Sáng kiến kinh nghiệm Cách dạy một tác phẩm tự sự, truyện ngắn

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Cách dạy một tác phẩm tự sự, truyện ngắn

1. " cách dạy một tác phẩm tự sự -truyện ngắn- Phần I: Mở đầu 1. Đặt vấn đề: Trong kho tàng văn học đồ sộ của nhân loại, tác phẩm tự sự chiếm một vị trí rất quan trọng, góp phần làm nên sức hấp dẫn của bộ môn khoa học mang tính nghệ thuật độc đáo, mà ở đó truyện ngắn đóng vai trò khá đặc biệt. Tuy xuất hiện muộn trong lịch sử văn học, nhưng truyện ngắn lại có nội dung và hình thức nghệ thuật phong phú và đa dạng. Truyện ngắn chiếm một phần lớn trong thể loại tự sự. Qua những câu chuyện người đọc cảm nhận được tư tưởng, tình cảm, thái độ, cách ứng xử đúng đắn giữa con người với con người, gây ấn tượng sâu đậm về cuộc đời và tình người Qua đó giúp người đọc, mà đặc biệt là lứa tuổi thanh, thiếu niên có những nhận thức, tình cảm và định hướng đúng. Những câu chuyện ngắn là những thông điệp làm "sáng" lên, đẹp hơn tâm hồn, tình cảm nhân cách của người đọc. Đó cũng chính là lý do góp mặt của tác phẩm tự sự nói chung và truyện ngắn nói riêng trong chương trình Ngữ văn lớp 8. Việc tiếp cận tác phẩm tự sự - truyện ngắn và hiểu cho đúng, dủ không phải là đơn giản bởi mỗi tác phẩm lại có hiệu quả thẩm mĩ riêng, thể hiện rất rõ đặc trưng thể loại. Tác giả truyện ngắn thường hướng tới khắc hoạ một hiện tượng, phát hiện một nét bản chất trong quan hệ nhân sinh hay đời sống tâm hồn con người, bởi vậy tác phẩm rất ít nhân vật, ít sự kiện phức tạp, nhân vật chỉ là một "mảnh" nhỏ của thế giới Truyện ngắn là một thể loại "dân chủ", gần gũi với đời sống hàng ngày, lại súc tích, gợi trường liên tưởng, suy ngẫm, với ý nghĩa sâu xa Mỗi tác phẩm lại mang một văn phong, kết cấu, cốt truyện khác nhau, đòi hỏi người đọc 1
2. phải tìm tòi, phát hiện những nét độc đáo mang tính nghệ thuật Vì thế khoa học về phương pháp dạy học văn học trong nhà trường cần đặt ra vấn đề: Dạy học tác phẩm tự sự - truyện ngắn như thế nào cho phù hợp với phương pháp dạy học mới, lấy học sinh làm chủ thể sáng tạo. Từ những vấn đề trên đây, bản thân tôi xin mạnh dạn trao đổi với các bạn đồng nghiệp một số ý kiến khi dạy một tác phẩm "Tự sự - Truyện ngắn." 2. Mục đích nhiệm vụ: Tiếp cận những yêu cầu về đổi mới phương pháp dạy học văn vào dạy một tác phẩm tự sự - truyện ngắn. Thực nghiệm vận dụng dạy văn bản "Chiếc lá cuối cùng" - (Sách Ngữ văn 8 - Tập I). 3. Đối tượng nghiên cứu: - Phương pháp dạy học tác phẩm tự sự ở cấp THCS qua truyện ngắn. Phần II: Nội dung nghiên cứu 1. Nghiên cứu vấn đề gì? - Dạy học tác phẩm tự sự theo phương pháp lấy học sinh làm chủ thể ở lớp 8 qua tác phẩm tự sự : Truyện ngắn "Chiếc lá cuối cùng" 2. Thực trạng hiện nay: - Thực tế như chúng ta đã biết, tác phẩm tự sự - truyện ngắn thường biểu hiện cá tính sáng tạo của nhà văn, bởi vậy nếu không chú ý cách dạy sẽ nặng về ghi nhớ, giáo viên sẽ thiên về tìm hiểu giá trị nội dung, nghệ thuật của tác phẩm, với những bài học luân lí, đạo đức mà chưa áp dụng thi pháp tự sự - truyện ngắn bộc lộ trong lời kể, hình tượng nhân vật, tình tiết, sự việc, biến cố cốt truyện, giọng điệu luôn thay đổi của người kể chuyện, với cách nói và tiết tấu riêng Bởi vậy đôi khi 2
3. trong giờ học văn, giáo viên vô hình chung đã áp đặt học sinh với những bài học giáo điều, làm cho tác phẩm văn học trở nên khô khan nhạt nhẽo, học sinh thụ động và nảy sinh tâm lí chán nản, không hứng thú mỗi khi có giờ ngữ văn. Vậy, với một tác phẩm tự sự - truyện ngắn, giáo viên cần truyền tải đến với người đọc, đặc biệt là các em học sinh như thế nào cho phù hợp. 3. Thực hiện giải pháp: Với bản thân, từ nhận thức trên, tôi đã cố gắng tìm tòi một hướng đi phù hợp cho một tiết dạy tác phẩm tự sự nói chung và truyện ngắn nói riêng theo tinh thần đổi mới phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm - phát huy tới mức tối đa tính tự giác, năng lực trí tuệ của học sinh. Các em được quyền tự chủ độc lập từ việc định hướng, xác định mục tiêu, lựa chọn phương pháp, phương tiện học tập. Còn người thầy là người cố vấn, là trọng tài, là "chất xúc tác" kích thích, thức tỉnh mọi tiềm năng của học sinh. Phương pháp dạy và học này đã phát huy tốt được trí lực của học trò, làm cho các em hứng thú với môn học. Tôi xin được trình bày để các bạn đồng nghiệp góp thêm ý kiến. Phần thiết kế bài dạy Văn bản: "Chiếc lá cuối cùng" (Tiết 2) (Trích truyện ngắn của O. Hen-ri) A. Mục tiêu cần đạt: Trên cơ sở mấy trang văn bản trích phần kết thúc tác phẩm"Chiếc lá cuối cùng", giúp học sinh khám phá vài nét cơ bản nghệ thuật truyện ngắn của nhà văn Mỹ O. Hen-ri, rung động trước cái hay, cái đẹp, và lòng cảm thông cuả tác giả đối với những nỗi bất hạnh của người nghèo. B. Chuẩn bị: - Giáo viên: Thiết kế bài dạy + Máy chiếu + Tranh minh hoạ. - Học sinh: Đọc văn bản + Soạn bài. C. Tiến trình bài dạy: * ổn định lớp : (1 phút) * Kiểm tra bài cũ: (5phút) ? Em hãy trình bày những suy nghĩ của em về Giôn-xi qua nội dung tiết học trước? -> Định hướng trả lời: 3
4. - Cô là một hoạ sỹ còn rất trẻ, hoàn cảnh sống nghèo, bị viêm phổi nặng. Do nghèo, bệnb nặng nên cô tuyệt vọng chán nản, buông xuôi và luôn có ý nghĩ khi nào chiếc lá thường xuân cuối cùng rụng, cô cũng lìa đời. ? Theo em, trong con người Giôn-xi bây giờ có mấy căn bệnh? -> Định hướng trả lời: Hai căn bệnh: + Bệnh y học + Bệnh tư tưởng ? Chúng có liên quan tới nhau không và đâu là bệnh chính? - Chúng có liên quan và căn bệnh tư tưởng chiếm phần quan trọng. * Giới thiệu bài : (1 phút) - Xiu, bạn của Giôn-xi đã hết lòng động viên, chăm sóc, khuyên nhủ nhưng đều vô vọng. Mặc dù vậy, khát vọng lớn nhất của Xiu lúc này là mong cho Giôn-xi khỏi bệnh. Vậy điều kì diệu có đến với Giôn-xi, đúng như mong muốn của Xiu hay không? Ta cùng tìm hiểu nội dung còn lại của văn bản. * Bài mới: Hoạt động của thầy (1) Hoạt động của trò (2) I. Đọc, tóm tắt, tìm hiểu chú thích: II. Đọc, hiểu văn bản: 1. Hoàn cảnh sống của hoạ sỹ nghèo: 2. Xiu trước bệnb tình của bạn: 3. Kiệt tác của hoạ sỹ Bơ-men: (30 phút) a) Chiếc lá cuối cùng với Giôn-xi - Học sinh đọc văn bản từ: "Sáng hôm (17 phút) sau chiếc lá thường xuân vẫn còn đó." ? Em hãy nhận xét về giọng đọc của bạn? - (Học sinh nhận xét) ? Em có cảm xúc gì khi nghe đọc phần văn - Ngạc nhiên. bản này? ? Vì sao em lại có tâm trạng đó? - Vì sự tồn tại của chiếc lá trước sự tấn công của gió, mưa. ? Hãy tìm những câu văn miêu tả gió, mưa? - Một cơn mưa lạnh lẽo, dai dẳng cùng với tuyết. 4
5. - Sau trận mưa vùi dập. - Gió bấc ào ào. ? Vậy, em nhận xét gì về thiên nhiên lúc - Vô cùng khắc nghiệt. này? + GV: Dường như thiên nhiên đang muốn huỷ diệt tất cả sự vật và đang thử thách lòng người. Chúng ta còn thấy khoảng cách của chiếc lá khá xa so với mặt đất, lại là một loài cây leo yếu ớt. ? Trước sự vùi dập phũ phàng của thiên - (Học sinh tự bộc lộ) nhiên chiếc lá vẫn tồn tại, em nghĩ thế nào về chiếc lá? ? Có một câu tác giả khẳng định sự chiến - Chiếc lá thường xuân vẫ còn đó. thắng của chiếc lá trước gió bão. Bạn nào có thể tìm và đọc câu đó? ? Kết cấu của câu văn có gì đặc biệt? - Câu văn ngắn, đứng độc lập, nên nó cũng là một đoạn văn. ? ý nghĩa của câu văn ? - Chiếc lá dường như thách thức thiên nhiên khắc nghiệt. ? Sự tồn tại của chiếc lá cuối cùng đem đến - Giôn-xi từ chỗ tuyệt vọng đã bừng cho người đọc sự ngạc nhiên tiếp theo đến lên khát vọng sống. Điều mà cô chối mức kì diệu. Theo em, điều kì diệu ở đây là bỏ trước đó, làm tiêu tan sự chán nản gì? trong cô. ? Căn cứ vào đâu em khẳng định như vậy? + Xiu: - Đòi ăn cháo. - Đòi uống sữa có pha rượu vang. - Hy vọng vẽ vịnh Naplơ. - Đòi soi gương. - Xem Xiu nấu nướng - Đan khăn len Muốn sống, tâm trạng vui vẻ, lạc quan trở lại. + GV: Điều mà y học bó tay, bạn bè tìm cách động viên đều không có tác dụng thì chiếc lá lại làm được. Dòng nhựa sống lại 5
6. cuộn chảy trong tâm hồn Giôn - xi, hay nói cách khác trong Giôn - xi đang có sự hồi sinh. Các em hãy cùng theo dõi tiếp văn bản. ? Đến đây em có thể lý giải vì sao chiếc lá cuối cùng lại như thần dược cứu sống một con người đang trong tình trạng nguy kịch không? Hãy chú ý chi tiết miêu tả của tác giả: "Giôn - xi nằm nhìn chiếc lá hồi lâu", cô nghĩ gì? Hãy tưởng tượng và ghi lại ( Học sinh tự bộc lộ ) những suy nghĩ của Giôn - xi ra phiếu học tập? ( GV thu và đọc kết quả của 3 học sinh. Các bài tập còn lại nộp cho bàn trưởng, GV thu vào cuối giờ.) ? Các em đồng ý với suy nghĩ của bạn nào? Cô mời các em lí giải điều suy nghĩ của ( Học sinh tự bộc lộ ) mình? + GV bình về sức mạnh của chiếc lá cuối cùng, nghị lực và ý chí chiến thắng bệnh tật của Giôn - xi. ? Từ việc Giôn - xi khỏi bệnh đã để lại cho - Tinh thần lạc quan chiến thắng bệnh em bài học gì trong cuộc sống? tật, hoàn cảnh. - Không được yếu mềm, tự mình chiến thắng bản thân mình. - Tha thiết yêu cuộc sống. ? Em thấy kết cấu phần này có gì đặc biệt? - Tác giả sử dụng nghệ thuật đảo ngược tình huống. ? Em hãy trình bày rõ hơn? - Giôn - xi bị bệnh nặng chờ chết, nhờ chiếc lá đã hồi sinh. ? Tác dụng của biện pháp nghệ thuật này? - Bất ngờ, hấp dẫn, gây sự xúc động. + GV: Điều mà các em vừa trình bày được ghi lại bằng mô hình sau ( treo mô hình bên bảng trái ). 6
7. + GV chuyển ý: Trong thực tế có một chiếc - Không, đây là bức vẽ của bác lá kiên cường như vậy tồn tại không? Bơ-men. Vậy chúng ta đi tìm hiểu phần b. b.Chiếc lá cuối cùng và hoạ sĩ Bơ-men (13 phút) ? Khi sang thăm Giôn - xi cụ Bơ - men có - Cụ sợ sệt nhìn lá và thấy còn ít. thái độ như thế nào? - Cụ im lặng không nói gì. ? Thái độ đó thể hiện tình cảm gì của cụ với - Thương xót, lo lắng cho Giôn - xi. Giôn - xi? ? Dù cụ không nói nhưng chúng ta hiểu cụ - Nghĩ cách cứu Giôn - xi, nghĩ cách đang nghĩ gì? vẽ chiếc lá vào đúng chỗ mà chiếc lá cuối cùng rụng xuống GV: Việc cụ Bơ-men vẽ chiếc lá được Xiu thuật lại: "và chiều hôm đó hết". ? Em hãy tưởng tượng và miêu tả lại việc - (Học sinh tự tưởng tượng, miêu tả.) làm bí mật của cụ Bơ-men khi vẽ chiếc lá trong đêm giá lạnh (thời gian, không gian, tư thế vẽ, những nỗ lực và suy nghĩ khi vẽ ) - GV nhận xét và chốt lại. ? Em có đồng ý với Xiu không, khi cô cho rằng chiếc lá cuối cùng của cụ Bơ-men là một kiệt tác? Hãy chọn phương án đúng trong các phương án sau:(GV bật máy chiếu, yêu cầ HS thảo luận nhóm) A. Vì chiếc lá của cụ Bơ-men giống như thật. - (Đại diện nhóm trình bày ý kiến.) B. Vì chiếc lá mang lại sự sống cho Giôn-xi. C. Cả A và B ? Hãy giải thích sự lựa chọn cuả em? ? Theo em tại sao tác giả không miêu tả - Tạo bất ngờ cho Giôn-xi và người trực tiếp cụ Bơ-men vẽ chiếc lá mà phải qua đọc. lời kể của Xiu? - Không tự nói về mình, đó là một 7