Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng và khai thác kênh hình môn Địa lý 6

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng và khai thác kênh hình môn Địa lý 6

1. SKKN: Sử dụng , khai thác kênh hình trong dạy học mơn Địa lý lớp 6 PhÇn I : MỞ ĐẦU A. Đặt vấn đề I. Thực trạng của vấn đề dạy và học mơn Địa lý ở THCS Địa lý là một mơn khoa học cĩ phạm trù rộng lớn và cĩ tính thực nghiệm cao, mơn khoa học vừa cĩ tính chất tự nhiên vừa cĩ tính chất xã hội. Nĩ khơng chỉ dừng lại ở việc mơ tả các sự việc và hiện tượng địa lý xảy ra trên bề mặt Trái Đất mà cịn tìm cách giải thích, phân tích, so sánh, tổng hợp các yếu tố địa lý cũng như thấy được mối quan hệ giữa chúng với nhau. Mặt khác nĩ cịn gĩp phần phát hiện, sử dụng, khai thác và cải tạo tài nguyên thiên nhiên, mơi trường một cách hợp lý nhằm gĩp phần tích cực vào xây dựng kinh tế xã hội,quốc phịng, an ninh quốc gia. Để phù hợp với đặc trưng bộ mơn, đồng thời thực hiên tốt quá trình đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hĩa các hoạt động học của học sinh. Việc dạy học mơn địa lý ở các trường phổ thơng muốn đạt được chất lượng cao thì đi đơi với lý thuyết việc sử dụng đồ dùng trực quan đặc biệt là kênh hình một yếu tố bắt buộc và cĩ tác dungj lớn để phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong quá trình học tập, tăng cường kỹ năng địa lý( nhận xét, phân tích, giải thích,đánh giá, so sánh, tổng hợp các bản đồ, biểu đồ,tranh ảnh ). Qua đĩ học sinh sẽ tự mình phát hiện kiến thức và khắc sâu nội dung bài học. Mặt khác nĩ cịn giúp giáo viên tổ chức việc dạy học theo đặc trưng bộ mơn cĩ hiệu quả trong giảng dạy Địa lý ở trường THCS nĩi chung và lớp 6 nĩi riêng. Để giúp học sinh nắm và hiểu bài, người giáo viên phải biết sử dụng, khai thác và hiểu rõ kênh hình muốn truyền đạt nội dung gì. Đây là một trong những yếu tố gây hứng thú, lơi cuốn học sinh, giúp các em hiểu bài dễ dàng, ghi nhớ lơgic, khơng máy mĩc làm cho tư duy các em sau này này tự phân tích, giải thích khi khơng cĩ giáo viên bên cạnh và trong thực tế. Ng­êi thùc hiƯn: Hoµng V¨n Tµi - 1 -
2. SKKN: Sử dụng , khai thác kênh hình trong dạy học mơn Địa lý lớp 6 Qua thực tế giảng dạy mơn Địa lý lớp 6, qua dự giờ của đồng nghiệp, trao đổi chuyên mơn, tơi nhận thấy nhiều em học sinh cịn quan niệm mơn Địa lý là mơn học thuộc lịng. Chính vì vậy trong những năm qua khi tiến hành cải cách giáo dục chúng ta đã cố gắng trong việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm tăng cường tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, bằng cách phải chú ý rèn luyện cho học sinh kỹ năng sử dụng kênh hình như: Tranh ảnh, biểu đồ, bản đồ Bởi vì tất cả các kiến thức Địa lý 6 khơng được trình bày, phàn tích, mơ tả một cách đầy đủ, mà cịn tiềm ẩn trong kênh hinhfcos trong bài học, trong khi tư duy của học sinh lứa tuổi nà cịn thiên về tính cụ thể. Vì thế trong quá trình dạy Địa lý 6 giáo viên cần rèn luyện cho học sinh kỹ năng sử dụng, khai thác kênh hình để giám tính trừu tượng cho học sinh. II. Ý nghĩa và tác dụng của giải pháp 1. Ý nghĩa : Trong dạy học Địa lý, kênh hình cĩ chức năng vừa là phương tiện trực quan, vừa là nguồn tri thức địa lý quan trọng đối với học sinh. Trong sách giáo khoa Địa lý 6, kênh hình chiếm một tỷ lệ lớn và chiếm một nội dung quan trọng trong bài hoc. Kênh hình ở đây bao gồm các bản đồ, tranh ảnh, các hình vẽ, biểu đồ Ngồi việc hỗ trợ kênh chữ, việc khai thác cĩ hiệu quả kênh hình trong sách giáo khoa sẽ dễ dàng giúp cho học sinh nhận thức được các sự vật, hiện tượng địa lý và các mối quan hệ của chúng theo thời gian và khơng gian. Chính vì vậy việc sử dụng, khai thác kênh hình trong dạy học mơn Địa lớp 6 cĩ ý nghĩa rất lớn trong quá trình hình thành kiến thức và kỹ năng địa lý cho học sinh. 2. Tác dụng: Việc sử dụng, khai thác tốt các kênh hình sẽ giúp học sinh nắm nội dung bài học nhanh hơn, hiệu quả hơn, nhớ bài lâu hơn và cĩ hệ thống. Học sinh khơng thuộc baì máy mĩc, cĩ suy nghĩ một cách loogic tư duy độc lập, các em cĩ kĩ năng phân tích, tổng hợp các yếu toosddiaj lý một cách hợp lý. III. Phạm vi nghiên cứu của đề tài. Ng­êi thùc hiƯn: Hoµng V¨n Tµi - 2 -
3. SKKN: Sử dụng , khai thác kênh hình trong dạy học mơn Địa lý lớp 6 Đề tài sử dụng, khai thác kênh hình mơn Địa lý 6 được ứng dụng ở khối 6 trường THCS Thắng Lợi. B.Phương pháp tiến hành 1. Cơ sở lý luận. Xuất phát từ chức năng, nhiệm vụ, đặc trưng của bộ mơn địa lý và trước yêu cầu đổi mới giáo dục cũng như thực tiễn dạy học bộ mơn dịa lý. Nên việc biên soạn sách giáo khoa địa lý cấp THCS cũng cĩ nhiều thay đổi về nội dung và phương pháp. Sách giáo khoa địa lý hiện nay được biên soạn khơng chỉ là tài liệu cho giáo viên giảng dạy mà cịn là quyển sách bài tập cho học sinh theo định hướng mới. Đĩ là học sinh khơng phải học thuộc lịng sách giáo khoa mà phải tìm tịi, nghiên cứu, quan sát những vấn đề về tự nhiên, về sự vật, hiện tượng trong kênh hình để hồn thiện nội dung bài học qua câu hỏi trong sách giáo khoa, dưới sự tổ chức hướng dẫn của giáo viên. Nên trong đổi mới phương pháp dạy học, việc biên soạn sách giáo khoa cũng cĩ sự thay đổi, đĩ là số lượng kênh chữ đã được giảm tải và số lượng kênh hình được tăng lên đáng kể so với chương trình cũ. Thực hiện Quy chế ban hành theo quyết định số 41/2000/QĐ/BGD&ĐT ngày 24/3/2000 của BGD & ĐT “ Thiết bị dạy học phải được sử dụng hiệu quả nhất, đáp ứng các yều cầu về nội dung và phương pháp được quy định trong chương trình giáo dục” ( điều 10.2). Thiết bị dạy học đối với mơn Địa lý rất đa dạng và phong phú: tranh ảnh, hình vẽ, sơ đồ, bản đồ, mẫu vật trong khuơn khổ đề tài này tơi xin đề cập tới việc thực hiện sử dụng, khai thác kênh hình lớp 6( nội dung chủ yếu là hình ảnh). Nội dung của các hình ảnh địa lý lớp 6, tập trung vào các hiện tượng tự nhiên trên Trái Đất. Chính vì vậy việc sử dụng, khai thác kênh hình trong giảng dạy Địa lý THCS là một yêu cầu cần thiết khơng thể xem nhẹ được. Cĩ như vậy mới đáp ứng được yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập của học sinh nĩi chung và học mơn địa lý nĩi riêng. Ng­êi thùc hiƯn: Hoµng V¨n Tµi - 3 -
4. SKKN: Sử dụng , khai thác kênh hình trong dạy học mơn Địa lý lớp 6 2. Cơ sở thực tiễn: Để đáp ứng yêu cầu về nhận thức, lý luận nội dung khoa học các tài liệu trực quan, phơng pháp sử dụng kênh hình trong giảng dạy bộ mơn Địa lý,đặc biệt là hình vẽ ( hình ảnh) lớp 6. Để sử dụng và khai thác cĩ hiệu qủa hình vẽ địa lý nhằm nâng cao hiệu quả giờ học, chúng ta đều thống nhất rằng chỉ cĩ thể sử dụng sách giáo khoa khi nào khi mà cả giáo viên và học sinh đều hiểu sâu sắc bài viết( kênh chữ) cũng như hình ảnh( kênh hình) của sách giáo khoa. Tuy nhiên việc khai thác nội dung kênh hình trong sách giáo khoa là biện pháp quan trọng để nâng cao chất lượng dạy học lại chưa được quan tâm một cách đầy đủ. Trong giờ dạy địa lý vẫn cịn giáo viên coi nhẹ việc sử dụng kênh hình và chỉ cho kênh hình là minh họa cho bài học, hoặc nếu cĩ khai thác thì phương pháp và nội dung khai thác chưa phù hợp. Nguyên nhân của tình trạng trên là: - Khơng ít giáo viên chưa hiểu xuất xứ, nội dung, ý nghĩa của kênh hình trong sách giáo khoa, trong khi đĩ lần đổi mới sách giáo khoa này số lượng kênh hình được tăng lên rất nhiều so với trước đây nhất là hình vẽ. - Cĩ giáo viên nhận thức đầy đủ giá trị nội dung kênh hình nhưng lại ngại sử dụng, sợ mất thời gian hoặc sử dụng mang tính hình thức. - Để phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh giáo viên cần thiết phải sử dụng cĩ hiệu qủa kênh hình trong dạy học mơn địa lý lớp 6.từ việc nhận thức và xác định được vị trí, ý nghĩa của việc sử dụng kênh hình trong giảng dạy địa lý lớp 6 bậc THCS và ở trường THCS Thắng Lợi trong những năm gần đây việc sử dụng kênh hình chưa cĩ hiệu quả nên chưa giúp học sinh hiểu sâu những hình ảnh, hình vẽ, những kiến thức địa lý, đồng thời khơng hình thành được khái niệm địa lý, khơng giúp các em phát huy được khả năng quan sát, sự tư duy về ngơn ngữ của học sinh. Những giờ học như vậy cũng là nguyên nhân dẫn đến học sinh khơng thích học mơn địa lý. Từ thực tế những năm dạy Địa lý lớp 6 ở trường THCS Thắng lợi, qua dự giờ, trao đổi với đồng nghiệp ở trường. Tơi xin Ng­êi thùc hiƯn: Hoµng V¨n Tµi - 4 -
5. SKKN: Sử dụng , khai thác kênh hình trong dạy học mơn Địa lý lớp 6 được trình bày kinh nghiệm “ Sử dụng, khai thác kênh hình trong dạy học mơn Địa lý lớp 6 ở trường THCS Thắng Lợi”. I. Các biện pháp tiến hành và thời gian tạo giải pháp. 1. Các biện pháp tiến hành. - Phương pháp thu thập tài liệu. - Phương pháp điều tra a. Điều tra chất lượng học tập của học sinh -Đối tượng điều tra: học sinh khối 6 - Hình thức điều tra: kiểm tra viết b. Điều tra tình hình giảng dạy của giáo viên. - Trao đổi với thầy,cơ giáo trong trường và một số đồng nghiệp trường bạn . - Dự giờ giáo viên dạy. 2. Thời gian tạo giải pháp. Sáng kiến này tơi thực hiên từ năm học 2013 – 2014 và tiếp tục thực hiện trong năm học 2014 – 2015, được hồn thành vào tháng 3 năm 2015. PHẦN II/ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ A/ Mục tiêu: nhiệm vụ của đề tài. Sử dụng, khai thác kênh hình nhằm gợi mở và hướng dẫn học sinh khai thác các nguồng tri thức ở trong bài học chứa đựng trong kênh hình để phát triển các năng lực tư duy sáng tạo của học sinh. Giúp học sinh hiểu bài nhanh hơn, nhớ bài lâu hơn,gây hứng thú học trong học tập Giúp học sinh thơng qua kênh hình kết hợp với kênh chữ để hiểu được nội dung bài học Rèn kỹ năng quan sát, nhận xét các hiện tượng, sự vật địa lý qua hình vẽ, tranh ảnh. Ng­êi thùc hiƯn: Hoµng V¨n Tµi - 5 -
6. SKKN: Sử dụng , khai thác kênh hình trong dạy học mơn Địa lý lớp 6 Tham gia vào các hoạt động bào vệ, cải tạo mơi trường trong nhà trường, địa phương nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống gia đình và cộng đồng. B. GIẢI PHÁP CỦA ĐỀ TÀI 1. Những vấn đề cần giải quyết. - Với quan điểm tranh ảnh và hình vẽ khơng phải là minh họa mà là nguồn kiến thức mở để khai thác trong đề tài này tơi mong muốn được trình bày những kinh nghiệm của bản thân về các vấn đề sau: - Nguyên tắc khi sử dụng tranh. - Cách tiếp cận, khai thác các hiện tượng, sự vật qua hình vẽ, tranh ảnh. - Các bước hướng dẫn khai thác nội dung kiến thức qua hình vẽ, tranh ảnh. -Hướng dẫn khai thác một số hình ảnh cụ thể. 2. Các giải pháp để tổ chức thực hiện. 2.1. Các nguyên tắc sử dụng: Thiết bị dạy học mơn Địa lý rất phong phú, đa dạng như hình ảnh, bản đồ, mẫu vật trong khuơn khổ của đề tài này tơi xin được nêu việc sử dụng kênh hình ( chủ yếu là hình ảnh) khi sử dụng những kênh hình được trình bày kết hợp với kênh chữ để tìm hiểu nội dung của bài, mục bài nhằm giúp học sinh hồn thiện kiến thức mà bài học yêu cầu phải nắm được. Để học sinh khai thác tốt kiến thức qua kênh hình, giáo viên giao nhiệm vụ tìm hiểu trước nội dung bài học ở nhà để các em cĩ được biểu tượng ban đầuvề các sự vật hiện tượng địa lý thể hiện trong kênh hình. Tuy nhiên đây là việc làm khĩ với học sinh nơng thơn, hơn nữa lại là học sinh Thắng Lợi. Hơn nữa đây lại là mơn Địa lý vừa cĩ tính chất của mơn khoa học tự nhiên vừa cĩ tính chất của mơn khoa học xã hội ( mơn Địa lý 6 kiến thức cĩ tính khái quát, trừu tượng) về Trái đất nên học sinh ít hứng thú học. Ng­êi thùc hiƯn: Hoµng V¨n Tµi - 6 -