SKKN Sử dụng phương pháp thí nghiệm thực hành trong bài "Sự hút nước và muối khoáng ở rễ"

Nội dung text: SKKN Sử dụng phương pháp thí nghiệm thực hành trong bài "Sự hút nước và muối khoáng ở rễ"

1. Sử dụng phương pháp thí nghiệm thực hành trong bài “Sự hút nước và muối khoáng ở rễ” PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ I/ Lí do chọn đề tài: 1/ Lí do chủ quan: Việc sử dụng thí nghiệm thực hành trong môn sinh học nói chung và trong môn sinh học lớp 6 nói riêng là công việc thường xuyên của mỗi giáo viên dạy học môn sinh học. Song để đạt được điều đó không hề đơn giản chút nào. Nó đòi hỏi người học phải nỗ lực hết mình để có một trình độ kiến thức nhất định nào đó mới có thể đáp ứng được nhu cầu của việc học trong giai đoạn hiện nay. Như chúng ta đã biết, sinh học là môn học bao gồm nhiều nội dung như: Giáo dục bảo vệ môi trường, giáo dục dân số, giáo dục sức khoẻ sinh sản, giáo dục phòng chống ma tuý, HIV - AIDS Sinh học là một ngành khoa học tự nhiên nghiên cứu về sự sống. Đối tượng của sinh học là thế giới sống. Nhiệm vụ của sinh học là tìm hiểu cấu trúc, cơ chế và bản chất của các hiện tượng, quá trình, quan hệ trong thế giới sống và môi trường sống. Hiện nay, tôi là một giáo viên đang giảng dạy tại trường THCS Cao Bá Quát. Trong quá trình dạy học, bản thân tôi thấy có những ưu nhược điểm như sau : * Ưu điểm : Tôi được phân công giảng dạy đúng chuyên môn được đào tạo, nhà trường có cơ sở vật chất tương đối đầy đủ như: sách giáo khoa, sách tham khảo, tranh ảnh, đồ dùng học tập cần thiết cho học sinh, trang thiết bị dạy học như mô hình, dụng cụ thực hành, hoá chất cho giáo viên. Đặc biệt ở trường đã có phòng học thực hành riêng cho bộ môn. Ngoài ra đối tượng học sinh chăm ngoan, vâng lời, tích cực học tập. * Tồn tại : Bên cạnh những thuận lợi, bản thân tôi nhận thấy có rất nhiều khó khăn như: Phân công dạy ngày hai buổi, đi nhiều buổi, đối tượng học sinh lớp 6 còn nhỏ mới bắt đầu làm quen với môi trường mới, phương pháp dạy học mới, tiếp cận với môn học mới và đây cũng là môn học đặc thù cần phải có mẫu vật, tranh vẽ hoặc một số dụng cụ học tập khác tuỳ vào mục tiêu của bài học mới giúp cho học Trang: 1
2. Sử dụng phương pháp thí nghiệm thực hành trong bài “Sự hút nước và muối khoáng ở rễ” sinh tiếp cận với phương pháp học tập mới tốt hơn vì vậy mà học sinh chưa có khả năng thu thập mẫu vật, dẫn đến hiệu quả và chất lượng chưa cao nên trong tiết học chưa được sinh động gây hứng thú cho học sinh. Phần ít thì một số tranh ảnh, mô hình vẫn còn thiếu, nếu có thì độ chính xác chưa cao Chính vì những khó khăn trên trong thực tế vẫn còn tồn tại một nghịch lí là không ít học sinh chán học môn sinh học. Đặc biệt là lúc lấy mẫu vật, làm các thí nghiệm hoặc tự thiết kế một thí nghiệm nào đó, số học sinh thực tế ham mê học tập tiết học thực hành còn ít. Đây chính là một bài toán khó giải, khiến cho những giáo viên tâm huyết với nghề rất lo lắng và chưa có câu trả lời. 2/ Lí do khách quan: Xuất phát từ tình hình thực tế trên, bản thân tôi là một giáo viên trực tiếp giảng dạy môn sinh học lớp 6 bậc THCS. Trong phạm vi bài viết này, tôi không có tham vọng và cũng không đủ sức, đủ tài để làm một cuộc cách mạng trong cách dạy học môn sinh học nhằm giải quyết tất cả những nghịch lí trên để đạt được mục tiêu cuả bài học. Trong việc sử dụng phương pháp thí nghiệm thực hành tôi tìm hiểu đề tài “ Sử dụng phương pháp thí nghiệm thực hành trong bài sự hút nước và muối khoáng ở rễ”(tiết 1, bài 11 sinh học 6). Đồng thời giúp đồng nghiệp tham khảo, hi vọng đáp ứng được phần nào nhu cầu thực tế của dạy - học hiện nay và áp dụng vào kĩ thuật trồng trọt trong ngành nông nghiệp. 3/ Đối tượng của đề tài: Giúp học sinh THCS biết cách và rèn kĩ năng học thí nghiệm thực hành môn sinh học. 4/ Phạm vi thực hiện: Lớp 6A1 và 6A6 trường THCS Cao Bá Quát từ đầu năm học 2008 - 2009 đến tháng 1 năm 2009. 5/ Mục đích nghiên cứu: Từ việc phân tích thực trạng nói trên, học sinh lớp 6A1 và 6A6 trường THCS Cao Trang: 2
3. Sử dụng phương pháp thí nghiệm thực hành trong bài “Sự hút nước và muối khoáng ở rễ” Bá Quát nói riêng về việc học tập của học sinh từ đó có những biện pháp cụ thể. 6/ Phương pháp nghiên cứu: - Đọc sách, nghiên cứu tài liệu. - Thống kê, phân tích, so sánh. - Tổng kết kinh nghiệm. PHẦN II: NỘI DUNG Chương I: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN Trang: 3
4. Sử dụng phương pháp thí nghiệm thực hành trong bài “Sự hút nước và muối khoáng ở rễ” CỨU, TỔNG KẾT KINH NGHIỆM Trong dạy học vấn đề quan trọng và cấp thiết nhất là người giáo viên phải luôn thay đổi phương pháp và cần có trang thiết bị dạy học thì mới gây hứng thú trong giờ học cho học sinh, chính vì vây mà tiết học có thể đạt được kết quả cao hơn. Việc lựa chọn trang thiết bị dạy học phải căn cứ vào mục tiêu bài học, nội dung, kiến thức trong sách giáo khoa, căn cứ vào điều kiện, thời gian cho phép hay điều kiện mẫu vật có ở địa phương, cơ sở vật chất, đặc biệt là căn cứ vào chính loại trang thiết bị định chọn. Trong các loại trang thiết bị môn sinh học lớp 6 có nhiều loại như mô hình, tranh nhưng trong bài “Sự hút nước và muối khoáng ở rễ” phải dùng thí nghiệm thực hành. Qua đó, tôi nhận thấy phương pháp thí nghiệm thực hành có ưu điểm và nhược điểm sau: - Ưu điểm: Giúp học sinh nghiên cứu, củng cố, khắc sâu những kiến thức đã học. - Nhược điểm: Là đòi hỏi sự công phu tìm tòi, đôi khi mất nhiều thời gian mới có kết quả. Việc lựa chọn trang thiết bị dạy học là nguồn cung cấp tri thức mới, trang thiết bị đóng vai trò minh hoạ nội dung kiến thức mới, phương pháp giải thích dùng lời. Trang thiết bị nhằm kiểm tra kết quả đã học, giải thích tranh câm, mô tả hay sử dụng mô hình. * Việc dạy thực hành thí nghiệm cần tiến hành như sau: - Làm thực hành thí nghiệm: + Chuẩn bị thí nghiệm: Giáo viên phải có kế hoạch chi tiết, chuẩn bị dụng cụ, hoá chất, mẫu vật và các điều kiện cần thiết khác để thí nghiệm thành công. Có thể giao cho học sinh chuẩn bị nhưng giáo viên phải kiểm tra. + Tiến hành thí nghiệm gồm các bước sau: Bước 1: Giáo viên nêu mục tiêu thí nghiệm, phải đảm bảo cho học sinh nhận thức rõ mục tiêu làm thí nghiệm để làm gì? Trang: 4
5. Sử dụng phương pháp thí nghiệm thực hành trong bài “Sự hút nước và muối khoáng ở rễ” Bước 2: Giáo viên hướng dẫn học sinh cách tiến hành thí nghiệm, phải đảm bảo mỗi học sinh nhận thức rõ, làm thí nghiệm như thế nào? Bằng cách nào? Bước 3: Mô tả kết quả thí nghiệm, học sinh nói ra hoặc viết ra các kết quả mà học sinh quan sát được trong quá trình làm thí nghiệm. + Giải thích được các hiện tượng quan sát được: Đây là giai đoạn có nhiều thuận lợi để tổ chức học sinh theo phương pháp tích cực. Giáo viên có thể sử dụng hệ thống câu hỏi dẫn dắt theo kiểu nêu vấn đề giúp học sinh tự giải thích các kết quả. + Rút ra kết luận cần thiết: Giáo viên yêu cầu học sinh căn cứ vào mục tiêu ban đầu trước khi làm thí nghiệm để đánh giá công việc đã làm. * Chú ý: Các thí nghiệm sinh học có thể là thí nghiệm định tính hay định lượng: Các thí nghiệm định tính thì không nên tiết kiệm nguyên liệu, sẽ khó quan sát kết quả. Các thí nghiệm định lượng thì cần chính xác hàm lượng các chất làm thí nghiệm mới có kết quả. Để có kết quả thí nghiệm rõ, trong quá trình tiến hành thí nghiệm cần chú trọng đến từng thao tác, nhiều khi chỉ sai sót trong một khâu là kết quả thí nghiệm sẽ không như mong muốn. Khi dạy học có sử dụng phương pháp thực hành trong bài “Sự hút nước và muối khoáng của rễ” giáo viên cần rèn luyện cho học sinh những kĩ năng sau: - Kĩ năng quan sát: + Xác định đúng mục tiêu bài học. + Quan sát các mẫu vật ngoài thiên nhiên: Giáo viên hướng dẫn học sinh nên chọn đối tượng là những cây trồng ngắn ngày, không nên làm thí nghiệm với cây gỗ lâu năm: Những cây có thể chọn làm thí nghiệm như cây đậu ve, cà chua, lúa, cải + Nội dung của thí nghiệm và cách tiến hành thí nghiệm trên những đối tượng với điều kiện sống như nhau: Cùng một loại cây được gieo trồng trong cùng một ngày, có độ lớn như nhau, có số lá mầm bằng nhau, điều kiện đất đai, phân bón, nhiệt độ, độ ẩm hoàn toàn giống nhau. Trang: 5
6. Sử dụng phương pháp thí nghiệm thực hành trong bài “Sự hút nước và muối khoáng ở rễ” - Kĩ năng làm thí nghiệm: + Khi làm thí nghiệm giáo viên phải tiến hành đúng kĩ thuật, đúng thao tác, đúng các loại hoá chất và không làm cho cây dập nát. ChươngII: PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1/ Các bước cần lưu ý trong quá trình tổ chức giờ lên lớp, dẫn dắt cho học sinh tự rút ra kiến thức cần thiết cho bài học: Trang: 6
7. Sử dụng phương pháp thí nghiệm thực hành trong bài “Sự hút nước và muối khoáng ở rễ” - Cần hướng dẫn học sinh chuẩn bị đầy đủ các loại dụng cụ cần sưu tầm ở địa phương trước khi tực hành. - Khi thực hành cần hướng dẫn cho học sinh quan sát các hiện tượng và giải thích được các hiện tượng đã làm. - Cần chuẩn bị trước các câu hỏi dẫn dắt hay các gợi ý cho học sinh suy nghĩ. - Phải thực hiện đầy đủ các bài thực hành đã quy định trong chương trình. - Giáo viên chuẩn bị trước và làm thành thạo các thí nghiệm thực hành có trong chương trình. - Phải hướng dẫn học sinh thực hiện đúng nội dung thực hành, an toàn trong phòng thực hành. Đặc biệt khi sử dụng hoá chất hay các loại trang thiết bị dễ vỡ. - Cần đánh giá và cho điểm kết quả thực hành, kĩ năng làm thí nghiệm của mỗi học sinh. 2/ Cơ sở giáo dục: Để có cơ sở khoa học cho việc dạy học trong thực tiễn, khi dạy bài “Sự hút nước và muối khoáng ở rễ ” tôi xin nêu ra một số vấn đề có liên quan được trình bày trong tài liệu “Lí luận dạy học sinh học” NXB Đại học Huế của GS - TS Đinh Quang Bảo ấn hành. - Đặc điểm sinh học của rễ thích nghi với sự hút nước và muối khoáng: + Rễ có khả năng đâm sâu: ví dụ rễ ngô 1, 2-2, 6m; nhiều cây gai ở sa mạc hơn 10m. + Rễ có khả năng phân nhánh rộng trên bề mặt và có độ dài lớn hơn gấp bội. Ví dụ: Rễ cây ngô không kể lông hút 50 - 70m. + Sự phát triển cuả lông hút làm bề mặt tiếp xúc của rễ với đất tăng lên gấp bội. Ví dụ: Cây lúa mạch (trong điều kiện đặc biệt) khi trổ bông có 143 rễ cấp 1; 35 nghìn rễ cấp 2; 2 triệu rễ cấp 3 + Nhờ khả năng hướng nước, hướng hoá, rễ cây có thể chủ động tìm nguồn nước và chất dinh dưỡng trong đất. Trang: 7
8. Sử dụng phương pháp thí nghiệm thực hành trong bài “Sự hút nước và muối khoáng ở rễ” - Hoạt động hút và bơm nước của rễ: thẩm Nước thẩm Tế bào Tế bào thẩm Tế bào Tế bào lên cao nhờ lực kéo trong  lông  biểu  vỏ  mạch  đất thấu hút thấu bì thấu rễ gỗ của sự thoát hơi nước Nhìn chung rễ cây có hoạt động hút nước nhưng tuỳ thuộc vào loại cây mà khả năng hút nước khác nhau. Trong chương trình sách giáo khoa lớp 6 để phù hợp với đối tượng học sinh đầu cấp THCS nên tôi chỉ nêu một con đường chủ yếu hút nước và muối khoáng hoà tan: “Rễ hút nước và muối khoáng hoà tan nhờ lông hút. Nước và muối khoáng trong đất được lông hút hấp thụ chuyển qua vỏ đến mạch gỗ đi lên các bộ phận của cây” Nhưng sự hấp thụ nước và các Ion trong đất qua hai con đường: con đường hợp bào và con đường vô bào. Lượng nước chứa trong từng bộ phận của cây cũng khác nhau: Ví dụ: Các loại cây thuỷ sinh và nấm chứa 80% nước; rễ và củ 75 - 80%; lá cây cỏ 83 - 86%; lá cây gỗ 79 - 82%; thân cây gỗ tươi 40 - 50%; lá bắp cải, quả dưa 92 - 93%; lá rau xà lách, quả cà chua, quả dưa chuột 94 - 95%; hạt ngô 12 - 14%; đại y, rêu 5 - 7%. Lượng nước chứa trong cây tỉ lệ thuận với qúa trình sinh lí. Chẳng hạn cây lúa vào thời kì đẻ nhánh và lúc làm đòng hút nước và các chất dinh dưỡng hơn thời kì khác. Vì vậy trong thời gian này, ta nên bón phân thích hợp và đầy đủ cho cây. Chương III: CÁC GIẢI PHÁP Để dạy môn sinh học 6 cần áp dụng những kiến thức, kĩ năng đã được học đạt hiệu quả cao. Trong bài “Sự hút nước và muối khoáng” ta sẽ tiến hành như sau: Bài11: SỰ HÚT NƯỚC VÀ MUỐI KHOÁNG CỦA RỄ (Tiết 1) Trang: 8