Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm giải toán điển hình Lớp 4

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm giải toán điển hình Lớp 4

1. PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO CẨM KHÊ TRƯỜNG TIỂU HỌC PHƯƠNG XÁ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM MỘT SỐ KINH NGHIỆM GIẢI TOÁN ĐIỂN HÌNH LỚP 4 Người thực hiện: Hoàng Hải Hà Chuyên môn: ĐẠI HỌC TIỂU HỌC 0
2. MỤC LỤC Trang Phần thứ nhất: ĐẶT VẤN ĐỀ 2 Phần thứ hai: NỘI DUNG 3 1. Cơ sở lí luận 1. 1. Cơ sở khoa học 1.2. Cơ sở thực tiễn I2. Thực trạng 4 2.1. Đối với giáo viên 2.2. Đối với học sinh 3. Các biện pháp tiến hành giải quyết vấn đề 5 Biên pháp 1: Xác định các bước giải toán điển hình Biên pháp 2. Giải bài toán có nhiều cách giải Biên pháp 3. Tiếp xúc với các bài toán thừa dữ kiện, thiếu dữ kiện hoặc điều kiện Biên pháp 4. Giải bài toán trong đó phải xét đến khả năng xảy ra của bài toán Biên pháp 5. Lập và biến đổi bài toán 4. Hiệu quả của SKKN 14 Phần thứ ba: KẾT LUẬN 15 1.Ý nghĩa 2. Kết luận chung 3. Kiến nghị, đề xuất 3. 1. Đối với nhà trường 3. 2. Đối với phòng GD-ĐT Tài liệu tham khảo 17 1
3. PHẦN THỨ NHẤT: ĐẶT VẤN ĐỀ Trong chương trình toán ở tiểu học, việc giải các bài toán chiếm một vị trí rất quan trọng. Các khái niệm toán học, các quy tắc toán học đều được giảng dạy thông qua giải toán. Việc giải toán giúp học sinh củng cố vận dụng các kiến thức, rèn luyện kĩ năng tính toán. Đồng thời qua việc giải toán cho học sinh mà giáo viên có thể dễ dàng phát hiện những mặt mạnh, mặt yếu của từng em về kiến thức, kĩ năng và tư duy để từ đó giúp học sinh phát huy được tính chủ động sáng tạo trong học tập. Hướng dẫn học sinh tìm ra lời giải đúng và hay là rất khó. Đại đa số giáo viên chỉ hướng dẫn học sinh giải các bài toán trong sách giáo khoa, ít khi đề cập đến các bài toán khác trong các tài liệu tham khảo. Chính vì thế việc rèn kĩ năng giải toán điển hình còn có phần hạn chế. Để dạy tốt các dạng toán này, điều trước tiên mỗi giáo viên phải thực sự yêu nghề mến trẻ, thực sự quan tâm đến học sinh từ đó phải đầu tư nghiên cứu đề ra những biện pháp cụ thể cho từng tiết dạy. Từ những điều này tôi thấy việc cần phải rèn kĩ năng giải toán điển hình cho học sinh là quan trọng. Song bản thân tôi không có tham vọng lớn mà chỉ cố gắng nghiên cứu tìm tòi nhằm đáp ứng được phần nào trong việc đổi mới và nâng cao chất lượng dạy học. Vì lẽ đó năm học 2009-2010 này tôi đã chọn nội dung: “Rèn kỹ năng giải toán điển hình ở lớp 4” để nghiên cứu và áp dụng vào công tác giảng dạy của mình. 2
4. PHẦN THỨ HAI: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN: 1. 1.Cơ sở khoa học: Trong hoạt động dạy và học thì không thể không nói đến phương pháp dạy và phương pháp học, hai hoạt động đó diễn ra song song. Nếu chỉ chú ý đến việc truyền thụ kiến thức cho học sinh mà không chú ý đến việc tiếp thu và hình thành kỹ năng, kỹ xảo như thế nào thì quá trình dạy học sẽ không mang lại kết quả cao. Khi học sinh không nhận thức được tri thức khoa học thì sẽ không hình thành được kỹ năng, kỹ xảo. Cho dù giáo viên có những phương pháp giảng dạy hay đến đâu đi chăng nữa, mà học sinh không có ph¬ng ph¸p học tập khoa học thì không giải quyết được nhiệm vụ dạy học. 2.2. Cơ sở thực tiễn: Đối với môn Toán là môn học tự nhiên nhưng rất trõu tượng, đa dạng và lôgic, hoàn toàn gắn với thực tiễn cuộc sống hàng ngày. Bởi vậy nếu học sinh không có phương pháp học đúng sẽ không nắm được kiến thức cơ bản về Toán học và với các môn học khác nhận thức còng gặp rất nhiều khó khăn. Môn Toán là môn học quan trọng, nó là chìa khoá để mở ra các môn học khác. Đồng thời nó có khả năng phát triển tư duy lôgic, phát triển trí tuệ cần thiết giúp con người vận dụng vào cuộc sống hàng ngày. Trong giờ Toán, bên cạnh việc tìm tòi và sáng tạo phương pháp giảng dạy phù hợp với yêu cầu bài học và đối tượng học sinh. Mỗi giáo viên cần phải giúp các em có phương pháp lĩnh hội tri thức Toán học. Học sinh có phương pháp học Toán phù hợp với từng dạng bài thì việc học mới đạt kết quả cao. Từ đó khuyến khích tinh thần học tập của các em cao hơn. 3
5. 2. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ: 2.1. §èi víi gi¸o viªn: Trong quá trình dạy học, có thể nói người giáo viên còn chưa có sự chú ý đúng mức tới việc làm thế nào để đối tượng học sinh nắm vững được lượng kiến thức, đặc biệt là các bài toán điển hình. Nguyên nhân là do giáo viên phải dạy nhiều môn, thời gian dành để nghiên cứu, tìm tòi những phương pháp dạy học phù hợp với đối tượng học sinh trong lớp còn hạn chế. Do vậy, chưa lôi cuốn được sự tập trung chú ý nghe giảng của học sinh. Bên cạnh đó nhận thức về vị trí, tầm quan trọng của các bài toán điển hình trong môn Toán cũng chưa đầy đủ. Từ đó dẫn đến tình trạng dạy học chưa trọng tâm, kiến thức còn dàn trải. 2.2. Đối với học sinh: Còn nhiều gia đình học sinh chưa thực sự quan tâm tới việc học tập của con cái do điều kiện kinh tế còn khó khăn và trình độ học vấn chưa cao. Đặc biệt, chưa nhận thức đúng vai trò của môn Toán, học sinh chưa ý thức được nhiệm vụ của mình, chưa chịu khó, tích cực tư duy suy nghĩ tìm tòi cho mình những phương pháp học đúng để biến tri thức của thÇy thành của mình. Cho nên sau khi học xong bài, các em chưa nắm bắt được lượng kiến thức thầy giảng, rất nhanh quên và kĩ năng tính toán chưa nhanh. Nhất là đối với kỹ năng giải toán điển hình Số liệu điều tra học lực đầu năm: Tổng số Khá, giỏi Trung bình yếu Lớp HS SL % SL % SL % 4A 20 6 30 10 50 4 20 4B 20 7 35 10 50 3 15 4
6. 3. CÁC BIỆN PHÁP TIẾN HÀNH GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ: Biện pháp1: Xác định các bước giải toán điển hình: a) Bước 1: Các bài toán có tính chất chuẩn bị này nên có số liệu không lớn lắm để học sinh có thể tính miệng được dễ dàng nhằm tạo điều kiện cho các em tập trung suy nghĩ vµo các mối quan hệ toán học và các từ mới chứa trong đầu bài toán. VD1: Để chuẩn bị cho việc học loại toán “Tìm số trung bình cộng” có thể cho học giải bài toán đơn sau: “Anh Hải điều khiển máy xay lúa. Trong 8 giờ anh xay được 72 tạ lúa. Hỏi trung bình mỗi giờ anh xay được mấy tạ lóa?”. VD2: Để chuẩn bị cho việc học loại toán “Tìm hai số khi biết tổng và tỉ số của hai sè ®ã” có thể cho học sinh giải bài toán sau: “Mẹ có 30 cái kẹo, chia thành 3 gói bằng nhau. Mẹ cho chị 1 gói, cho em 2 gói. Hỏi chị được mấy cái kẹo?” b) Bước 2: Cho học sinh phân tích và giải bài mẫu về loại toán điển hình đó Những bài toán được chọn làm mẫu này nên có số liệu không lớn quá và có dạng tiêu biểu nhất, chứa ®ựng tất cả những đặc điểm chung của loại toán điển hình cần học, để học sinh có thể tập trung chú ý được vào khâu nhận dạng loại toán và rút ra được cách giải tổng quát. VD3: Dạy phần bài mới của tiết: “Bài toán tìm 2 số biết tổng và hiệu của chúng” * Giáo viên đọc đề toán: “Mẹ cho hai anh em tất cả 10 cái kẹo, em được nhiều hơn anh 2 cái. T×m số kẹo của anh và số kẹo của em?” * Tổ chức làm việc trên đồ dùng học tập: - Mỗi học sinh lấy 10 nắp bia (tượng trưng cho 10 cái kẹo) khoanh phần trên mặt bàn thành 2 vòng: vòng lớn chứa số kẹo của em, vòng nhỏ chứa số kẹo của anh. 5
7. - Em được nhiều hơn anh 2 cái kẹo. Vậy ta lấy 2 cái kẹo cho em trước rồi chia đôi phần còn lại. Hãy lấy 2 cái kẹo cho em trước (học sinh đặt 2 nắp bia vào vòng lớn). + “Còn lại mấy cái kẹo?” (10 - 2 = 8 cái) + Bây giờ chia đều cho 2 anh em. Mỗi phần được mấy cái? (8 : 2 = 4 cái) Học sinh bỏ vòng, mỗi vòng 4 nắp bia. - Vậy anh được mấy cái kẹo? (4 cái) - Còn em được mấy cái kẹo? (2 + 4 = 6 cái) * Giáo viên hướng dẫn nhận dạng trên sơ đồ tóm tắt: - Bài toán yêu cầu tìm 2 số: Trong này có 1 số lớn (số kẹo của em) và 1 số bé (số kẹo của anh). Ta biểu thị số lớn bằng một đoạn thẳng dài, số bé bằng một đoạn ngắn hơn. Số lớn: Số bé: - Bài toán cho biết gì? (Có tất cả 10 cái kẹo, em được nhiều hơn anh 2 cái) - Đúng vậy: Có tất 10 cái kẹo, nghĩa là tổng của 2 số là 10. Em được nhiều hơn 2 cái nghĩa là hiệu của 2 số đó là 2 (giáo viên vẽ tiếp vào tóm tắt để có) 2 Sè lín: 10 Sè bÐ: Giáo viên nêu: Ta có bài toán tìm 2 số biết tổng của chúng là 10, hiệu của chúng là 2. * Hướng dẫn học sinh giải trên sơ đồ: Giáo viên lấy thước che “đoạn 2” đi rồi hỏi: Nếu bớt 2 ở số lớn thì 2 số như thế nào? (bằng nhau) - Vậy 2 lần số bé là bao nhiêu? (10 - 2 = 8) - Tìm số bé bằng cách nào? (8 : 2 = 4) 6
8. - Tìm số lớn bằng cách nào? (4 + 2 = 6) Giáo viên lần lượt ghi từng phần bài giải lên bảng làm mẫu cho học sinh. * Hướng dẫn rút ra quy tắc giải: Cách giải này gồm mấy bước? (3 bước) - Bước 1: Tìm 2 lần số bé bằng cách lấy tổng trừ hiệu. - Bước 2: Tìm số bé bằng cách chia đôi kết quả trên. - Bước 3: Tìm số lớn bằng cách lấy số bé + số hiệu. Song song với việc hướng dẫn giáo viên có thể ghi thêm vào lời giải như sau. Hai lần số bé là: 10 - 2 = 8 Tổng - hiệu Số bé là: 8 : 2 = 4 (Tổng - hiệu) : 2 Số lớn là: 4 + 2 = 6 Số bé + hiệu Vậy tìm số bé ta làm như thế nào? (GV ghi) Sè bÐ = (Tæng - hiÖu) : 2 Muốn tìm tiếp số lớn ta làm thế nào? (GV ghi) Sè lín = Sè bÐ + hiÖu Vài học sinh nhắc lại * Làm tương tự để hướng dẫn cách giải thứ 2: - Bước 3: Học sinh giải 1 số bài toán tương tự với bài mẫu song thay đổi “văn cảnh” và số liệu để học sinh có khả năng nhận dạng loại toán và giải bài toán. - Bước 4: Cho học sinh giải các bài toán phức tạp dần. Chẳng hạn bài toán có thêm câu hỏi hay có câu hỏi khác với câu hỏi bài mẫu để sau khi giải như bài mẫu học sinh phải làm thêm 1, 2 phép tính nữa mới ra đáp số. 7
9. Thay đổi dữ liệu để học sinh phải giải trước những bước trung gian rồi mới áp dụng được cách giải như bài mẫu. - Bước 5: Cho giải xen kẽ 1, 2 bài toán thuộc loại khác đã học nhưng có dạng na ná tương tự loại toán đang học (tương tự về nội dung, về cách nêu dữ liệu hoặc về một bước giải nào đó ) để tránh cách suy nghĩ máy móc, dập khuôn. - Bước 6: Cho học sinh tự lập đề toán thuộc loại toán điển hình đang học * Rèn kỹ năng cho học sinh sau khi đã biết cách giải. Cụ thể: Các loại bài rèn kÜ n¨ng dạng toán “Tìm 2 số khi biết tổng và hiệu của hai số đó”. Giải các bài toán nâng dần mức độ phức tạp trong mối quan hệ giữa số đã cho và số phải tìm. Bài toán 1: Tuổi của chị và tuổi của em cộng lại được 32 tuổi. Em kém chị 8 tuổi. Hỏi em bao nhiêu tuổi, chị bao nhiêu tuổi? Tóm tắt: Tuổi em: Tuổi chị: Bài giải: Hai lần tuổi em là : 32 - 8 = 24 (tuổi) Tuổi em là: 24 : 2 = 12 (tuổi) Tuổi chị là: 12 + 8 = 20 (tuổi) §¸p sè: Chị: 20 tuổi Em: 12 tuổi. 8