Sáng kiến kinh nghiệm Tổ chức các trò chơi trong dạy học Sinh học 8

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Tổ chức các trò chơi trong dạy học Sinh học 8

1. phÇn i. §Æt vÊn ®Ò. ViÖc ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc hiÖn nay nh»m theo h­íng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc vµ chñ ®éng cña häc sinh, lµm cho häc sinh ph¶i suy nghÜ nhiÒu h¬n, lµm viÖc nhiÒu h¬n, ®ång thêi ph¶i t¸c ®éng ®Õn t©m t­, t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui høng thó häc tËp cho häc sinh. Muèn vËy ng­êi gi¸o viªn ph¶i linh ho¹t trong viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y häc, sö dông tÝch hîp c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc ®em l¹i hiÖu qu¶ d¹y häc cao nhÊt bëi kh«ng cã mét ph­¬ng ph¸p d¹y häc nµo lµ v¹n n¨ng c¶. Qua 7 n¨m thùc hiÖn triÓn khai ®¹i trµ ch­¬ng tr×nh thay s¸ch gi¸o khoa míi cïng víi viÖc ®æi míi ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y, c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y häc ®Æc tr­ng cña m«n Sinh häc ®· thùc sù æn ®Þnh vµ ®i vµo chiÒu s©u. Song hÇu hÕt c¸c gi¸o viªn ®Òu míi chØ quan t©m nhiÒu ®Õn viÖc ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc mµ Ýt chó ý tíi ®æi míi h×nh thøc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y häc, do vËy häc sinh c¶m thÊy tiÕt häc nÆng nÒ, chÊt l­îng tiÕt d¹y cßn bÞ h¹n chÕ. Còng nh­ c¸c bé m«n kh¸c trong nhµ tr­êng phæ th«ng, m«n Sinh häc lµ bé m«n khoa häc thùc nghiÖm víi ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu chñ yÕu lµ ®i tõ thùc quan sinh ®éng ®Õn t­ duy trõu t­îng. V× vËy trong giê d¹y sinh häc nÕu ng­êi thÇy kh«ng t×m c¸ch tæ chøc mét giê d¹y häc sao cho hîp lý sinh ®éng hÊp dÉn, th× rÊt khã l«i cuèn ®­îc häc sinh, giê häc sÏ tÎ nh¹t, mang tÝnh chÊt c«ng thøc kh« khan. §Ó giê d¹y Sinh häc ®¹t kÕt qu¶ tèt h¬n, g©y ®­îc høng thó häc tËp vµ ph¸t huy ®­îc tÝnh tÝch cùc cña häc sinh ng­êi thÇy ph¶i th­êng xuyªn ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc vµ h×nh thøc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y häc. Mét trong nh÷ng h×nh thøc d¹y häc ®em l¹i hiÖu qu¶ cao lµ kÕt hîp tæ chøc c¸c trß ch¬i trong giê d¹y Sinh häc. HiÖn nay theo t«i ®­îc biÕt, viÖc tæ chøc trong giê häc Sinh häc ë c¸c tr­êng THCS ch­a ®­îc nhiÒu gi¸o viªn quan t©m. NhiÒu gi¸o viªn quan niÖm r»ng giê häc Sinh häc kh«ng nªn tæ chøc trß ch¬i v× g©y ån µo dÔ ¶nh h­ëng ®Õn viÖc häc tËp cña líp kh¸c. Gi¸o viªn ph¶i chuÈn bÞ vÊt v¶ mÊt nhiÒu thêi gian, cã thÓ g©y ch¸y gi¸o ¸n. Vµ ®«i khi gi¸o viªn cßn cho r»ng häc sinh THCS ®Æc biÖt lµ häc sinh líp 8 ®· lín kh«ng nh­ häc sinh mÉu gi¸o, tiÓu häc hay c¸c em häc sinh líp 6 ®Çu cÊp, mµ cßn tæ chøc trß ch¬i. Víi ®Æc thï cña bé m«n Sinh häc, lµ bé m«n khoa häc thùc nghiÖm. ViÖc x©y dùng tæ chøc c¸c trß ch¬i häc tËp phï hîp víi néi dung bµi häc trong m«n Sinh häc, còng kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò qu¸ khã, ®Æc biÖt lµ ®èi víi ch­¬ng tr×nh Sinh häc 8 th× chØ ph¶i cÇn 5- 7 phót lµ gi¸o viªn cã thÓ tæ chøc ®­îc mét trß ch¬i phï hîp ®Ó dÉn d¾t häc sinh tiÕp thu kiÕn thøc, cñng cè kiÕn thøc ®· häc hoÆc thùc hiÖn trong nh÷ng buæi ngo¹i kho¸ Sinh häc. Ngoµi ra, cßn gi¸o dôc ®­îc th¸i ®é cña häc sinh trong viÖc häc tËp Sinh häc, g©y ®­îc høng thó häc tËp bé m«n tõ ®ã ®em l¹i thµnh c«ng cho tiÕt d¹y Sinh häc. 1
2. VÒ ®Æc tr­ng t©m lý cña løa tuæi nµy lµ tß mß, ham hiÓu biÕt, thÝch t×m tßi c¸i míi, muèn kh¼ng ®Þnh m×nh, c¸c em tù cho m×nh lµ ng­êi lín vµ còng muèn m×nh ®­îc coi lµ ng­êi lín, muèn ®­îc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng mét c¸ch ®éc lËp, muèn thö søc m×nh thÝch häc mµ ch¬i, ch¬i mµ häc nªn viÖc tæ chøc c¸c trß ch¬i trong d¹y häc Sinh häc 8 ch¾c ch¾n sÏ g©y ®­îc høng thó häc tËp cña häc sinh, ph¸t triÓn ë häc sinh kü n¨ng quan s¸t, ph©n tÝch tæng hîp kh¸i qu¸t ho¸ kiÕn thøc, kh¶ n¨ng suy luËn ph¸n ®o¸n, rÌn luyÖn t¸c phong nhanh nhÑn cña häc sinh. MÆt kh¸c Sinh häc 8 nghiªn cøu vÒ c¬ thÓ ng­êi vµ vÖ sinh, lµ c¸c kiÕn thøc vÒ cÊu t¹o, sinh lý, vÖ sinh ®©y lµ nh÷ng kiÕn thøc tuy gÇn gòi víi c¸c em nh­ng t­¬ng ®èi khã ®ßi hái c¸c em ph¶i suy nghÜ, t­ duy cao, dÔ g©y ra c¨ng th¼ng, mÖt mái. V× vËy cÇn cã mét ho¹t ®éng nµo ®ã nhÑ nhµng võa mang l¹i hiÖu qu¶ häc tËp võa kÝch thÝch, khÝch lÖ tinh thÇn häc tËp cña c¸c em lµ ®iÒu rÊt cÇn thiÕt. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng vÊn ®Ò nªu trªn vµ ®Ó gãp phÇn hoµn thiÖn vµ n©ng cao c¸c ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc häc tËp trong d¹y häc Sinh häc t«i ®· m¹nh d¹n nghiªn cøu ®Ò tµi: “Tæ chøc c¸c trß ch¬i trong d¹y häc sinh häc 8”. phÇn ii. GI¶I QUYÕT VÊN §Ò. i. Môc ®Ých nghiªn cøu. - H­íng dÉn thiÕt kÕ, x©y dùng vµ tæ chøc ®­îc mét sè trß ch¬i häc tËp trong d¹y häc Sinh häc ®Ó n©ng cao chÊt l­îng hiÖu qu¶ gi¶ng d¹y bé m«n. - RÌn t­ duy nhanh nh¹y, kü n¨ng quan s¸t, ph©n tÝch tæng hîp, kh¸i qu¸t ho¸ kiÕn thøc, ph¸t triÓn kü n¨ng ph¸n ®o¸n cña häc sinh. - VËn dông vµ thùc hiÖn ®­îc yªu cÇu ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc hiÖn nay: gi¸o viªn thùc sù lµ ng­êi tæ chøc, h­íng dÉn, ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña häc sinh cßn häc sinh lµ ®èi t­îng tham gia trùc tiÕp, chñ ®éng, linh ho¹t, s¸ng t¹o trong ho¹t ®éng häc tËp cña m×nh t¹o ra mét kh«ng khÝ phÊn khëi, hµo høng trong häc tËp Sinh häc. II. C¸c nhiÖm vô nghiªn cøu. §Ó thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, t«i ®Ò ra c¸c nhiÖm vô nghiªn cøu sau: 1. X¸c ®Þnh c¬ së lÝ luËn cña trß ch¬i trong d¹y häc Sinh häc. 2.Ph­¬ng ph¸p thiÕt kÕ vµ tæ chøc trß ch¬i trong d¹y häc Sinh häc. 3. Mét sè vÝ dô vÒ vËn dông trß ch¬i trong d¹y häc Sinh häc 8. 4. ¸p dông d¹y thùc nghiÖm vµ tiÕn hµnh tham dß ý kiÕn cña häc sinh. Tõ ®ã rót ra kÕt luËn vÒ hiÖu qu¶ cña viÖc ¸p dông trß ch¬i trong d¹y häc Sinh häc 8. III. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu. 2
3. 1. Nghiªn cøu lý thuyÕt. §Ó hoµn thµnh ®Ò tµi nµy t«i ®· nghiªn c¸c tµi liÖu cã liªn quan sau: - C¸c tµi liÖu vÒ c«ng tr×nh nghiªn cøu c¬ së lÝ luËn cña viÖc ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc theo h­íng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, lÊy häc sinh lµm trung t©m. - C¸c tµi liÖu vÒ tæ chøc c¸c ho¹t ®éng vui ch¬i trong d¹y häc, d¹y häc b»ng trß ch¬i kÓ c¶ c¸c trß ch¬i céng ®ång ®Ó cã thªm kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm. - C¸c tµi liÖu khoa häc vÒ ch­¬ng tr×nh SGK, s¸ch h­íng dÉn gi¶ng d¹y sinh häc 8 vµ c¸c tµi liÖu tham kh¶o nh»m x¸c ®Þnh ®­îc chuÈn kiÕn thøc, kü n¨ng. 2. Nghiªn cøu thùc tÕ. - T×m hiÓu thùc tr¹ng tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y häc cña gi¸o viªn ë c¸c tr­êng THCS b»ng c¸ch dù giê th¨m líp, trao ®æi víi gi¸o viªn, tæ chuyªn m«n trong tr­êng vµ nhiÒu tr­êng kh¸c trong huyÖn. - Quan s¸t ®iÒu tra ý thøc häc tËp cña häc sinh, mong muèn cña häc sinh trong giê häc b»ng c¸ch dù giê ®Æc biÖt lµ tæ chøc trß chuyÖn víi häc sinh. 3. Thùc nghiÖm s­ ph¹m. T«i ®· tiÕn hµnh d¹y thùc nghiÖm mét sè bµi cã tæ chøc trß ch¬i trong ch­¬ng tr×nh Sinh häc 8. 4. §iÒu tra s­ ph¹m T«i tiÕn hµnh lÊy ý kiÕn cña häc sinh vÒ c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn d¹y häc Sinh häc 8 cã tæ chøc c¸c trß ch¬i th«ng qua phiÕu tham dß. IV. néi dung: A. C¬ së lý luËn vÒ trß ch¬i trong d¹y häc Sinh Häc. I. Trß ch¬i häc tËp trong d¹y häc Sinh häc. 1. Kh¸i niÖm vµ vai trß cña trß ch¬i trong d¹y häc sinh häc. Trß ch¬i lµ mét ho¹t ®éng cña con ng­êi nh»m môc ®Ých tr­íc tiªn vµ chñ yÕu lµ vui ch¬i gi¶i trÝ, th­ gi·n sau nh÷ng giê lµm viÖc c¨ng th¼ng mÖt mái. Nh­ng qua trß ch¬i ng­êi ch¬i ®­îc rÌn luyÖn thÓ lùc, trÝ lùc, rÌn luyÖn c¸c gi¸c quan t¹o c¬ héi giao l­u víi mäi ng­êi, cïng hîp t¸c víi b¹n bÌ ®ång ®éi trong nhãm trong tæ *Vai trß cña trß ch¬i häc tËp trong d¹y häc m«n Sinh häc: - Gãp phÇn n©ng cao chÊt l­îng d¹y häc m«n Sinh häc. Th«ng qua c¸c trß ch¬i gióp häc sinh n¾m ®­îc c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n cña Sinh häc tiÒm Èn trong c¸c t×nh huèng trß ch¬i, gióp häc sinh biÕt vËn dông c¸c kiÕn thøc ®· häc vµo thùc tiÔn sinh ®éng vµ gi¸o dôc ®¹o ®øc häc sinh. - KÝch thÝch høng thó, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, t­ duy s¸ng t¹o vµ kh¶ n¨ng hîp t¸c cao trong häc tËp còng nh­ trong cuéc sèng cña häc sinh. 3
4. - T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸ thÓ ho¸ ho¹t ®éng d¹y häc. - Gi¸o dôc häc sinh tÝnh tù gi¸c, trung thùc, sù kiªn tr×, tÝnh kû luËt vµ tinh thÇn ®ång ®éi trong häc tËp còng nh­ trong cuéc sèng hµng ngµy. 2.Tæ chøc trß ch¬i trong giê d¹y Sinh häc ph¶i ®¹t ®­îc nh÷ng yªu cÇu g×? a. Tr­íc hÕt ph¶i lÊy lý luËn d¹y häc hiÖn ®¹i lµm c¬ së. NghÜa lµ trß ch¬i ph¶i h­íng vµo häc sinh, lÊy häc sinh lµm trung t©m. Gi¸o viªn lµ ng­êi tæ chøc, h­íng dÉn. Gi¸o viªn ph¶i t×m trß ch¬i cã t¸c dông ph¸t huy trÝ s¸ng t¹o, tÝnh tÝch cùc cña häc sinh, nh»m t¹o ra nh÷ng thÕ hÖ biÕt t×m tßi s¸ng t¹o nhanh nhÑn trªn mäi lÜnh vùc. b. Gi¸o viªn ph¶i dùa vµo t©m lý häc hiÖn ®¹i. NghÜa lµ ph¶i chó ý ®Õn tÝnh võa søc ®èi víi häc sinh, kh«ng dÔ qu¸ còng kh«ng khã qu¸. Néi dung trß ch¬i ®­a ra ph¶i phï hîp víi t©m lÝ løa tuæi thiÕu niªn th× häc sinh míi cã thÓ tham gia mét c¸ch tÝch cùc vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao ®­îc. c. Trß ch¬i ph¶i ®¸p øng ®­îc môc tiªu d¹y häc. - Kh¾c s©u ®­îc kiÕn thøc võa häc. - RÌn luyÖn kü n¨ng quan s¸t, t­ duy nhanh nh¹y vµ kh¶ n¨ng ph¸n ®o¸n cña häc sinh. - Gi¸o dôc ®­îc ®¹o ®øc th¸i ®é cña häc sinh. d. Trß ch¬i ph¶i t¹o ®­îc høng thó häc tËp cho häc sinh. C¸c trß ch¬i ®­a ra ph¶i ®­îc c¸c em nhiÖt t×nh h­ëng øng. Ph¶i thùc hiÖn ®­îc chøc n¨ng d¹y häc th«ng qua trß ch¬i ®Ó häc tËp, rÌn luyÖn. e. Trß ch¬i ph¶i h­íng tíi mäi ®èi t­îng häc sinh. - Cã nghÜa lµ häc sinh nµo còng cã thÓ tham gia ®­îc. Gi¸o viªn kh«ng nªn chØ tËp trung vµo nh÷ng häc sinh kh¸ giái mµ cßn ®Ó ý, khuyÕn khÝch ®éng viªn nh÷ng häc sinh yÕu, häc sinh cã t¸c phong chËm hay rôt rÌ nhót nh¸t tham gia, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c em rÌn luyÖn t¸c phong, hoµ ®ång víi tËp thÓ. - Trß ch¬i ph¶i ®­îc thiÕt kÕ phï hîp víi ®Æc ®iÓm nhËn thøc vµ kh¶ n¨ng cña häc sinh. Tuú theo ®é tuæi, theo líp mµ thiÕt kÕ tæ chøc c¸c trß ch¬i phï hîp. g. Trß ch¬i ph¶i ®­îc chuÈn bÞ kü cµng tr­íc giê häc. ChuÈn bÞ vÒ: Ph­¬ng tiÖn; Néi dung; C¸ch thøc; Ng­êi tham gia ( Cã thÓ gäi nh÷ng HS xung phong tham gia hoÆc gi¸o viªn ph©n nhãm) h. Trß ch¬i ph¶i ®­îc tæ chøc vµo thêi ®iÓm phï hîp nhÊt trong giê häc - Tïy theo néi dung vµ môc tiªu cña tõng phÇn trong bµi mµ tæ chøc ho¹t ®éng trß ch¬i cho phï hîp, cã thÓ gi÷a tiÕt häc hoÆc ë phÇn cñng cè. 4
5. - Kh«ng ®­îc l¹m dông trß ch¬i lµm ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng d¹y häc, lÊn ¸t thêi gian chÝnh cña giê häc. II. PHƯƠNG PHÁP TỔ CHỨC TRÒ CHƠI CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC SINH HỌC. 1.Giai đoạn chuẩn bị: - X¸c ®Þnh môc tiªu d¹y häc: §©y lµ nhiÖm vô quan träng nhÊt cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh. Bëi trß ch¬i ®­îc thiÕt kÕ ph¶i ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu d¹y häc. - X©y dùng, lùa chän trß ch¬i: phï hîp ®¸p øng c¸c môc tiªu d¹y häc đã đề ra. - Gi¸o viªn x¸c ®Þnh: sè nhãm ch¬i, sè ng­êi trong nhãm vµ c¸c ®å dïng, dông cô cÇn thiÕt nh­: m« h×nh, tranh, phÊn viÕt b¶ng, m¶nh b×a, hÖ thèng c©u hái Chó ý: + Sè häc sinh trong nhãm ch¬i ph¶i phï hîp vµ cã c¶ häc sinh giái, kh¸, trung b×nh, yÕu. Cã c¶ häc sinh cã t¸c phong nhanh nhÑn vµ häc sinh cã t¸c phong chËm rôt rÌ, nhót nh¸t tham gia. + Gi¸o viªn cã thÓ gäi häc sinh xung phong tham gia, hoÆc tù gi¸o viªn ph©n nhãm hoÆc chØ tªn cô thÓ, tÊt nhiªn lµ ph¶i gi÷ bÝ mËt, chØ c«ng bè khi b¾t ®Çu trß ch¬i - Địa điểm: trong nhà, ngoài trời, nơi trống trải, nơi có cỏ, cây xanh, sân bãi rộng hẹp, có hoặc không có giới hạn rõ ràng, xét đến ảnh hưởng qua lại của môi trường với việc tổ chức thực hiện trò chơi. - Khí hậu, thời tiết: mùa, tháng trong năm, để quyết định thời gian, cường độ thích hợp của các trò chơi (với các trò chơi chịu ảnh hưởng của khí hậu, đặc biệt là các trò chơi ngoài trời). - Thời gian chơi: Giáo viên cần xác định thời điểm tổ chức trò chơi trong tiết học hoặc buổi ngoại khoá cho phù hợp, thời gian chung dành cho toàn bộ trò chơi trong buổi học và thời gian riêng của từng người tham gia. Nếu các trò chơi được sử dụng cùng với việc học lý thuyết trên lớp thì thời gian thường ngắn còn với các buổi ngoại khoá thì thời gian dài hơn. - Tác dụng, hiệu quả chính phụ của mỗi trò chơi: trò chơi rèn luyện kiến thức hay kĩ năng, phát triển đức tính gì ở người chơi. Người điều khiển phải xác định rõ mục tiêu giáo dục trong buổi học, tiết học để chọn những trò chơi đáp ứng yêu cầu của mình. Dù là trò chơi nào cũng phải đạt được tác dụng, hiệu quả giáo dục (mục đích, yêu cầu chính) đồng thời phải gây được hứng thú, phấn khởi với người chơi, đảm bảo an toàn đoàn kết, không để xảy ra tranh cãi khi phân thắng, thua, xếp vị thứ, không để xảy ra tai biến gì dù rất nhỏ. 5