Sáng kiến kinh nghiệm Rèn luyện kĩ năng lập dàn ý trong văn miêu tả

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Rèn luyện kĩ năng lập dàn ý trong văn miêu tả

1. Đề tài: Rèn luyện kĩ năng lập dàn ý trong văn miêu tả A. Mở đầu I. Lý do chọn đề tài Chương trình ngữ văn hiện nay đang có nhiều đổi mới, phạm vi kiến thức được nâng cao. Qua đó giúp các em phát triển năng lực tư duy và óc sáng tạo. Trong sách Ngữ Văn 6 phân môn tập làm văn cũng có nhiều đổi mới, đặc biệt đổi mới trong phương pháp giảng dạy. Trong phân môn tập làm văn có phần quan trọng đó là văn miêu tả . Để làm được một bài văn đúng và hay không phải là một điều đơn giản. Đòi hỏi người viết phải nắm vững các thao tác , kỹ năng làm văn miêu tả và lập dàn ý cho bài văn miêu tả. Tôi đến với bài tập lớn này một mặt vừa bổ sung lý luận kiến thức cho bản thân để phục vụ cho công việc giảng dạy vừa là tư liệu tham khảo về thể loại miêu tả và kỹ năng lập dàn ý trong văn miêu tả cho học sinh. Hiện nay chương trình Ngữ Văn ttrung học cơ sở đang đổi mới theo phương pháp tích hợp. Việc đi sâu nghiên cứu đề tài này còn giúp chúng ta liên hệ đến các văn bản một cách tốt hơn, hoàn chỉnh việc tiếp nhận chương trình Ngữ Văn một cách tốt nhất. II. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Như chúng ta đã biết thể loại văn miêu tả các em học sinh đã được làm quen ở bậc tiểu học. ở đó đã dành một thời gian khá nhiều về văn miêu tả. Lên trung học cơ sở các em tiếp tục học về văn miêu tả trong phân môn tập làm văn của chương trình Ngữ Văn 6 và Ngữ Văn 8với một yêu cầu cao hơn đẻ giúp các em hiểu sâu hơn về văn miêu tả nắm được kỹ năng khi làm bài văn miêu tả (nắm được kỹ năng khi làm văn miêu tả trong đó có kỹ năng lập dàn bài và tiến tới giúp các em học sinh làm văn miêu tả đúng và hay. Vì vậy nên nhiều tác giả sách tham khảo về vấn đề này. Cụ thể: 1. ''Dàn bài tập làm văn số 6'' tác giả : Nguyễn Trí - Nguyễn Nghiệp - Lê Khanh Sằn và Nguyễn Hữu Kiều (1999-NXBGD) 2. '' Tập làm văn trung học cơ sở '' tác giả: Tạ Đức Hiền(1997 -NXBGD) 3. ''Nâng cao ngữ văn 6'' tác giả: Tạ Đức Hiền - Nguyễn Kim Thoa - Lê Thuận An( 2003 - NXB Hà Nội) 4. ''Bồi dưỡng văn năng khiếu ngữ văn 6'' tác giả Thái Quang Vinh Có thể nói những tìm tòi trên đã giúp tôI rất nhiều khi nghiên cứu đề tài này. Và qua đó cũng đủ thấy đây là một vấn đề rất quan trọng để chúng ta hướng tới kỹ năng lập dàn ý cho văn miêu tả với tư cách như một đề tài. Nhưng cũng phảI nói thêm rằng các tác giả đè cập nhiều đến phương pháp và các thao tác làm bài văn miêu tả. Nhưng chưa có tác giả nào đI chuyên 1
2. sâu vào kỹ năng lập dàn ý trong văn miêu tả. Một kỹ năng quan trọng trong khi làm văn. để làm một bài văn đúng, đủ, hay chúng ta phảI nắm vững một số thao tác và kỹ năng lập dàn ý. Đó là lý do và mục đích để tôI tiến hành nghiên cứu vấn đề này. III. Nhiệm vụ - đối tượng - phạm vi nghiên cứu 1. Nhiệm vụ Tôi tập trung đi sâu nghiên cứu hai vấn đề chính - Thứ nhất: tìm hiểu các thể loại văn miêu tả từ đó đưa ra kỹ năng lập dàn ý - Thứ hai: Thông qua các ví dụ giúp học sinh định hướng nắm bắt cách làm bài văn miêu tả. 2. Đối tượng Đối tượng nghiên cứu của tôi trong đề tài này là kiểu bài văn miêu tả trong chương trình sách giáo khoa ngữ văn 6. Đặc biệt tập trung nghiên cứu kỹ năng lập dàn ý trong văn miêu tả. 3. Phạm vi nghiên cứu - Chương trình tập làm văn trung học cơ sở (văn 6) - Sách giáo khoa ngữ văn 6 - Sách giáo viên ngữ văn 6 IV. PHƯƠNG PHáp nghiên cứu Các phương pháp đã sử dụng trong đề tài 1. Phương pháp thống kê - phân loại 2. Phương pháp so sánh - đối chiếu 3. Phương pháp phân tích - chứng minh 4. Phương pháp diễn dịch - quy nạp V. bố cục đề tài Gồm 3 phần: Phần A: Dẫn luận Phần B: Nội dung : Gồm 2 chương: Chương I: KháI quát về văn miêu tả Chương II: Kỹ năng cần thiết khi lập dàn ý cho bài văn miêu tả. Phần C: Kết luận B. Nội dung đề tài Chương I: Khái quát về văn miêu tả I. Kháiniệm về văn miêu tả và văn miêu tả 1. KháI niệm miêu tả Miêu tả là dùng ngôn ngữ hoặc một phương tiện nghệ thuật nào đó để làm cho người khác có thể hình dung hoặc cụ thể sự vật sự việc hay thế giới nội tâm của con người. ( Theo ''Từ điển văn học'' - Hoàng Phê chủ biên) 2
3. 2. Khái niệm văn miêu tả Là loại văn dùng ngôn ngữ để thể hiện sự vật ,sự việc con người, cảnh vật Một cách sinh động cụ thể như nó vốn có trong đời sống . Đây là loại văn giàu cảm xúc, giàu tưởng tượng và sự đánh giá thẩm mỹ đối với đối tượng miêu tả. Đây là đoạn văn tả cảnh trong tác phẩm Cô Tô của Nguyễn Tuân: '' Sau trận bão, chân trời, ngấn bể sạch như tấm kính lau hết mây bụi. Mặt trời như lên dần dần rồi lên cho kì hết. Tròn trĩnh phúc hậu như lòng đỏ một quả trứng thiên nhiên đầy đặn. Quả trứng hồng hào thăm thẳm và đường bệ đặt lên một mâm bạc đường kính mâm rộng bằng cả một chân trời mầu ngọc trai nước biển hửng hồng. Y như một mâm lễ phẩm tiến ra từ bình minh để mừng cho sự trường thọ của tất cả những người chài lưới trên muôn thủa biển Đông. Vài chiếc nhạn mùa thu chao đI chao lại trên mâm bể sáng dần lên chất bạc nén. Một con hải âu bay ngang, là là đôI cánh '' Bằng những biện pháp nghệ thuật so sánh, ẩn dụ các tính từ chỉ màu sắc thích hợp tác giả đã táI hiện lại một cách sống động cảnh mặt trời lên đẹp rực rỡ, huy hoàng , tráng lệ không giống với bất cứ cảnh bình minh nào trên núi, cao nguyên hay đồng bằng II. Đặc điểm của văn miêu tả Bất kì sự vật hiện tượng nào cũng có thể trở thành đối tượng của văn miêu tả nhưng không phảI bất kì sự miêu tả nào cũng trở thành văn miêu tả. khi miêu tả lạnh lùng khách quan nhằm thông báo thì không phảI là văn miêu tả. khi làm văn miêu tả thì phảI tuân theo những yêu cầu sau: 1. Tính thông báo thẩm mỹ chứa đựng tình cảm chứa đựng tình cảm của người viết. Bao giờ người miêu tả cũng theo một ý tưởng thẩm mỹ thể hiện một quan niệm thẩm mỹ và mang đến cho người đọc một cảm giác thẩm mỹ. Khi Tố Hữu miêu tả chú bé Lượm: Chú bé loắt choắt Cái xắc xinh xinh Cái chân thoăn thoắt Cái đầu nghênh nghênh Ca lô đội lệch Mồm huýt sáo vang Như con chim chích Nhảy trên đường vàng ( Lượm - Tố Hữu - Ngữ Văn 6 ) Qua đó Tố Hữu đã thể hiện quan niệm của mình về cái đẹp của một chú bé: lấy sự hồn nhiên làm tiền đề cho vẻ đẹp nhí nhảnh, hồn nhiên ngây thơ của tuổi nhỏ. Cũng là vẻ đẹp của người phụ nữ nhưng Nguyễn Du quan niệm rằng: 3
4. '' Kiêù càng sắc sảo mặn mà So bề tài sắc lại là phần hơn Làn thu thuỷ, nét xuân sơn Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh ''. Nguyễn Du đã thể hiện quan niệm của phong kiến về cái đẹp của người phụ nữ: lấy thiên nhiên làm chuẩn mực cho vẻ đẹp của con ngươì. Còn Tố Hữu đã miêu tả vẻ đẹp của người phụ nữ trong thời đại mới đó là yêu nước, biết hành động vì đất nước, dũng cảm, kiên cường. '' O du kích nhỏ giương cao súng Thằng Mĩ lênh khênh đứng cúi đầu Ra thế to gan hơn béo bụng Anh hùng đâu cứ phải mày râu'' Trong cuộc sống có cái đẹp, có cái đáng nhớ.Nhưng bài văn miêu tả phải hướng tới cái đẹp và làm nên cái đẹp. Dù tả một cây bàng, một con mèo hay một dòng sông bao giờ người viết cũng phải viết vào đó ít nhiều tình cảm hay ý kiến đánh giá bình luận của mình . Do vậy từng chi tiết của bài văn miêu tả đều mang ấn tượng của cảm xúc chủ quan. So sánh hai đoạn văn sau: '' Ngoài giờ học chúng tôi thơ thẩn bên bờ sông bắt buớm. Chao ôi, những con bướm đủ hình dáng, đủ màu sắc. Con xanh biếc pha đen như nhung bay loang loáng. Con vàng sẫm nhiều hình mặt nguyệt , vên cánh có răng cưa lượn lờ như trôi trong nắng''. ( Vũ Tú Nam) '' Thân bướm có ba phần: Đầu, ngực, bụng. Phần ngực có bốn cánh sáu chân. bướm bay được là nhờ hai đôi cánh là hai màng rộng bản, chúng có màng phấn bao phủ nên không trong như cánh chuồn chuồn.'' Đoạn thứ nhất: Khi miêu tả loài bướm đã bộc lộ cảm xúc gắn bó của tác giả. Đây là đoạn văn chuẩn mực cho văn miêu tả. đoạn thứ hai chỉ là văn bản khoa học nhằm thông báo trí tuệ mà thôi. 2. Tính sinh động và tạo hình Đặc điểm này là phẩm chất của một bài văn miêu tả hay. Để tạo nên tính sinh động và tạo hình đầu tiên các chi tiết miêu tả cần có vài cái mới riêng. Nếu mất đi cái riêng trong văn miêu tả, bài văn trở nên công thức, sáo rỗng. Miêu tả cây cối có nhà văn thấy chúng như ''những con ngựa đang phi nhanh bờm tung ngực'' có nhà văn lại thấy chúng như '' những cái lồng chim của thiên nhiên, trong mỗi cái lồng có những con chim đang nhảy chuyền''. Một yêu cầu của tính tạo hình và tính sinh động là sự hàm súc là cách tả ít gợi ít. Đoạn văn sau của Nguyễn Tuân kiệm chữ, kiệm lời nhưng sức gợi trong tâm tưởng người đọc rất lớn. 4
5. '' Trên con đường đất cát khô cằn, nơI nước trong lành theo bước chân mau của người đầy tớ già đánh rõ xuống mặt đường những hình ngôI sao ướt và thẫm màu. Những hình ngôI sao nối nhau trên một đoạn đường dài ngoằn nghoèo như lối đI của loài bò sát''. Làm nên tính sinh động tạo hình của văn miêu tả là những chi tiết sống gây ấn tượng Những chi tiết sống lấy từ sự quan sát cuộc sống quanh ta, từ kinh nghiệm sống của bản thân được sàng lọc, gạt bỏ những chi tiết thừa không có sức gợi làm cho bài văn miêu tả gọn và có sức tạo hình. 3. Ngôn ngữ giàu cảm xúc tạo hình Ngôn ngữ giàu cảm xúc và hình ảnh mới có khả năng diễn tả cảm xúc của người viết thể hiện một cách sinh động, tạo hình đối tượng miêu tả. Ngôn ngữ trong văn miêu tả giàu tính từ, động từ thường hay sử dụng phép so sánh, nhân hoá, ẩn dụ. Do phối hợp với các tính từ ( chỉ màu sắc, phẩm chất) của động từ với phương pháp tu từ nên ngôn ngữ miêu tả luôn toả sáng lung linh trong lòng người đọc gợi nên những ấn tượng hình ảnh về đối tượng được miêu tả. II. Phân loại văn miêu tả Có 6 loại văn miêu tả: - Miêu tả phong cảnh - Miêu tả cảnh ô hoạt - Miêu tả loài vật - Miêu tả cây cối - Miêu tả đồ vật - Miêu tả con người. Chương II: một số kỹ năng cần thiết khi lập dàn ý cho b ài văn miêu tả I. Vai trò của dàn ý Để có thể viết được bất kì một bài văn nào dù ngắn hay dài dù là bài văn hay báo cáo khoa học người viết cũng không thể bỏ qua khâu hết sức quan trọng là lập dàn ý. Dàn ý còn gọi dàn bài hay đề cương. Dàn ý là sự sắp xếp những điều cốt yếu trong một bài văn. Nói cách khác đó là một hệ thống những ý chính trong một bài viết hay bài nói. Dàn ý thực chất là bản kế hoạch, là sơ đồ, là phác thảo về đối tượng mà ta đã viết. Chính vì vậy mà Gớt Tơ nhà văn nổi tiếng người Đức đã quả quyết: '' Tất cả đều phụ thuộc vào bố cục ''. Còn Đôx-tôi-ép-xki nhà văn Nga nổi tiếng cuối thế kỉ XIX lại ao ước: '' Nếu tìm được một bản bố cục đạt thì công việc sẽ nhanh như trượt mỡ''. Kỹ năng lập dàn ý cần cho tất cả những ai muốn truyền đạt ( viết hoặc nói) một vấn đề nào đó cho mọi người biết. Trong phạm vi nhà trường phổ thông kỹ năng này rất quan trọng đối với học sinh để làm bất cứ một bài văn nào. Nắm vững kỹ năng này các em sẽ làm được một bài văn có tình hệ 5