Sáng kiến kinh nghiệm Xây dựng “lớp học thân thiện, học sinh tích cực” thông qua các trò chơi trong những tiết dạy học môn toán THCS - Nguyễn Thị Hồng Diễm

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Xây dựng “lớp học thân thiện, học sinh tích cực” thông qua các trò chơi trong những tiết dạy học môn toán THCS - Nguyễn Thị Hồng Diễm

1. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM XÂY DỰNG “LỚP HỌC THÂN THIỆN, HỌC SINH TÍCH CỰC” THÔNG QUA CÁC TRÒ CHƠI TRONG NHỮNG TIẾT DẠY HỌC MÔN TOÁN THCS  I. ĐẶT VẤN ĐỀ Ngành giáo dục nước ta trong những năm gần đây thực hiện theo chỉ thị của Bộ GD&ĐT về “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”. Mục tiêu chủ yếu của việc “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” là làm sao tạo nên một môi trường giáo dục an toàn, bình đẳng, lành mạnh, đảm bảo sự gần gũi, gắn bó với nhân dân, xã hội, phụ huynh, học sinh, luôn tạo được sự thỏa mái, bình yên, hứng khởi cho từng học sinh, phát huy được tính chủ động, tích cực, sáng tạo của học sinh trong học tập và trong các hoạt động tập thể, hoạt động xã hội một cách phù hợp và có hiệu quả cao, Ở góc độ là những giáo viên dạy học bộ môn Toán bậc THCS, chúng ta suy nghĩ, nhận thức và đóng góp gì cho phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” mà Bộ GD&ĐT đã phát động? Theo tôi, trước hết chúng ta cần nhận thấy rõ rằng: Nếu trong từng tiết dạy học bộ môn Toán, mỗi giáo viên bộ môn đầu tư xây dựng được “Lớp học thân thiện, học sinh tích cực” thì có nghĩa là chúng ta đã đóng góp được một phần “nguyên liệu” để xây dựng nên: “Trường học thân thiện, học sinh tích cực”. Vậy làm sao để xây dựng được “Lớp học thân thiện, học sinh tích cực”? Tôi thiết nghĩ rằng: Việc đưa các trò chơi vui nhộn, trí tuệ trên tinh thần “Học mà chơi, chơi mà học” vào các tiết dạy học nói chung và tiết dạy học môn Toán nói riêng, sẽ là một trong những yếu tố rất quan trọng để xây dựng nên một lớp học như thế. Bởi vì, vui chơi vừa là nhu cầu, vừa là quyền lợi của các em học sinh, nó giúp các em cân bằng được trạng thái tâm lí, tinh thần khi phải học hoài những bài toán, những con số khô cứng, những tiết học căng thẳng, Vui chơi còn là phương pháp giáo dục về hành vi đạo đức cho các em thuộc hạng nhanh nhất, đạt hiệu quả cao nhất, kích cầu được sự hứng khởi, phấn chấn cho các em, hội tụ đông đảo các đối tượng học sinh tham gia vui-học một cách nhiệt tình, trách nhiệm, hòa hợp và thân thiện; - 1 -
2. thích được tính tò mò, ham học, trí tưởng tượng và tư duy sáng tạo, năng động của các em. - Trò chơi toán học giúp học sinh không còn thấy chán nản, nan giải và căng thằng khi học toán, phá tan đi được sự sợ sệt, âu lo, ám ảnh của các em học sinh yếu kém mỗi khi đến tiết học toán, giúp các em tự tin vào bản thân mình hơn, hòa nhập vào tập thể trong tình thân ái, vui tươi, thân thiện. - Kết quả khảo sát học sinh một số lớp trường TH & THCS Diên Tân năm học 2017 – 2018 học một tiết học bình thường, không có tổ chức trò chơi, tôi đã được kết quả như sau: Lớp Sĩ số Số HS Số HS Số HS hứng thú Số HS biết vận thụ động phát biểu với tiết học dụng kiến thức 6 42 27 15 9 20 8/1 27 17 10 5 15 8/2 26 18 8 4 14 Xem xét, so sánh hiệu quả về mặt tư tưởng, tâm lí học sinh và chất lượng tiết dạy giữa tiết dạy có tổ chức trò chơi và cũng tiết dạy đó ở lớp khác nhưng không có tổ chức trò chơi Toán học, tôi thấy rằng thông qua các bài học đa dạng, giáo viên có thể giúp các em lĩnh hội kiến thức một cách tự nhiên, sinh động và hiệu quả. Bên cạnh đó còn làm mới lạ nội dung bài học, giúp học sinh có hứng thú tìm tòi kiến thức mới, tránh tình trạng khô khan, nhàm chán do đặc thù của bộ môn. 2.2. Khó khăn Khi thực hiện các trò chơi trong tiết dạy học toán, có thể dẫn đến một số hạn chế sau: - GV cần chuẩn bị bài thật kĩ, nghiên cứu nhiều để tìm được trò chơi thích hợp - Mất khá nhiều thời gian của tiết dạy. - Vì chơi thì phải ồn ào, vui nhộn nên dễ gây ảnh hưởng không tốt đến các lớp học kế bên. - 3 -
3. - Trò chơi đưa ra phải đa dạng, phong phú, có tác dụng khích lệ tinh thần học tập cho tất cả các đối tượng học sinh trong lớp, tránh bỏ rơi học sinh yếu kém ngoài cuộc. - Không nên chọn những trò chơi chỉ được mặt vui nhộn, nhưng lại thiếu tác dụng giáo dục về phẩm chất cũng như kĩ năng học tập. 3.1.3. Hướng dẫn cách chơi - Trước hết, giáo viên phải ổn định được các đội chơi, người chơi cho phù hợp, cân đối lực lượng. - Giới thiệu trò chơi, cách chơi: Đây là khâu rất quan trọng, giáo viên nên giới thiệu trò chơi một cách ngắn gọn, súc tích, dễ hiểu, thu hút và hấp dẫn người chơi (Có những trò chơi khó thì giáo viên phải cho chơi thử trước). - Động viên học sinh chơi nhiệt tình, hết mình. Song, phải đảm bảo nề nếp, nội qui nhà trường. 3.2. Một số trò chơi điển hình trong tiết dạy học Toán Khi thực hiện các trò chơi, để thuận tiện cho việc di chuyển của các đội chơi một cách nhanh chóng, tiết kiệm thời gian, mỗi lớp có thể chia từ 4 đến 6 đội chơi, mỗi đội từ 4 đến 5 người (Theo cấu trúc bàn có 2 chỗ ngồi). Các ví dụ ở trong những trò chơi dưới đây chỉ mang tính chất tham khảo, giáo viên có thể linh hoạt bố trí nội dung chơi cho phù hợp với lớp mình đang giảng dạy. 3.2.1. Trò chơi “Chung sức” Mục đích - Rèn luyện tính trách nhiệm, cộng đồng cho học sinh. - Thay vì dùng phương pháp thảo luận nhóm bình thường mà chúng ta thường hay sử dụng, thì trò chơi “Chung sức” sẽ giúp học sinh thảo luận nhóm một cách nhẹ nhàng, hiệu quả, không bị gò ép, rập khuôn. - Nhờ sự “Chung sức” của mỗi đội chơi, nhất là sự đóng góp, diễn giải của những học sinh tích cực, học sinh khá-giỏi, các em học sinh trung bình, yếu, kém sẽ có thêm cơ hội để nắm bắt kiến thức đã học, có cơ hội để lấy điểm về mình nếu các em làm khá đạt yêu cầu. - 5 -
4. - Thực tế hóa kiến thức vừa học, thông qua những bài toán có hình ảnh trực quan sinh động. Chuẩn bị - Giáo viên chuẩn bị một số yêu cầu cần thiết ghi sẵn lên bảng phụ. - Học sinh chuẩn bị bảng nhóm, bút lông. Cách chơi - Sau tiết dạy, giáo viên đưa nội dung cần chơi lên bảng (Nên chọn các bài toán có hình ảnh, hoặc có mẹo nhỏ). - Học sinh các đội hội ý trong 3 phút. - Cho các đội cử người lên bảng (Hoặc đứng tại chỗ) đưa ra đáp án của đội mình. - Giáo viên đưa ra đáp án để quyết định sự thắng thua của các đội. Ví dụ Khi dạy bài: “Ghi số tự nhiên” (Tiết 3 – Số học 6), giáo viên có thể cho một bài tập về số La Mã như sau: Có 9 que diêm được sắp xếp theo hình dưới đây: Hãy chuyển chỗ một que diêm để được kết quả đúng (Giáo viên nên khai thác nhiều cách giải khác nhau của bài toán này). Hoặc khi dạy bài: “Phép trừ và phép chia” (Tiết 3 – Số học 6), giáo viên có thể đưa ra một bài toán như: Thầy(cô) có 4 viên phấn trong hộp, các em hãy chia đều cho 4 bạn, mỗi bạn một viên, làm sao để trong hộp vẫn còn 1 viên? Bài toán này làm cho học sinh tò mò, hiếu động, đưa ra nhiều cách giải ngộ nghĩnh, có em hồ nghi bài toán cho đề sai, Khi thấy giáo viên thực hiện bằng cách chia cho 3 em đầu mỗi em 1 viên phấn, còn em thứ 4 giáo viên đưa luôn cả hộp phấn (còn chứa 1 viên phấn cuối cùng), lúc này học sinh sẽ có một trận cười thật trí tuệ, thật thoải mái. - 7 -
5. - Rèn luyện kĩ năng tính toán cho học sinh. - Thu hút số đông học sinh tích cực, nhiệt tình học tập. Chuẩn bị Giáo viên chuẩn bị trước một số bài tập liên quan đến bài học theo cấp độ từ dễ đến khó. Cách chơi - Giáo viên sắp xếp các bài tập theo dạng hình tháp, càng lên cao càng khó dần (Hình vẽ ở ví dụ dưới đây) - Làm thủ tục bốc thăm chọn 2 đội chơi. - Mỗi thành viên của mỗi đội lên giải một bài tập(Giải từ dưới lên trên), sau đó về chỗ để thành viên khác của đội mình lên giải tiếp. - Đội nào “Leo” lên đỉnh sớm hơn và có số câu trả lời đúng nhiều hơn, đội đó thắng cuộc. Ví dụ Khi dạy bài: “Số vô tỉ. Khái niệm về căn bậc hai” (Tiết 17 – Đại số 7), giáo viên có thể cho các đội thực hiện trò chơi “Cùng leo núi” với các bài toán có nội dung được sắp xếp như sau: 114 9 16 25 49 49 64 36 81 36 25 4 9 Đội A Đội B - 9 -
6. Tìm x; y trong hình vẽ sau: A 6 8 x y B H C Giải: ΔABC vuông tại A, theo định lí Pytago ta có: BC = AB2 + AC2 = 62 +82 =10 Từ hệ thức: AB = BH.BC AB = x.BC AB 6 x = = = 0,6 BC 10 y =10-0,6 = 9,6 3.2.6. Trò chơi “Ai tìm được nhiều hơn?” Mục đích - Rèn luyện tính nhanh nhẹn, khả năng quan sát tốt cho học sinh. - Học sinh củng cố kiến thức một cách nhẹ nhàng, tự chủ, vui tươi. Chuẩn bị - Giáo viên ghi sẵn một số kiến thức cần thiết lên bảng phụ. - Học sinh chuẩn bị bảng nhóm, bút lông. Cách chơi - Giáo viên gắn bảng phụ lên bảng, yêu cầu học sinh tìm và liệt kê những hình, những số, những vấn đề liên quan đến bài học. - Trong 3 phút, đội nào tìm được nhiều hình, hoặc nhiều số, (ghi lên bảng nhóm) chính xác hơn thì đội đó sẽ giành thắng lợi. Ví dụ - 11 -
7. 3.2.8. Trò chơi “Ai nhanh hơn?” Mục đích - Đây là trò chơi tôi luyện tính nhanh nhẹn, khẩn trương khi làm toán. - Lôi cuốn các em cùng thi đua học tập một cách hăng say, hòa hợp. Chuẩn bị - Giáo viên chuẩn bị một số bài toán hay trên bảng phụ. - Các đội mang bảng nhóm, bút lông. Cách chơi - Giáo viên đưa ra đề bài. - Thành viên các đội hợp tác giải nhanh chóng, trình bày vào bảng nhóm, khẩn trương đưa lên bảng chính. - Giáo viên chọn ra 3 đội lên bảng nhanh nhất, xem xét chấm điểm và sắp xếp theo thứ tự 1, 2, 3 cho các đội đó. Ví dụ (Trò chơi này có thể thực hiện được với đại đa số các tiết dạy). 3.2.9. Trò chơi “Từ điển Hán Việt” Mục đích Giúp học sinh tìm tòi, hiểu được một cách tương đối các từ Hán Việt quan trọng có trong bài học, từ đó các em nắm được mục tiêu của bài học tường tận hơn, vui thích học môn Toán hơn. Chuẩn bị Giáo viên lọc sẵn những từ Hán Việt quan trọng của bài ghi lên bảng phụ. Cách chơi - Khi dạy các tiết toán có chứa các từ Hán Việt quan trọng cần làm rõ nghĩa, giáo viên đưa các từ Hán Việt đó lên bảng, yêu cầu các đội họp các thành viên mình lại để giải nghĩa, ghi lên bảng nhóm. - Các đội đưa bảng nhóm gắn lên bảng lớp, giáo viên lần lượt kiểm tra, sửa sai cho từng đội. - 13 -
8. (Một hộp thăm dành cho học sinh khá giỏi và một hộp thăm dành cho các đối tượng học sinh còn lại) Cách chơi - Sau khi học xong bài, giáo viên chọn 3 đội chơi, mỗi đội cử 1 học sinh diện khá giỏi và 1 học sinh diện còn lại lên bảng bốc thăm, trình bày bài giải của mình. - Giáo viên xem xét và cho điểm từng học sinh. - Hai học sinh của đội nào mà có tổng số điểm cao nhất thì đội đó thắng cuộc. Ví dụ (Trò chơi này có thể sử dụng cho bất kì tiết dạy nào) 3.2.12. Trò chơi “Thử tài trí nhớ” Mục đích Rèn luyện trí nhớ, tạo niềm vui thích , hăng say, tích cực học tập cho các cho các em học sinh. Chuẩn bị Giáo viên chuẩn bị một số nội dung cần thiết liên quan đến trò chơi (Ghi sẵn lên bảng phụ). Cách chơi - Giáo viên cho bốc thăm chọn 2 đội chơi. - Mời cả hai đội lên bảng (Đứng hai góc hướng về bảng). - Giáo viên gắn nội dung cần thử trí nhớ lên bảng, cho 2 đội quan sát từ 30 giây đến 1 phút, sau đó giáo viên lấy bảng phụ xuống, yêu cầu 2 đội ghi lại những nội dung mà mình đã nhìn thấy. - Đội có nội dung ghi lại đúng và nhiều hơn là đội chiến thắng. Ví dụ Khi dạy bài “Ôn tập chương I” (Tiết 17 – Hình học 9), giáo viên có thể ghi sẵn các hệ thức về cạnh và đường cao trong tam giác vuông, một số tính chất của các tỉ số lượng giác lên bảng phụ. Cho học sinh chơi theo luật chơi như đã nêu ở trên. - 15 -
9. III.KẾT LUẬN Với phương châm “Xây dựng lớp học thân thiện, học sinh tích cực” thông qua các trò chơi trong những tiết dạy học toán THCS, bản thân đã tích cực cùng nhà trường đẩy mạnh phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” do Bộ GD&ĐT phát động. Để thực hiện đề tài này, xuyên suốt năm học qua, tôi đã tích cực nghiên cứu các tài liệu liên quan đến chủ đề của sáng kiến kinh nghiệm, chắt góp những nội dung, ý kiến hay để bổ sung vào ý tưởng của mình, xâu chuỗi lại để lập nên dàn ý của sáng kiến kinh nghiệm này. Hy vọng rằng Sáng kiến kinh nghiệm của bản thân sẽ là tài liệu bổ ích để đồng nghiệp tham khảo. Tuy nhiên trong quá trình thực hiện đề tài, chắc chắn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót và những ý kiến chủ quan. Kính mong hội đồng khoa học nhà trường và quý đồng nghiệp góp ý kiến để giúp bản thân tôi hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Tôi xin chân thành cảm ơn. Diên Tân, ngày 24 tháng 10 năm 2018 Người viết NGUYỄN THỊ HỒNG DIỄM - 17 -