Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp tiến hành các thí nghiệm ở trường THCS

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp tiến hành các thí nghiệm ở trường THCS

1. SKKN:”Phương pháp tiến hành các thí ngiệm hoá học ở trường THCS” A/ Mở đầu I. Lý do chọn đề tài. Trong phương pháp dạy học tích cực; Môn hoá học , sử dụng đồ dùng làm các thí nghiệm trong giờ học là phương pháp dạy học trực quan, tạo cho học sinh khả năng chiếm lĩnh kiến thức một cách chủ động, hứng thú và hình thành thái độ trong học tập là hết sức cần thiết và có tính chất quyết định về kết quả học tập của học sinh. Qua thực tế tình hình sử dụng đồ dùng dạy học trong nhà trường nói chung, của môn hoá học nói riêng đặc biệt các giờ học có thí nghiệm và các giờ thực hành thí nghiệm ở trường chúng tôi những năm qua còn nhiều hạn chế , có nhiều lý do: Đó là về cơ sở, về thời gian thực hiện (chưa có phụ tá thí nghiệm) đặc biệt số giáo viên mới ra trường còn vướng mắc về phương pháp thực hiện các thí nghiệm dẫn đến chất lượng môn hoá học còn chưa cao. Là một giáo viên làm công tác quản lý chuyên môn, và có chuyên môn hoá học tôi thực sự trăn trở điều này vì vậy tôi đã chọn “Phương pháp tiến hành các thí nghiệm ở trường THCS” để phần nào khắc phục những khó khăn hiện tại sao cho việc dạy học theo phương pháp mới môn hoá học có hiệu quả hơn. II. Mục đích nghiên cứu - Tận dụng tối đa việc sử dụng đồ dùng hiện có - Cải tiến một số sản phẩm thải trong sinh hoạt làm đồ dùng cho học sinh thực hiện hoạt động ngoại khoá , hoặc ở nhà. - Nâng cao ý thức của học sinh trong việc nâng cao chất lượng môn hoá học. III. Đối tượng nghiên cứu - Giáo viên dạy môn hoá học ở trường THCS. - Học sinh khối 8,9 THCS - Đồ dùng dạy học môn hoá học Nhiệm vụ: Phục vụ việc dạy học của giáo viên, và bản thân trong việc quản lý chuyên môn. IV. Phạm vi nghiên cứu 1, Một số thí nghiệm ở các bài học lớp 8, 9 2, Thời gian nghiên cứu:Tháng 9/2005 đến tháng 2/2006. V. Phương pháp nghiên cứu - Thực nghiệm - Kiểm tra đánh giá. B/ Giải quyết vấn đề I . cơ sở lý luận: Thực hiện nghị quyết TW II khóa VIII về việc đổi mới phương pháp dạy học, theo chương trình thay sách giáo khoa. Năm học 2005-2006, đối với THCS đã cơ bản hoàn thành việc thay sách giáo khoa. Mục tiêu trong cải cách giáo dục là đổi mới phải đổi mới một cách đồng bộ chính vì vậy trong đổi mới phương pháp dạy 1
2. SKKN:”Phương pháp tiến hành các thí ngiệm hoá học ở trường THCS” học là một vấn đề hết sức được coi trọng. Trong đó phương pháp dạy học tích cực thực sự là một trong phương pháp có tính ưu việt trong dạy học hiện nay: Tính tích cực trong học tập là trạng thái hoạt động của học trưng trong sự khát vọng trong quá trình chiếm lĩnh kiến thức. Chủ động vận dụng linh hoạt những kiến thức kỹ năng đã có để nhận thức vấn đề mới. Mong muốn được đóng góp với thầy với bạn những thông tin mới lấy từ các nguồn khác nhau có khi không có trong nội dung ( ngoài môn học). Phương pháp dạy học tích cực là một quá trình dạy học coi trọng hoạt động của học sinh. Người học không thụ động tiếp thu kiến thức mà người giáo viên tổ chức hướng dẫn cho học sinh tự phát hiện kiến thức bằng hoạt động của chính mình. + Dạy học thông qua các tổ chức hoạt động: Học sinh phải được hoạt động độc lập và hợp tác; tự nghiên cứu, quan sát làm bài tập, thảo luận thông qua các hoạt động đó mà trò hiểu được kiến thức phát triển năng lực hình thành thái độ đến nay mục tiêu dạy học đã được định hướng ra chỗ dạy cho học sinh biết gì, làm được gì? + Dạy học phương pháp tự học tự nghiên cứu: Việc rèn luyện phương pháp tự học, tự nghiên cứu không chỉ là phương tiện nâng cao hiệu quả dạy học đó là mục tiêu dạy học trong xã hội hiện đại khoa học công nghệ phát triển nhanh thì việc dạy phương pháp học, tự học đóng vai trò quan trọng . + Phương pháp tích cực giáo viên không truyền đạt những kiến thức có sẵn, không cung cấp ngay kiến thức cho người học mà để học sinh tự phát hiện ra. + Cốt lõi của việc hình thành phương pháp tự học là rèn luyện cho học sinh kỹ năng, phương pháp thói quen tự học biết ứng dụng những điều đã học vào hướng mới biết tự lực phát hiện nảy sinh cuối cùng kiểm tra đánh giá. Phương pháp tiến hành các thí nghiệm hóa học ở trường THCS phần nào phản ánh được phương pháp dạy học tích cực theo tinh thần đổi mới trong dạy học hiện nay. II. Tầm quan trọng của thí nghiệm hóa học Thí nghiệm giữ vai trò rất quan trọng như một bộ phận không thể tách rời của quá trình học tập hóa học. Người ta coi thí nghiệm là cơ sở của việc học hóa học và để rèn luyện kỷ năng thực hành.Thông qua thí nghiệm hóa học học sinh nắm kiến thức một cách hứng thú, vững chắc và sâu sắc hình thành thái độ. III. Cơ sở thực tiễn. 1) Thuận lợi: - Học sinh ham học, có nề nếp tốt. - Đã được cấp 2 bộ đồ dùng đến lớp 9, đủ chủng loại. - Đã có phòng học thực hành chung cho các môn, (nhưng chưa đủ tiêu chuẩn.) - Số lượng giáo viên dạy hoá học đã đủ. 2) khó khăn: - Thiệu Nguyên là một xã thuần nông, dân số đông, kinh tế còn rất nhiều khó khăn. 2
3. SKKN:”Phương pháp tiến hành các thí ngiệm hoá học ở trường THCS” - Điều kiện cơ sở vật chất mới có 1 phòng tạm làm chung cho tất cả các môn song chưa đủ tiêu chuẩn qui cách. - Đồ dùng thí nghiệm tuy đã được cấp về nhưng cũng chưa đủ về số lượng để dàn trải cho tất cả học sinh được làm thực hành thí nghiệm. - Trường THCS Thiệu Nguyên chúng tôi là 1 trong những trường có số lượng học sinh đông toàn trường có 873 học sinh trong năm học này. Trong đó khối 9 có tới 6 lớp, khối 8 có 5 lớp. Vì vậy rất khó khăn cho việc tiến hành các thí nghiệm trên lớp đặc biệt là các tiết thực hành.Vì vậy việc hướng dẫn cho các em làm thí nghiệm ngoại khoá ( việc làm thí nghiệm ở nhà) là hết sức cần thiết. - Giáo viên thực hành thí nghiệm trường tôi chưa có, giáo viên bộ môn thì không đủ điều kiện thời gian chuẩn bị vì phân lịch dạy nhiều buổi không thể cùng môn, cùng khối được dẫn đến GV ngại làm thí nghiệm. - Mặc dù Giáo viên bộ môn hoá học đã học phương pháp tiến hành các thí nghiệm ở trường chuyên nghiệp, học chuyên đề thay sách, học sử dụng dồ dùng thiết bị dạy học do phòng giáo dục tổ chức. Nhưng do điều kiện thực tế các giáo viên hầu hết trường tôi vẫn chưa đáp ứng được như yêu cầu hiện nay. C. Nội dung : Phần 1 : Phương pháp tiến hành các thí nghiệm: Phần thứ nhất : Có hai loại thí nghiệm ở trường THCS • Thí nghiệm biểu diễn của giáo viên • Thí nghiệm của học sinh Tùy theo mục đích sử dụng thí nghiệm trong quá trình học tập (để nghiên cứu bài mới hay để củng cố, kiểm tra kiến thức, kỹ năng kỹ xảo) mà thí nghiệm của học sinh được chia thành các dạng khác nhau - Thí nghiệm nghiên cứu bài mới - Thí nghiệm luyện tập - Thí nghiệm thực hành Ngoài các hình thức trên được dùng trong nội khóa còn những thí nghiệm ngoại khóa được thực hiện ở trường, quan sát ở nhà. I. Thí nghiệm biểu diễn của giáo viên : Thí nghiệm biểu diễn dùng làm cơ sở để cụ thể hóa những khái niệm về chất và phản ứng hóa học. Trong quá trình biểu diễn thí nghiệm, giáo viên là người thực hiện sự biến đổi các chất, điều khiển các quá trình biểu diễn thí nghiệm, học sinh theo dõi quan sát và có nhận xét về quá trình đó. Vai trò của các thí nghiệm trong giờ Hóa học có thể không giống nhau. Chúng có thể dùng để minh họa các kiến thức do giáo viên trình bày, có thể là nguồn những 3
4. SKKN:”Phương pháp tiến hành các thí ngiệm hoá học ở trường THCS” kiến thức mà học sinh tiếp thu dưới sự hướng dẫn của giáo viên trong quá trình quan sát thí nghiệm. Vì vậy các thí nghiệm biểu diễn có thể được tiến hành bằng 2 phương pháp : - Phương pháp minh họa - Phương pháp nghiên cứu Phương pháp thứ 2 có giá trị lớn hơn vì nó có tác dụng kích thích học sinh làm việc tích cực hơn và đặc biệt tạo điều kiện phát triển khả năng nhận thức của học sinh. Khi tiến hành thí nghiệm biểu diễn cần chú ý những yêu cầu sau đây : 1. Đảm bảo an toàn thí nghiệm : An toàn thí nghiệm là yêu cầu trước hết đối với mọi loại thí nghiệm, trong đó có thí nghiệm biễu diễn của giáo viên. Để đảm bảo an toàn thí nghiệm và tính mạng của học sinh trong giờ học . Mặt khác giáo viên cần nắm vững kỹ thuật và phương pháp tiến hành các thí nghiệm cụ thể. Ví dụ : - Trong bất cứ trường hợp nào, trước khi đốt H2 đều phải thử độ tinh khiết của nó . - Khi làm việc với chất độc hại phải có biện pháp bảo hiểm - Không dùng quá liều lượng hóa chất dễ cháy và dễ nổ - Các thí nghiệm tạo thành chất bay hơi cần tiến hành ở phía cuối chiều gió để tránh tạt khí độc về phía học sinh 2, Đảm bảo kết quả và tính khoa học của thí nghiệm : Thí nghiệm hóa học như “con dao hai lưỡi” : Kết quả tốt đẹp của các thí nghiệm có liên quan chặt chẽ đến chất lượng dạy học và củng cố lòng tin của học sinh vào khoa học. Muốn đảm bảo kết quả trước hết giáo viên phải nắm vững kĩ thuật và kĩ năng tiến hành thí nghiệm, giáo viên phải chuẩn bị cẩn thận các thí nghiệm, thử nhiều lần trước khi biểu diễn trên lớp. Các dụng cụ hóa chất cần chuẩn bị chu đáo và đồng bộ. Nếu chẳng may thí nghiệm không thành công, giáo viên cần bình tĩnh, tìm ra nguyên nhân để giải thích cho học sinh. 3, Đảm bảo trực quan: - Trực quan là một trong những yêu cầu cơ bản của thí nghiệm biểu diễn. Để đảm bảo tính trực quan khi chuẩn bị thí nghiệm giáo viên cần suy nghĩ đến kích thước các dụng cụ thí nghiệm và sử dụng lượng hóa chất thích hợp. Các dụng cụ thí nghiệm cần có kích thước và màu sắc hài hòa. Bàn để biểu diễn thí nghiệm phải có độ cao cần thiết và các dụng cụ thí nghiệm cần phải bố trí sao cho mọi học sinh trong lớp đều nhìn rõ. Đối với các thí nghiệm có kèm theo sự đổi màu sắc, có các khí sinh ra hoặc có các chất kết tủa tạo thành thì phải dùng các phông có màu sắc thích hợp. - Số lượng thí nghiệm trong một bài nên chọn vừa phải. Cần chọn những thí nghiệm phục vụ trọng tâm bài học và phù hợp với thời gian của tiết dạy để đảm bảo việc 4
5. SKKN:”Phương pháp tiến hành các thí ngiệm hoá học ở trường THCS” thực hịên các bước lên lớp. Mặt khác nếu chúng ta sử dụng nhiều thí nghiệm với những phản ứng hóa học có bản chất giống nhau sẽ giảm hứng thú học tập của học sinh. - Ngoài những yêu cầu trên, để nâng cao chất lượng các thí nghiệm biểu diễn ta cần chú ý những nội dung sau đây: Trong thí nghiệm nên sử dụng những hóa chất học sinh đã quen biết. Đương nhiên nếu mục đích thí nghiệm là nghiên cứu chất mới thì chất đó phải là mới đối với học sinh. Nhưng khi sử dụng các chất để rút ra những kết luận lí thuyết nào đó, tức là dùng làm tài liệu giáo khoa thì cố gắng dùng các chất quen thuộc. - Để giúp học sinh tập trung tuyệt đối vào các phản ứng hóa học diễn ra trong các dụng cụ thí nghiệm, trước khi thực hiện thí nghiệm giáo viên nên giúp học sinh tìm hiểu về các dụng cụ thí nghiệm theo các trình tự sau: + Tên của dụng cụ. + Công dụng của dụng cụ + Hình dạng bên ngoài và cấu tạo bên trong + Công dụng của từng bộ phận + Bộ phận quan trọng nhất ( tuỳ theo từng nội dung thí nghiệm) + Dụng cụ được cấu tạo và hoạt động dựa trên những nguyên lý nào. + Cách sử dụng dụng cụ Trong một số trường hợp thì cần có thể dùng hình vẽ hoặc tháo rời từng bộ phận rồi giới thiệu và lắp dụng cụ theo 1 trình tự cần thiết. Nên lựa chọn các dụng cụ thí nghiệm đơn giản, gọn nhẹ đảm bảo tính khoa học, sư phạm, mỹ thuật. Chọn phương án thí nghiệm đơn giản, tiết kiệm , dễ thành công và đảm bảo an toàn cho học sinh. Trước khi tiến hành thí nghiệm, giáo viên cần phải giải thích mục đích, yêu cầu và cách tiến hành thí nghiệm. Trong thời gian tiến hành thí nghiệm sự chú ý của học sinh vào việc quan sát các hiện tượng sảy ra như đặt các câu hỏi để học sinh chú ý theo dõi thí nghiệm và trả lời. Điều này đặc biệt chú ý ở lớp 8 vì khả năng quan sát của học sinh còn phát triển lưu ý học sinh quan sát việc thực hiện đúng đắn các thao tác thí nghiệm như: cách lấy hoá chất rắn và lỏng, cách đun , cách sử dụng đèn cồn, đặc biệt cách lắp và kiểm tra dụng cụ, . II. Thí nghiệm của học sinh. 1) Thí nghiệm để nghiên cứu bài mới: Tuy có nhiều ưu điểm nhưng do khả năng nhận thức của học sinh có hạn ( chỉ bằng thị giác và thính giác) nên thí nghiệm biểu diễn còn có những mặt hạn chế. Dù sao khi học sinh được trao dụng cụ tận tay và được thực hiện làm thí nghiệm thì việc làm quen với các dụng cụ , các chất và quá trình sẽ đầy đủ hơn. ở đây học sinh tự tay điều khiển các quá trình và làm biến đổi các chất nên có sự phối hợp giữa hoạt động, trí óc với hoạt động chân tay trong quá trình nhận thức của học sinh. Phương pháp này có khả năng phát triển tốt nhất năng lực trí tuệ của học sinh , kích thích hứng thú của học sinh đối với hoá học, vì nó rèn luyện cho học sinh nhận thức và phân tích những dấu hiệu và hiện tượng cụ thể bằng kinh 5