Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế trò chơi trong dạy học Toán 3

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế trò chơi trong dạy học Toán 3

1. Phần I: MỞ ĐẦU I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: Nhân loại đã bước vào thế kỷ XXI, một thế kỷ tiếp tục có những biến đổi to lớn, khoa học và công nghệ sẽ có bước tiến nhảy vọt, kinh tế tri thức có vai trò ngày càng nổi bật trong quá trình phát triển; toàn cầu hoá kinh tế là một xu hướng khách quan, lôi cuốn ngày càng nhiều nước tham gia. Sự tranh chấp quốc tế trên các lĩnh vực ngày càng gay gắt. Phân tích tình hình trong nước và thế giới khi bước vào thế kỷ XXI, Đại hội IX của Đảng đã xác định “Con đường công nghiệp hoá, hiện đại hoá của nước ta cần và có thể rút ngắn thời gian, vừa có bước tuần tự vừa có bước nhảy vọt. Phát huy nguồn lực trí tuệ và sức mạnh trí tuệ của người Việt Nam, coi phát triển giáo dục và đào tạo, khoa học công nghệ là quốc sách hàng đầu là nền tảng và động lực của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá”. Mặt khác, nội dung thay đổi đòi hỏi phương pháp dạy học cũng đổi mới. “Phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh trên cơ sở khai thác triệt để các đặc điểm tâm sinh lý của học sinh Tiểu học” là biện pháp đổi mới phương pháp dạy và phương pháp học ở Tiểu học. Các em học sinh Tiểu học, đặc điểm nổi bật là thích chơi hơn thích học, sự nhận thức còn mang tính cụ thể . Do đó nên tổ chức cho các em “ Học mà chơi, chơi mà học.” Một trong những biện pháp chủ yếu để đạt được mục đích trên là gây cho các em học sinh hứng thú học tập, tạo niềm tin, niềm vui bằng cách lôi cuốn các em vào những trò chơi toán học hấp dẫn phù hợp với trình độ nhận thức, đặc điểm lứa tuổi của các em đặc biệt là các em những lớp đầu cấp. Bản thân là một giáo viên Tiểu học (dạy lớp 3A3 ) tôi nhận thấy rằng muốn dạy tốt chương trình toán 3, không những người giáo viên phải nắm vững nội dung chương trình mà còn phải luôn tìm tòi, năng động, sáng tạo để vận dụng linh hoạt
2. những phương pháp, hình thức tổ chức phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả dạy và học. Xuất phát từ những lý do bức xúc cấp bách như vậy nên tôi đã chọn và nghiên cứu đề tài: “Thiết kế trò chơi trong dạy học Toán 3”, để giờ học toán phong phú hấp dẫn hơn tạo hứng thú thực sự cho học sinh Tiểu học. II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU: 1. Tìm hiểu hệ thống nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học toán 3 2. Thiết kế trò chơi góp phần đổi mới phương pháp dạy học trong giờ học toán 3 III. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU Để đạt được mục đích trên cần thực hiện những nhiệm vụ sau: 1. Tìm hiểu tầm quan trọng của đổi mới phương pháp dạy học. 2. Tìm hiểu các quan điểm chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học nói chung và học toán nói riêng. 3. Tìm hiểu ý nghĩa, tác dụng của trò chơi toán học. 4. Nghiên cứu sách giáo khoa và sách giáo viên toán 3 và các tài liệu có liên quan. 5. Thiết kế các trò chơi trong giờ học toán 3. 6. Tìm hiểu phân loại đối tượng học sinh trong lớp. 7. Dạy thực nghiệm. 8. Đề xuất ý kiến. IV. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU: - Chủ thể: Trò chơi trong giờ học toán 3. - Khách thể: Học sinh lớp 3A3 trường Tiểu học Như Quỳnh B, huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên.
3. V. PHẠM VI NGHIÊN CỨU Do thời gian có hạn, năng lực nghiên cứu còn hạn chế tôi chỉ đi sâu về: “Thiết kế trò chơi trong dạy học Toán 3”. VI. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: 1. Phương pháp nghiên cứu lý luận. 2. Phương pháp nghiên cứu bằng điều tra, quan sát. 3. Phương pháp thực nghiệm. 4. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm. Phần II: NỘI DUNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN: 1. Quy luật nhận thức của học sinh Tiểu học. Nhìn chung học sinh ở Tiểu học việc nhận thức một vấn đề nào đó thường bị chi phối rất nhiều từ các yếu tố và hoạt động bên ngoài. ở các lớp dưới sự tri giác của các em mang tính trực giác, chẳng hạn như tri giác về thời gian: thời gian như bị kéo dài khi học sinh không bị hoạt động nào lôi cuốn, bị rút ngắn khi bị lôi cuốn vào các hoạt động hấp dẫn và mãi về sau sự tri giác của học sinh mới dần dần được hoàn thiện thông qua các hoạt động nhận thức. Sự chú ý chủ định còn chiếm ưu thế ở học sinh Tiểu học, sự chú ý này chưa bền vững nhất là đối với các đối tượng ít thay đổi. Do thiếu khả năng tổng hợp, sự chú ý của học sinh còn phân tán vào các hoạt động khác, sự phân tích còn kém nên dễ bị lôi cuốn vào cái trực quan nội cảm. Trí nhớ trực quan - hình tượng và trí nhớ máy móc phát triển hơn trí nhớ logic, trí nhớ máy móc cũng dễ dàng hơn đối với trí nhớ logic, hiện tượng hình ảnh cụ thể dễ nhớ hơn là câu chữ trừu tượng, khô khan. Trí nhớ tưởng tượng tuy có phát triển nhưng còn tản mạn, ít có tổ chức và còn chịu tác động nhiều của hứng thú kinh nghiệm sống và mẫu hình đã biết.
4. Mặc dù ở lứa tuổi học sinh Tiểu học có nhiều sự thay đổi hơn ở bậc Mầm non nhưng những ham muốn vui chơi vẫn còn chiếm ưu thế, tuy nhiên nó có bị chi phối bởi những hoạt động học tập. Với những đặc điểm nêu trên thì trong quá trình dạy học cần phải tổ chức một loại hình hoạt động sao cho nó phù hợp với đặc điểm lứa tuổi của học sinh Tiểu học. Trong các loại hình hoạt động đã được vận dụng trong dạy và học thì loại hình hoạt động “Học mà chơi, chơi mà học” nó đã đáp ứng được những yêu cầu nêu trên. Ngoài ra với loại hình này là huy động tư duy tổng hợp trên cơ sở kiến thức cơ bản và ngược lại thông qua trò chơi các kiến thức cơ bản được củng cố một cách hoàn thiện hơn. Đó là một trong những nguyên lý dạy học. Nguyên lý này đối với Tiểu học đã được các nhà Giáo dục chứng minh. Qua các thông tin đại chúng: Phát thanh - truyền hình, báo chí mà đặc biệt là báo Thiếu niên - Nhi đồng và Toán học tuổi thơ đã đề cập đến loại hình nêu trên khá sinh động và thu được nhiều kết quả cao trong dạy học. 2. Đổi mới phương pháp dạy học: Đổi mới phương pháp dạy học là đưa phương pháp dạy học mới vào nhà trường trên cơ sở phát huy mặt tích cực của phương pháp truyền thống để nâng cao chất lượng dạy học, nâng cao hiệu quả giáo dục. Với sự phát triển của xã hội ngày càng đi lên, đặc biệt là sự phát triển của khoa học - kỹ thuật thì giáo dục, đặc biệt là giáo dục Tiểu học, cần phải thực hiện đổi mới toàn diện và đồng bộ để chuẩn bị học vấn cơ sở và khả năng thích ứng chủ động, sáng tạo cho những người lao động trong điều kiện công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước Việt Nam đầu thế kỷ XXI (thế kỷ của Công nghệ thông tin). Đứng trước sự phát triển đó của xã hội, tất cả các nước trên thế giới trong đó có Việt Nam đã thực hiện cuộc cách mạng về phương pháp dạy học. Theo kinh nghiệm nhiều nước trên thế giới chỉ ra rằng: “Cuộc cách mạng về phương pháp (đổi mới phương pháp dạy học) sẽ đem lại bộ mặt mới, sức sống mới cho giáo dục
5. trong xã hội hiện đại”. Hơn nữa ở các bậc học càng thấp, vai trò của phương pháp càng quan trọng, đặc biệt Tiểu học là bậc học nền tảng bao gồm nhiều học sinh. Nhận thức được tầm quan trọng của phương pháp dạy học ở Tiểu học, từ năm 1991 trung tâm nghiên cứu nội dung và phương pháp phổ thông thuộc viện khoa học giáo dục đã phối hợp với nhiều cơ quan của Bộ Giáo dục và Đào tạo, nhiều Sở Giáo dục và Đào tạo trong cả nước tổ chức nghiên cứu đề tài “Đổi mới phương pháp dạy học”. Với kết quả nghiên cứu ban đầu được thử nghiệm ở một số vùng và tất cả các giáo viên Tiểu học khi vận dụng phương pháp đổi mới trong dạy học đều xác nhận tính hiệu quả của các giải pháp và có tính khả thi rất cao. Đến nay việc vận dụng đổi mới phương pháp trong dạy học đã được ban hành rộng rãi trong cả nước và chắc chắn nó sẽ đem lại nhiều hứa hẹn trong tương lai. Vậy bản chất của đổi mới phương pháp dạy học là đổi mới các hình thức tổ chức dạy học cộng với các hoạt động hợp lý của thầy và trò trong mỗi một nội dung (mỗi một đơn vị kiến thức) trong quá trình dạy - học. 3. Giải pháp đổi mới: 3.1. Đổi mới nhận thức của cán bộ quản lý giáo dục và giáo viên: Coi việc đổi mới phương pháp dạy học như điều kiện tiên quyết đảm bảo thắng lợi của đổi mới giáo dục hiện nay. Khẳng định quyết tâm và trách nhiệm của các cấp thuộc ngành giáo dục - đào tạo trong đổi mới cách dạy, cách học ở Tiểu học. Xác định đổi mới phương pháp dạy học là một quá trình lâu dài, phải rất kiên trì, phải ủng hộ và khuyến khích sự chủ động sáng tạo của giáo viên và học sinh. Tránh bảo thủ và áp đặt. 3.2. Đổi mới nội dung giáo dục: Lựa chọn các nội dung cơ bản, thiết thực, tinh giản song mang tính tích hợp trong từng bài, từng chủ đề, tăng các hoạt động thực hành, vận dụng theo điều kiện của địa phương và của đối tượng học sinh. 3.3. Đổi mới hình thức tổ chức dạy học:
6. Phối hợp hợp lý các hình thức dạy học cá nhân, dạy học theo nhóm, dạy học cả lớp, dạy học ở hiện trường (ở cơ sở sản xuất, bảo tàng địa phương, ở vườn trường ), dạy học có sử dụng trò chơi học tập. Ở bậc Tiểu học nói chung và ở lớp 3 nói riêng việc sử dụng trò chơi học tập rất phù hợp với đặc điểm lứa tuổi của các em vì với các em “Học mà chơi, chơi mà học”. Giáo viên không nên sử dụng một hình thức, một phương pháp dạy học duy nhất trong các giờ lên lớp mà phải biết kết hợp đan xen nhiều phương pháp, hình thức tổ chức dạy học khác nhau nhằm giúp học sinh chú ý cao, tạo hứng thú học tập. Tuy nhiên việc kết hợp các hình thức dạy học trong giờ lên lớp còn phụ thuộc vào nội dung từng tiết học, đối tượng học sinh Để giờ học đạt kết quả cao người giáo viên cần lựa chọn một cách linh hoạt, sáng tạo các phương pháp hình thức tổ chức dạy học. 3.4. Đổi mới môi trường giáo dục: Muốn đổi mới phương pháp dạy học thì cần có môi trường giáo dục phù hợp. Trước hết là môi trường lớp học (phòng học) xây dựng mỗi một phòng học là một môi trường giáo dục (sử dụng bức tường và không gian lớp học để tổ chức các hoạt động giáo dục gắn với tư liệu, phương tiện ). 3.5. Đổi mới cơ sở vật chất và thiết bị giáo dục: Khuyến khích sử dụng hợp lý các đồ dùng dạy học, đồ dùng học tập, sử dụng các phiếu học tập (vở thực hành ). Động viên và tạo điều kiện cho giáo viên và học sinh tự làm lấy một số đồ dùng dạy và đồ dùng để học. Từng bước tổ chức các phòng chuyên dụng phục vụ cho các hoạt động giáo dục và dạy học tự chọn ở Tiểu học. 3.6. Đổi mới về cách kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh:
7. Phối hợp nhiều hình thức kiểm tra như: Kiểm tra thường xuyên, kiểm tra định kỳ, kiểm tra viết, kiểm tra miệng, phối hợp các hình thức tự luận và trắc nghiệm trong các bài kiểm tra. Tóm lại: Đổi mới phương pháp dạy học đã được thực thi và mang lại kết quả rất đáng kể. Các phương pháp về đổi mới cũng đã có rất nhiều và cũng đề cập đến nhiều khía cạnh song để một giờ dạy học của giáo viên Tiểu học thành công thì quả cũng không phải là dễ, nó yêu cầu cả người giáo viên và cả học sinh phải hoạt động rất linh hoạt và tích cực trong các môn học mà nhất là môn toán. Vậy để giờ học giảm bớt căng thẳng mà vẫn mang lại kết quả thì tuỳ theo từng tiết toán chúng ta đưa vào những nội dung “trò chơi” cho phù hợp, để đúng với yêu cầu của học sinh Tiểu học đó là: “Học mà chơi, chơi mà học”. 4. Trò chơi trong giờ học toán: 4.1. Quan niệm về trò chơi toán học: - Trò chơi toán học là trò chơi trong đó có chứa một yếu tố toán học nào đó. - Trò chơi toán học có thể phân theo số lượng người tham gia chơi: + Trò chơi tập thể. + Trò chơi cá nhân. - Trò chơi có thể là trò chơi vận động, có thể là trò chơi trí tuệ, cũng có thể kết hợp cả trò chơi vận động và trò chơi trí tuệ. Vì trò chơi toán học mang đầy đủ các đặc điểm của các trò chơi, nhưng chúng ta cần phân biệt trò chơi toán học và trò chơi phi toán học. Trò chơi toán học là trò chơi ít nhiều có tổ chức trong đó một yếu tố kiến thức toán học nào đó còn trò chơi phi toán học thì không chứa một yếu tố toán học nào trong trò chơi. Mức độ trò chơi sẽ được nâng dần theo từng lớp, theo mức độ kiến thức. Càng lên lớp trên tính trí tuệ phải cao hơn. Trong nhà trường trò chơi toán học có thể tổ chức như một hoạt động dạy học toán. Cơ sở tâm lý và sinh lý khẳng định hoạt động dạy toán học dưới dạng trò chơi toán học rất phù hợp với lứa tuổi học sinh Tiểu học.