Sáng kiến kinh nghiệm Một vài biện pháp nâng cao chất lượng đọc diễn cảm thơ cho học sinh

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Một vài biện pháp nâng cao chất lượng đọc diễn cảm thơ cho học sinh

1. Phần A. đặt vấn đề I.mở đầu Môn Tiếng việt ở trường tiểu học có nhiệm vụ hình thành năng lực hoạt động ngôn nhữ cho học sinh. Năng lực hoạt động ngôn ngữ được thể hiện trong bốn dạng hoạt động, tương ứng với chúng là bốn kỹ năng : Nghe, nói, đọc, viết. Đọc là một phân môn của chương trình tiếng việt bậc tiểu học. Đây là một phân môn có vị trí đặc biệt trong chương trình vì nó đảm nhiệm việc hình thành và phát triển cho học sinh kỹ năng học, một kỹ năng quan trọng hàng đầu của học sinh ở bậc học đầu tiên trong trường phổ thông. Những kinh nghiệm của đời sống, những thành tựu văn hoá, khoa học, những tư tưởng, tình cảm của các thế hệ trước và của cả những người đương thời phần lớn đã được ghi lại bằng chữ viết. Nếu không biết đọc thì con người không thể tiếp thu nền văn minh của loài người, không thể sống một cuộc sống bình thường, có hạnh phúc với đúng nghĩa của từ này trong xã hội hiện đại. Biết đọc con người có khả năng tiếp nhận lên nhiều lần, từ đây họ biết tìm hiểu, đánh giá cuộc sống, nhận thức các mối quan hệ tự nhiên, xã hội, tư duy. Biết đọc, con người sẽ có khả năng chế ngự một phương tiện văn hoá cơ bản giúp họ giao tiếp được với thế giới bên trong của người khác, thông hiểu tư tưởng, tình cảm của người khác. Đặc biệt khi đọc các tác phẩm văn chương, con người không chỉ được thức tỉnh về nhận thức mà còn rung động tình cảm, nảy nở những ước mơ tốt đẹp, được khơi dậy năng lực hành động, sức mạnh sáng tạo cũng như được bồi dưỡng tâm hồn. Không biết đọc, con người sẽ không có điều kiện hưởng thụ sự giáo dục mà xã hội dành cho họ, không thể hình thành được một nhân cách toàn diện. Đặc biệt trong thời đại bùng nổ thông tin thì biết đọc càng quan trọng vì nó sẽ gíup người ta sử dụng các nguồn thông tin. Đọc chính là học, học nữa, học mãi, đọc để tự học, học cả đời. Vì vậy, dạy đọc có ý nghĩa rất quan trọng. 1
2. - Trong chương trình tiểu, phân môn tập đọc là một môn thực hành Tiếng Việt, dạy tập đọc là dạy một trong bốn chức năng cơ bản của môn Tiếng Việt, đọc tốt sẽ tạo tiền đề để học tốt các môn học khác. Do đó, mỗi người giáo viên cần chú trọng trong quá trình giảng dạy. Việc dạy học sinh đọc thông thạo, đọc rõ ràng, đọc đúng là một quá trình phải trải qua một thời gian nhất định mới có thể đạt được, luyện cho học sinh đọc diễn cảm lại càng khó hơn, đặc biệt các bài tập đọc theo thể thơ, bởi thơ là tiếng nói của tình cảm, là sự phản ánh con người một cách cao đẹp. Thơ rất giàu chất trữ tình , vì vậy khi đọc thơ cần thể hiện được tình cảm của tác giả gửi gắm trong từng từ, từng dòng thơ, nhịp thơ, vần thơ để truyền cảm xúc đến người nghe, - Các bài thơ dạy trong chương trình tiểu học là những bài thơ hay trong kho tàng văn hoá dân tộc, có hình ảnh và nội dung gần gũi phù hợp với tâm sinh lý học sinh. Mỗi bài thơ là một bức tranh nhỏ về hiện thực cuộc sống con người và thời đaị. Các em đọc cảm thụ được nội dung bài thơ hiểu biết thêm về con người, về thiên nhiên - Qua mỗi bài thơ để giáo dục óc thẩm mỹ cho các em, cảm nhận được cái hay, được cái đẹp của văn học. Văn học có một sức mạnh to lớn, nó giáo dục con người không phải là triết lí khô khan mà bằng những hìh tượng văn học sinh động, tình yêu thiên nhiên đối với con người, với bạn bè, quê hương đất nước. - Thơ còn giúp học sinh phát triển tư duy, đọc thơ các em nhận thức thêm một mảng nhỏ của cuộc sống, nhận thức được phát triển, ngôn ngữ của các em phong phú, sự sáng tạo trong ngôn ngữ cũng phát triển tạo điều kiện học tốt các môn học khác. II- Thực trạng của vấn đề nghiên cứu. 1- Thực trạng. Trong thực tế, ở trưởng Tiểu học, việc dạy đọc, bên cạnh những thành công, còn nhiều hạn chế. Học sinh của chúng ta chưa đọc được như mong 2
3. muốn, Kết quả học đọc của các em chưa đáp ứng được yêu cầu việc hình thành kĩ năng đọc. Các em chưa nắm chắc được công cụ hữu hiệu để lĩnh hội tri thức, tư tưởng, tình cảm của người khác chứa được trong văn bản được đọc. Giáo viên Tiểu học cũng còn lúng túng khi dạy tập đọc: Cần đọc bài tập đọc với giọng như thế nào, làm thế nào chữa lỗi phát âm cho học sinh, làm thế nào để các em đọc nhanh hơn, hay hơn; Làm thế nào để các em hiểu văn bản được đọc, nhất là làm thế nào được “Văn”, làm thế nào để phối hợp đọc thành tiếng và đọc hiểu; làm thế nào để cho những gì đọc được tác động vào chính quốc sống của các em Đó là những trăn trở của giáo viên trong mỗi giờ dạy tập đọc. Trong thực tế tỷ lệ học sinh đọc diễn cảm thơ ở lớp tôi dạy còn rất hạn chế, các em chủ yếu đọc vẹt, dẫn tới chất lượng văn học chưa cao. Là giáo viên trực tiếp giảng dạy, tôi rất băn khăn lo ngại trước chất lượng giảng dạy đọc thơ. Bởi vậy tôi đầu tư thời gian tìm tòi một số kinh nghiệm luyện học sinh lớp 4 đọc thơ. 2- Kết quả thực trạng qua khảo sát đầu năm. Để nắm được lỗi mà học sinh mắc phải, ngay từ đầu năm học tôi tổ chức kiểm tra đọc (đọc một bài thơ trong chương trình) để phân loại học sinh kết quả thu được như sau: Đọc đúng câu đọc đúng khổ Đọc diễn cảm Lớp Sĩ số thơ thơ SL % SL % SL % 4B 31 4 13 3 9.5 2 6.4 Từ thực trạng trên, để việc dạy đọc thơ cho học sinh lớp 4 đạt kết quả tốt, tôi đã mạnh dạn đưa ra một vài biện pháp nâng cao chất lượng đọc diễn cảm thơ cho học sinh. 3
4. B- Giải quyết vấn đề. I- Các giải pháp thực hiện. 1- Phương pháp giảng dạy: Xuất phát từ thực tế mắc lỗi của học sinh tôi chú trọng đến việc sửa sai cho học sinh trong quá trình dạy tập đọc . Cung cấp cho học sinh nắm một số thể loại thơ thường gặp : Thơ lục bát : Thơ đường ; Thơ cổ ; Thơ từ do : Học sinh nhận diện được thể thơ , từ đó hướng dẫn các em đọc . Mỗi thể loại thơ có đặc thù riêng , một âm hưởng riêng nhưng chúng đều thể hiện tình cảm , cảm xúc , vì thế khi đọc thơ ta cần thể hiện được sắc thái tình cảm qua từng khổ thơ , câu thơ , nhịp thơ , vần thơ . Mỗi giờ tập đọc là thời gian rèn đọc cho học sinh tốt nhất tôi chú ý đọc mẫu thật chuẩn , đây là một hình thức trục quan sinh động có hiệu quả cao đối với học sinh : Sau khi đọc xong tôi cho một vài em đọc tốt đọc lại , cả lớp theo dõi đọc thầm . Hàng ngày trên lớp tôi có một quyển nhật ký riêng theo dõi học sinh đọc và sửa sai cho học sinh bằng cách gọi những em đọc chưa chuẩn đọc nhiều lần cho đúng để hình thành kỹ năng Mỗi bài thơ tôi cho học sinh tự tìm hiểu cách đọc và nêu cách đọc , từ đó các em cảm nhận cái hay , cái đẹp trong thơ . Trong phân môn tập đọc việc cảm thụ văn học có liên quan tới việc đọc chuẩn , nó hỗ trợ cho nhau : Hiểu nội dung để đọc đúng và đọc đúng truyền cảm sẽ giúp cho việc hiểu nội dung . Bởi vậy trong giảng dạy tôi đã vận dụng xen kẽ việc tìm hiểu bài với việc luyện đọc . 2 . Phương pháp sư phạm : Tôi sử dụng một số phương pháp sư phạm trong quá trình lên lớp như : Xếp em đọc tốt ngồi xen các em đọc yếu , khuyến khích các em kèm cặp đọc tốt , thành tích ấy được đánh giá vào giờ sinh hoạt cuối tuần , khi các em có thành tích tôi khen thưởng kịp thời . Đặc biệt trong quá trình hướng 4
5. dẫn tôi không nóng vội đốt cháy giai đoạn mà tôi kiên trì , nhẹ nhàng , chủ yếu giáo dục bằng tình cảm và giúp các em thấy được cái hay trong thơ , gợi lòng say mê yêu thơ, từ đó giáo dục các em tình yêu quê hương và đất nước , yêu thiên nhiên cuộc sống con người . Kết hợp với gia đình mua tài liệu cho học sinh đọc , khuyến khích học sinh đọc nhiều sách đặc biệt các tập thơ viết cho thiếu nhi . Phát động phong trào làm thơ thực hiện thông qua các chủ điểm như ngày : / 20 –11 , 8-3 Với thể loại phong phú . Hàng tuần tổ chức các giờ học ngoại khoá tôi xen kẽ các hoạt động thi đọc thơ hay . II – Các biện pháp thực hiện : 1 Đọc đúng câu thơ : - Biện pháp tổ chức thực hiện : Yêu cầu học sinh chuẩn bị đọc trước ở nhà . Luyện cho học sinh đọc không bỏ sót tiếng , Không thêm tiếng , không lạc dòng . Giáo viên đọc mẫu chuẩn rôi cho học sinh luyện đọc từ , ngữ , câu , qua hình thức đọc cái nhân , nhóm hoặc đồng thanh cả lớp . Đặc biệt lưu ý các tiếng luyện âm nước ngoài , các từ địa phương Luyện cho học sinh phải biết dựa vào nghĩa , dựa vào quan hệ ngữ pháp giữa các tiếng , từ để ngắt hơi cho đúng ; dựa vào dấu hiệu ngữ pháp của các loại câu ( Hỏi , kể , cầu kiến , cảm ) Để thể hiện ngữ điệu cho chính xác . việc ngắt hơi phải phù hợp với các dấu câu : nghỉ ít ở dấu phẩy, Nghỉ lâu hơn ở dấu chấm Ngoài ra còn phải hạ giọng khi đọc bộ phận giải thích của câu . ở đây, đọc đúng bao gồm cả một số tiêu chuẩn của việc đọc diễn tả Khi lên lớp đầu tiên giáo viên đọc mẫu rồi cho cả lớp đọc đồng thanh , cuối cùng cho các em đọc cá nhân tiếng , từ khó này . Với những câu mà giáo viên dự tính có nhiều em đọc sai ngữ pháp cũng tiến hành như vậy . Cuối cùng mới luyện đọc hoàn chỉnh cả đoạn , bài . 5
6. Có những dòng thơ dài ngắn khác nhau , có dòng đủ ý , có dọng ý trải dài sang dòng sau ( thơ vắt dòng ) . Để hiểu ý của câu thơ giúp người nghe cảm nhận được cái hay cái đẹp , người đọc cần chú ý tính liền mạch , tính liên kết của dòng thơ . Ví dụ : Bài : “Bộ độ về làng ” của nhà thơ “Hoàng Trung Thông” “Các anh về Mái ấm nhà vui, Tiếng hát câu cười Rộn ràng xóm nhỏ ” Các anh về Tưng bừng trước ngõ Mẹ già bịn rịn áo nâu Vui đàn con ở rừng sâu mới về ” Làng tôi nghèo Mái lá nhà tre Các câu thơ đọc nhanh , một số câu gần như không nghỉ hơi ở cuối dòng thơ , đọc gần như liền hơi với dòng tiếp sau, thể hiện không khí tươi vui của xóm nhỏ khi bộ đội về làng . Cũng có những câu thơ đọc với giọng chậm rãi thể hiện được cảnh đẹp và những cảm xuác của tác giả khi đọc thơ Ví dụ: bài : “ Bè xuôi sông La” STV 4 Sông La ơi sông la Trong veo/ như ánh mắt Bờ tre xanh im mát Mươn mướt đôi hàng mi, Bè đi chiều thầm thi 6
7. Gió lượn đàn thong thả Như bầy trâu lim dim Đằm mình/ trong êm ả Sóng long lanh vẩy cá Chim hót trên bờ đê. Đối với từng bài cụ thể giáo viên hướng dẫn học sinh theo yêu cầu của bài. Ví dụ Bài : “ Chợ tết” STV 4 tập 1 Giáo viên hướng dẫn các em đọc đúng các từ ngữ khó (dải mây trắng, sương hồng lam, nóc nhà gianh, có yếm thắm, núi uốn mình, ): hiễu nghĩa các từ ngữ được chú giải sau bài; lưu ý các em về cách được phân tách các cụm từ ở một số dòng thơ. VD: Dải mây trắng/ đỏ dần trên đỉnh núi Sương hồng lam/ ôm ấp nóc nhà gianh Trên con đường viền trắng nép đồi xanh Người các ấp tưng bừng ra chợ tết Họ vui vẻ kéo hàng/ trên cỏ biếc Những thằng cu áo đỏ/ chạy lon xon Vài cụ già chống gậy/ bước lom khom Cô yếm thắm/ che môi cười lặng lẽ Thằng em bé/ nép đầu trên yếm mẹ Hai người thôn gánh lợn đi đầu Con bò vàng ngộ nghĩnh đuổi theo sau Học sinh đọc diễn cảm toàn bài – giọng chậm rãi ở 4 dòng đầu ( tả cảnh đẹp của thiên nhiên hôm có phiên chợ ), vui, rộn ràng ở những dòng thơ sau ( không khí vui vẻ, tưng bừng của người đi chợi ). Nhấn giọng những từ ngữ gợi cảm, gợi tả: đỏ dần, ôm ấp, viền trắng, tưng bừng, kéo hàng, lon xon, lon khom, lặng lẽ, nép đầu, đuổi theo sau Đọc đúng nhịp thơ là đặc trưng cơ bản phân biệt thơ với văn xuôi , là sự tổ chúc ngôn ngữ thơ ca , tạo nên nhạc điệu của thơ . có nhịp thơ ngắn thể 7