượt bậc, phải có tiến bộ rõ rệt thì mới khen. Để giờ học có hiệu quả thì giáo viên phải đổi mới phương pháp dạy học tức là kiểu dạy học “ lấy học sinh làm trung tâm”, hướng tập trung vào học sinh, học sinh là người hoạt động tích cực, tự tìm tòi khám phá để phát hiện ra kiến thức mới. Tổ chức cho học sinh chơi các trò chơi học tập giúp cho các em thoải mái sau giờ học căng thẳng. Để giúp học sinh giải toán có lời văn thành thạo, giáo viên luôn luôn chú ý rèn luyện kĩ năng nghe, nói, đọc, viết cho các em bởi vì đọc thông, viết thạo là yếu tố căn bản giúp học sinh hiểu rõ đề và tìm cách giải bài toán một cách hợp lí, chính xác. Người giáo viên phải nắm vững yêu cầu của từng loại bài để có phương pháp cụ thể phù hợp với loại bài đó, có thao tác linh hoạt và khắc sâu kiến thức từng dạng bài tập cho học sinh. Ngoài ra, giáo viên khuyến khích học sinh tham gia giải toán qua mạng. Về phía phụ huynh học sinh thì giáo viên tổ chức gặp gỡ các bậc cha mẹ học sinh vào đầu năm hoc, để trao đổi với phụ huynh học sinh về những yêu cầu cần thiết giúp các em học tập tốt như: phải có đủ sách vở và đồ dùng học tập cho các em, quan tâm nhắc nhở các em tự học ở nhà. 2. Hướng dẫn học sinh nắm vững phương pháp chung về các bước giải các bài toán có lời văn: Dù bất kì bài toán thuộc dạng nào học sinh cũng phải nắm được các thao tác khi giải toán: Bước 1: Đọc kĩ đề toán. Bước 2: Tóm tắt đề toán. Bước 3: Phân tích bài toán, lập sơ đồ giải. Người viết: Trương Thị Hạt 5