Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp rèn luyện kỹ năng làm văn miêu tả cảnh cho học sinh khối 6

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp rèn luyện kỹ năng làm văn miêu tả cảnh cho học sinh khối 6

1. CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập-Tự do-Hạnh phúc GIẢI PHÁP TRONG CÔNG TÁC -Họ và tên: Vũ Thị Bích Vân -Chức vụ: Giáo viên. -Đơn vị công tác: Trường THCS Thạnh Trị, huyện Tân Hiệp, tỉnh Kiên Giang. ĐỀ TÀI PHƯƠNG PHÁP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG LÀM VĂN MIÊU TẢ CẢNH CHO HỌC SINH KHỐI 6 I. LỜI NÓI ĐẦU: 1. Bối cảnh của đề tài: Việc rèn kĩ năng làm văn miêu tả là rất thiết thực cho học sinh vì toàn bộ chương trình tập làm văn 6 học kỳ II là văn miêu tả. Đặc biệt việc rèn kĩ năng làm văn miêu tả cho học sinh, theo tôi còn là việc tháo gỡ những vướng mắc, xoá đi mặc cảm ngại học văn của một số học sinh. Thầy cô phải suy nghĩ, phải tìm tòi, thâm nhập, hiểu được những khó khăn, vướng mắc mà các em lâu nay chưa làm được. Thầy cô hãy động viên, nâng niu những gì mà các em viết được với tính kiên trì nhất. Vì tình cảm của các em đối với những cảnh thiên nhiên thân thuộc xung quanh như cánh đồng, con đường, trường học không thiếu và không yếu. Từ đó thầy cô xây dựng và phát triển tình yêu với môn văn học trong nhà trường cho học sinh là nhiệm vụ mà chúng ta phải làm tròn. 2. Lý do chọn đề tài: Các em học sinh ở bậc trung học cơ sở rất hồn nhiên trong sáng, nhất là học sinh lớp 6. Thầy cô giáo là người gieo trồng, dẫn dắt các em cả về tri thức Trang 1
2. cuốn hút lòng trẻ. Điều đó đương nhiên làm nghèo nàn vốn ngôn từ nghệ thuật quý giá của văn học trong mỗi học sinh. Từ những cơ sở trên tôi thiết nghĩ quá trình rèn kỹ năng làm văn miêu tả cảnh cho học sinh lớp 6 là một việc làm thiết thực nên làm và làm một cách cặn kẽ để có hiệu qủa tốt nhất. 6. Tính sáng tạo, thực tiễn: Việc rèn kỹ năng làm văn miêu tả cảnh này trước hết rất thiết thực cho phần làm văn miêu tả cảnh nằm trong công tác học kỳ II ngữ văn 6 và một phần nâng cao chất lượng bộ môn cho học sinh. Đặc biệt việc rèn kỹ năng làm văn miêu tả cảnh cho học sinh theo tôi còn là việc tháo gỡ những vướng mắc, xoá đi mặc cảm ngại học văn của một số học sinh. Từ đó xây dựng và phát triển tình yêu với môn văn học trong nhà trường cho học sinh. Giúp các em có được tình yêu với những cảnh vật bình thường như: dòng sông, cánh đồng, mái trường rộng hơn là tình yêu quê hương đất nước trong tâm hồn các em học sinh . II. PHẦN NỘI DUNG: 1. Cơ sở lý luận: Văn học là một bộ môn nghệ thuật sáng tạo ngôn từ đầy giá trị. Có thể coi mỗi một tác phẩm văn học là một viên ngọc trong cuộc sống, nó bay bổng tạo nên những khúc nhạc làm cho cuộc sống đời thường thêm chất thơ. Vậy làm thế nào cho học sinh mình cảm nhận được chất thơ của cuộc sống đời thường để rồi từ đó các em nói ra, viết ra những điều mà các em đã học, đã cảm nhận trong cuộc sống xung quanh thường ngày, tự các em tạo nên những tác phẩm nghệ thuật “ bé con” giá trị” ? Tôi nghĩ đó là một việc làm mà mọi thầy cô giáo đang tìm cách đi nhẹ nhàng nhất và có hiệu quả nhất cho riêng mình. Nhìn nhận vấn đề một cách cụ thể hơn chúng ta thấy rằng ,chương trình Ngữ văn lớp 6 so với chương trình tiểu học mà các em đã làm quen và có nhiều những khái niệm còn trừu tượng. Giữa học và làm là cả một thao tác, một khoảng cách khó. Riêng làm văn, đòi hỏi các em phải có cách viết già dặn hơn, sinh động hơn và đặc biệt trong văn miêu tả cảnh phải có hình ảnh sống động, thuyết phục lòng người. điều đó không thể đi từ lý thuyết sang thực hành ngay Trang 3
3. 1. Đề bài : Miêu tả cảnh như sau: “Em hãy miêu tả cảnh trường em vào một buổi sáng đẹp trời khi em đi học”. 2. Các kĩ năng làm bài : a. Tìm hiểu đề : Bước tìm hiểu đề là cần giúp cho các em xác định được yêu cầu đề bài trên ba phương diện : Một là thể loại; hai là nội dung cần làm là gì ?; ba là phạm vi phải làm . Ở đề này, giáo viên cho học sinh thấy: Trên đây là một đề bài dạng miêu tả cảnh tổng hợp. Vậy thế nào là cảnh tổng hợp? - Giáo viên chỉ rõ cho học sinh thấy ta xác định cảnh tổng hợp nhờ những từ ngữ nào. Ví dụ: Đề yêu cầu tả cảnh tổng hợp thường chứa những từ ngữ như: “một miền quê, quê hương em, cảnh trường em vào buổi sáng Cảnh tổng hợp là cảnh như thế nào?; là cảnh gồm nhiều cảnh nhỏ, cảnh lẻ. Những cảnh nhỏ, của quê hương hay miền quê thường là cánh đồng, dòng sông, con đường làng, trường học sau đó giúp học sinh hình dung được cụ thể về cảnh miêu tả ở thời gian nào (mùa nào) ở không gian nào ( cảnh đó như thế nào) Việc xác định được đúng yêu cầu của đề như ở ví dụ trên sẽ giúp các em rất nhiều trong việc định hình được đối tượng miêu tả. b. Hướng dẫn cách tìm ý, lập dàn ý cho bài văn tả cảnh : Khi học sinh đã xác định đúng yêu cầu của đề, xác định chính xác đối tượng miêu tả nhưng chắc chắn chưa thể định hình được hướng đi cho bài viết. Để giúp học sinh định hình được hướng đi của bài viết văn miêu tả cảnh, tôi đã hướng dẫn học sinh bước tìm ý cho bài văn tả cảnh : - Nhất thiết phải theo một trình tự: Tìm ý bao quát không gian của cảnh chung sẽ tả, sau đó cụ thể sẽ có những cảnh nào? Cảnh như thế nào? - Bao quát không gian cảnh được coi là một thao tác quan trọng đầu tiên của bức tranh cảnh, rất quan trọng trong việc định hình vị trí cảnh vật. Vậy học sinh cần phải nắm được cách viết phần bao quát không gian cảnh như thế nào ? Thực tế khi làm bài, tôi thấy học sinh thường viết một cách cộc lốc, cụt lủn, có khi chỉ viết được một, hai câu cho phần tả bao quát. + Để tả bao quát cảnh, trước hết phải xác định vị trí miêu tả khái quát. Thường là một vị trí cao hơn, xa cảnh trung tâm để có thể chụp được toàn cảnh Trang 5
4. thuộc mà em thường tiếp xúc( vị - Cảnh chính hoặc hình ảnh đặc trí quan sát, những cảnh sắc của cây vào mùa hè : hoa, chính ) Tập trung tả cảnh vật dáng vẻ, màu sắc quen thuộc chi tiết theo một thứ tự hợp lý. mà em thường tiếp xúc( vị trí quan sát, những nét đặc trưng ) Kết bài Cảm nghĩ chung sau khi tiếp Cảm nghĩ chung sau khi tiếp xúc, xúc, tình cảm riêng hoặc nguyện tình cảm riêng hoặc nguyện vọng vọng của bản thân của bản thân c. Rèn luyện kĩ năng viết phần mở bài, kết bài : - Giáo viên ra một số cách mở để học sinh luyện theo : Cách mở bài hay thưòng là gián tiếp : Có thể giới thiệu cảnh bằng lời mời gọi du khách để giới thiệu cảnh và bộc lộ cảm xúc của người viết một cách khái quát. Có thể dẫn dắt từ lời thơ , bài hát về cảnh sẽ tả để giới thiệu cảnh. Hoặc có thể bộc lộ cảm xúc hồi tưởng về cảnh để mà giới thiệu - Kết bài không những đủ ý chốt của bài viết mà nên tạo độ lắng cho nốt trầm xao xuyến vang vọng trong tâm hồn người đọc, điều này phụ thuộc vào trình độ diễn đạt của học sinh , nên giáo viên hướng các em trau dồi ngay trong tư liệu văn học . d . Rèn luyện kĩ năng dựng đoạn văn miêu tả cảnh . Dựng đoạn văn chính là cách sắp xếp các lời văn diễn đạt sao cho hợp lý , logic , chặt chẽ , mạch lạc. Học sinh thường rất lúng túng không biết tả cảnh cụ thể là tả cảnh gì ? Tả như thế nào ? theo trình tự từ đâu ? Các em thường kể lể , liệt kê cảnh một cách lộn xộn,tràn lan , không tạo được ấn tượng cho người đọc về cảnh . Vậy chúng ta phải làm như thế nào để khắc phục tình trạng này . Trước hết tôi hướng cho học sinh hình dung mỗi một cảnh nhỏ sẽ viết thành một đoạn văn trọn vẹn . Trong đoạn văn đó sẽ đi từ khái quát đến cụ thể . Bao giờ câu đầu đoạn cũng là câu miêu tả khái quát cảnh đó . Sau câu tả khái quát là một loạt câu miêu tả cụ thể theo trình tự từ gần đến xa ( hoặc ngược lại) theo tầm mắt . Trong quá trình miêu tả , thầy cô giáo lưu ý cho học sinh trình tự miêu tả cho phù hợp với vị trí quan sát kết hợp lời văn so Trang 7
5. Tạo được sự hứng thú cho các em xong , thầy cô mới cho các em luyện tập diễn đạt bằng hình thức ra một loạt hình ảnh (in nghiêng) , yêu cầu các em dùng lời văn kết hợp biện pháp nghệ thuật so sánh , nhân hoá , sử dụng những từ láy gợi hình gợi âm để tập diễn đạt . Ví dụ : -Đầu xuân, ánh nắng ban mai chưa đủ xua đi màn sương chờn vờn nhưng cành lá me tây đã xòe tay che chắn cái lạnh cho em. -Mỗi phòng học em đi qua, bàn ghế như còn say ngủ. -Sáng dậy, bảng đen được các cậu học trò lau đi cái khuôn mặt nhăn nhó sau một đêm ngái ngủ . -Gần mười ngày nghỉ tết, dàn máy vi tính buồn nhớ các cậu học trò. Cách này chúng tôi cũng cho học sinh luyện trong nhiều tiết học để trở thành thao tác thuần thục , nhuần nhuyễn , đồng thời cho học sinh kết hợp về tìm đọc tư liệu sao cho có những lời văn miêu tả sống động gợi cảm nhất . Lời văn chuyển cảnh không nhiều nhưng có tác dụng rất lớn trong việc liên kết , liên hoàn mạch văn , nó đánh giá trình độ khéo léo của cây bút miêu tả cảnh . Thầy cô giáo sẽ “ mách nhỏ ” cho các em học sinh những thủ thuật chuyển cảnh sau đây : - Các cảnh nhỏ được nối tiếp nhau một cách tự nhiên theo mô típ liên cảnh ( cảnh kề gần nhau theo tầm quan sát ) VD: Chỉ một lát con đường đã dẫn em tới trường . Ngôi trường - Chuyển cảnh nhờ những hình ảnh trung gian . VD : Mặt trời ngoi lên khỏi núi, các bạn học sinh từ các nẻo đường đổ về ngày càng đông. - Hướng chuyển cảnh theo gam màu . VD : Sáng nay, nền trời như tấm thảm xanh treo trên cao. Dưới sân trường, là một màu xanh của cây lá. Hòa trong màu xanh là màu áo trắng học trò. - Chuyển cảnh bằng cách nối âm thanh với không gian, lấy động để tả tĩnh : Ví dụ : Trên sân trường, rộn rã tiếng bước chân, tiếng nói, tiếng cười. Đột nhiên, một hồi trống vang lên, sân trường bỗng chốc vắng lặng 3. Kĩ năng vận dụng dàn bài vào một đề bài bất kì : Trang 9
6. xúc, bài học cho bản thân. trăng, bài học cho bản thân. 4/ Sửa chữa một số lỗi thường gặp của học sinh trong bài làm : Một số lỗi của học sinh Thầy cô giáo hướng các em sửa chữa 1. Lỗi chính tả : màng sương, màng - màn sương ( ghép từ sương với một xương số từ khác : sương rơi, ); xương ( ghép từ xương với một số từ khác : chổi xương, xương chân chỉ ra nghĩa chung của xương) Uy nghuy, cây xanh được uống. - uy nghi ( nghi thức, nghi lễ ) - cây sanh ( danh từ), uốn ( tạo dáng) , - Từ trên cao, bác Hồ như nhìn uống ( uống nước) xuống - Bác Hồ ( danh từ riêng) 2. Lỗi dùng từ sai : - Những tia nắng yếu ớt bắt đầu xuất - Những tia nắng yếu ớt bắt đầu xuyên hiện đâm thủng qua màn sương. qua làn sương mỏng. - Nhà trường mới xây xong chậu cá - Nhà trường mới xây xong hồ cá hình hình bầu dục . bầu dục. ( giải nghĩa từ chậu, hồ) 3. Lỗi diễn đạt : - Khi đến cổng trường thì những giọt - Ngôi trường như chìm trong sương. sương trên nền của xanh da trời. ( không rõ ý, lủng củng) - Cổng trường uy nghi, đến sớm nên - Cổng trường có hai chỗ ra vào, trên em đi vào cổng phụ. Trên cổng là cổng có tên trường và những lá cờ bay những lá cờ chuối tung bay phất phới, trong gió. vẫy chào một ngày mới bắt đầu. - Trước dãy phòng hội đồng là những - Bước vào cổng trường, hình ảnh đầu hồ cá mới xây xong có hình bầu dục tiên là dãy phòng hội đồng. Trước xung quanh là những chậu cây kiểng phòng là hồ cá hình bầu dục. Xung đã nở hoa. ( diễn đạt lủng củng, nghèo quanh hồ, những chậu cây cảnh được ý, nghèo nghĩa ) sắp đặt cân đối Trang 11
7. III. PHẦN KẾT LUẬN: 1. Bài học kinh nghiệm: Khi thực hiện sáng kiến kinh nghiệm này về phía giáo viên phải thực sự kiên trì, mẫu mực trong cách dùng từ , kiên trì trong việc kiểm tra , đánh giá, sửa chỉnh các phần viết luyện kỹ năng của các em. Mặt khác giáo viên cũng phải kiên trì sưu tầm, chọn lọc tư liệu giá trị để cung cấp cho các em đồng thời tìm cách hướng các em cách vận dụng sáng tạo những tư liệu để biến thành cách diễn đạt riêng của bản thân mỗi học sinh. Về phía học sinh phải nhiệt tình, tự giác trau dồi vốn từ, ngôn từ nghệ thuật bằng cả trái tim. Phải quan sát tinh tế những cảnh vật thiên nhiên thường nhật, phải tưởng tượng phong phú và cần phải nhập tâm vào cảnh vật để có được những cảm xúc chân thực với cảnh vật thiên nhiên khi miêu tả . 2. Ý nghĩa của kinh nghiệm: Giảng dạy và ôn tập bộ môn ngữ văn, đặc biệt là phần miêu tả văn học là một vấn đề không dễ bởi đây là mảng kiến thức rất quan trọng giúp học sinh vừa củng cố các kiến thức đã học, các kỹ năng làm bài mà còn gợi mở hướng cho học sinh lĩnh hội kiến thức để học lên THPT. Để thực hiện tốt đòi hỏi giáo viên, học sinh phải có khả năng tìm hiểu, cảm nhận tác phẩm văn học, có vốn ngôn từ phong phú, cách sử dụng ngôn ngữ trau chuốt, diễn đạt tình cảm, rung động chân thành của mình về tác phẩm văn học, giáo viên phải bồi dưỡng cho học sinh lòng say mê văn học, có tư tưởng, lập trường đúng đắn. 3. Khả năng ứng dụng: Đề tài “Phương pháp rèn luyện kỹ năng làm văn miêu tả cảnh cho học sinh khối 6” có thể áp dụng được ở tất cả các trường THCS trên địa bàn. 4. Kiến nghị, đề xuất: Tất cả giáo viên dạy ngữ văn trong cùng khối 6 phải sưu tầm tư liệu miêu tả thành những cuốn tư liệu quí để lưu giữ trong tủ sách nhà trường. Nhà trường cũng cung cấp thêm những tài liệu về văn miêu tả cho học sinh THCS để làm giàu cho tủ sách . Trang 13
8. DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO Trong quá trình thực hiện đề tài này, tôi đã tham khảo các tài liệu sau đây : 1. Chuyên đề văn trung học phổ thông, những bài làm văn mẫu lớp 6 của nhà xuất bản tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh năm 2006. 2. Sách giáo khoa Ngữ văn 6 tập II của nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam năm 2010. 3. Giúp em học tốt ngữ văn 6 tập II của nhà xuất bản Hà Nội năm 2013 4. Những điều cần biết bồi dưỡng học sinh giỏi theo cấu trúc mới nhất của nhà xuất bản Đại học quốc Gia Hà Nội năm 2014. MỤC LỤC Bố cục Nội dung Trang 1. Bối cảnh đề tài 1 2. Lý do chọn đề tài 1-2 3. Phạm vi và đối tượng của đề tài 2 I. PHẦN MỞ ĐẦU: 4. Mục đích của đề tài 2 5. Sơ lược về lịch sử 2-3 6. Khẳng định tính sáng tạo 3 1. Cơ sở lý luận 3 2. Thực trạng vấn đề a. Thuận lợi 4 II. PHẦN NỘI DUNG: b. Khó khăn 3. Các biện pháp thực hiện 4-5-6-7-8- 9-10-11 4. Kết quả đạt được 12 1. Bài học kinh nghiệm 13 III. PHẦN KẾT LUẬN: 2.Ý nghĩa của kinh nghiệm 13 2. Khả năng ứng dụng 13 3. Kiến nghị, đề xuất 13-14 Trang 15