Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nâng cao kỹ năng vẽ đồ thị hàm số bậc nhất cho học sinh Lớp 9

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nâng cao kỹ năng vẽ đồ thị hàm số bậc nhất cho học sinh Lớp 9

1. Đề tài: Một số biện pháp nâng cao kỹ năng vẽ đồ thị hàm số bậc nhất cho học sinh lớp 9 A. PHẦN MỞ ĐẦU: I. BỐI CẢNH CỦA ĐỀ TÀI: Trường THCS Trần Đại Nghĩa tọa lạc tại xã An Cư, huyện Tịnh Biên, tỉnh An Giang. Địa phương có đông đồng bào dân tộc khmer, vì thế mà trình độ dân trí tại đây còn rất thấp. Do nhiều nguyên nhân khác nhau nhưng có thể nêu lên hai nguyên nhân chính ở đây là do điều kiện kinh tế khó khăn và do bất đồng ngôn ngữ giữa giáo viên và học sinh. Đa phần phụ huynh học sinh lo làm ăn, tran trải cuộc sống gia đình nên giao phó việc học của con em cho nhà trường. Một bộ phận học sinh phải sống với ông bà vì ba mẹ phải đi làm công nhân tại các khu công nghiệp ở Bình Dương và Thành phố Hồ Chí Minh. Do đó việc học tập của con em còn chưa được quan tâm đúng mức, phần nhiều công việc giáo dục thuộc về nhà trường. Vì vậy mà học lực của các em rất yếu, tạo thành một chuỗi hỏng kiến thức từ năm này qua năm khác, từ tiểu học đến các cấp học cao hơn gây rất nhiều khó khăn cho công tác giảng dạy của đội ngũ giáo viên nhà trường. Việc giao tiếp bằng ngôn ngữ Tiếng Việt đã khó đối với học sinh nói chi đến việc tính toán, cũng như là việc học tập môn toán tại trường. Các em bị hỏng kiến thức rất nhiều từ các năm học về trước nên việc tiếp thu kiến thức mới vô cùng khó khăn, từ đó dẫn đến tâm lí tự ti, chán học. Là một giáo viên trẻ của trường, tôi luôn trăn trở về điều này và luôn tìm cách để giải quyết nó. Về trường nhận công tác từ năm học 2012 – 2013. Sang đến năm học 2013 – 2014, được sự tín nhiệm của Ban giám hiệu nhà trường đã phân công tôi giảng dạy khối 9 cho đến nay. Trong quá trình giảng dạy từ năm học 2013 – 2014 cho đến nay tôi đều thấy được một vài điểm chung như sau: Lớp học có số lượng học sinh là con em đồng bào dân tộc khmer chiếm tỉ lệ rất cao (chiếm từ 70% - 80% học sinh của lớp) và năm nào cũng vậy khi dạy đến nội dung chương II – Hàm số bậc nhất của đại số 9 thì đều có thực trang chung là các em không vẽ được đồ thị hàm số và không giải được các dạng bài toán có liên quan. Sau 3 năm giảng dạy tôi đã tìm hiểu và tìm được nguyên nhân vì sao các em học không tốt được nội dung của chương học này. Vì vậy tôi đã tìm ra một số giải pháp, bước đầu áp dụng thấy khả quan. Nay xin được thể hiện trong nội dung của sáng kiến này. Năm học: 2015 – 2016 1 Tác giả: Lâm Văn Cường
2. Đề tài: Một số biện pháp nâng cao kỹ năng vẽ đồ thị hàm số bậc nhất cho học sinh lớp 9 II. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: Toán học là một môn học hay, nhưng khó và rất khô khan. Các nội dung kiến thức là một chuỗi liên kết với nhau từ lớp nhỏ đến lớp lớn. Ví dụ như lớp 7 các em đã được làm quen với nội dung kiến thức đồ thị hàm số y ax a 0 , đến lớp 8 là giải phương trình bậc nhất một ẩn ax b 0 thì đến lớp 9 nội dung kiến thức về hàm số bậc nhất là kiến thức trọng tâm, là sự nâng cao của hàm số y ax a 0 học ở lớp 7 và nhờ vào giải phương trình bậc nhất một ẩn ax b 0 ở lớp 8 để giải quyết một số yếu tố trong nó. Là cơ sở để giải quyết các bài tập về biện luận nghiệm của phương trình bậc nhất hai ẩn hay hệ hai phương trình bậc nhất hai ẩn . Nắm vững hệ thống kiến thức này là cơ sở để học sinh có thể tiếp cận với hệ thống kiến thức về các hàm số bậc cao hơn. Qua thời gian giảng dạy tại trường, tôi nhận thấy học sinh thường hay lúng túng trong việc vẽ đồ thị hàm số. Nguyên nhân chính là do kỹ năng tính toán của các em rất yếu, đặc biệt là các bài toán về tìm yếu tố chưa biết trong một đẳng thức; một thực tế khác dễ thấy ở học sinh của trường là các em còn rất lúng túng trong việc xác định tọa độ một điểm trên hệ trục tọa độ Oxy. Tôi thiết nghĩ nếu giải quyết tốt hai vấn đề này thì việc giải quyết bài toán vẽ đồ thị hàm số bậc nhất không còn khó khăn nữa. Do vậy tôi quyết định chọn đề tài: “Một số biện pháp giúp nâng cao kỹ năng vẽ đồ thị hàm số bậc nhất cho học sinh lớp 9” III. ĐIỂM MỚI TRONG KẾT QUẢ NGIÊN CỨU: Các biện pháp được nêu trong đề tài này nhằm nhắm đến đối tượng là học sinh yếu kém, đặc biệt là đối tượng học sinh con em đồng bào dân tộc khmer. Cũng không có gì đặc biệt nhưng đây là đề tài đưa ra các biện pháp kết hợp giữa các phương pháp dạy học cơ bản và phần mềm vẽ hình học động Geometer Sketchpad. Đây là một phần mềm dạy học khá hay, nếu khai thác tốt và đúng cách thì sẽ mang lại hiệu quả vô cùng đáng kể. Song song với đó là đưa thêm phương pháp sử dụng máy tính bỏ túi vì với xu thế ngày càng trắc nghiệm hóa các hình thức thi cử thì máy tính bỏ túi đã trở thành một trợ thủ đắc lực cho học sinh. Giúp học sinh giải quyết bài toán được nhanh chóng, chính xác và hiệu quả hơn. B. PHẦN NỘI DUNG: Năm học: 2015 – 2016 2 Tác giả: Lâm Văn Cường
3. Đề tài: Một số biện pháp nâng cao kỹ năng vẽ đồ thị hàm số bậc nhất cho học sinh lớp 9 I. CƠ SỞ LÝ LUẬN: Toán học là một môn học tự nhiên, nội dung kiến thức phong phú và có sự liên kết kiến thức từ lớp nhỏ đến lớp lớn. Mặc dù có tính ứng dụng thực tiễn cao và có tầm quan trọng rất lớn trong khoa học kỹ thuật và đời sống. Tuy nhiên việc học tập và ứng dụng nó đối với học sinh chưa bao giờ là dễ dàng. Vì vậy việc giảng dạy trong nhà trường phổ thông đòi hỏi phải có nghiên cứu kỹ lưỡng các phương pháp, tránh tình trạng truyền thụ kiến thức đơn thuần, rất dễ gây ra sự buồn chán và khó hiểu cho học sinh. Điều này đòi hỏi người giáo viên phải có tâm quyết và thật sự yêu nghề. Nội dung kiến thức về hàm số bậc nhất cũng là một nội dung hay và là nội dung trọng tâm của kiến thức toán lớp 9. Việc học tập tốt nội dung kiến thức này sẽ giúp học sinh tiếp cận kiến thức toán lớp 10 được dễ dàng và thuận lợi hơn. Là tiền đề cho học sinh tiếp cận với các dạng hàm số có bậc cao hơn sẽ học ở các lớp trên. Đây cũng là một nội dung vô cùng quan trọng trong các kỳ thi tuyển sinh cũng như thi học sinh giỏi cấp trung học cơ sở. II. THỰC TRẠNG BAN ĐẦU CỦA VẤN ĐỀ: Tỉ lệ học sinh con em đồng bào dân tộc khmer của trường chiếm khá cao từ 70% - 80% số lượng học sinh của lớp. Khả năng tiếp thu kiến thức của các em không được tốt như học sinh khác do nhiều nguyên nhân. Đặc biệt là việc bất đồng ngôn ngữ giữa giáo viên dạy lớp và học sinh, từ đó các em bị hỏng kiến thức từ các lớp dưới, dẫn đến việc học tập môn Toán trở nên rất khó khăn. Đó cũng chính là nguyên nhân làm cho học sinh thêm phần chán nản, không chú tâm vào việc học. Một số em không thấy được ý nghĩa và tầm quan trọng của việc học tập. Do hỏng kiến thức từ các lớp dưới, các kỹ năng cơ bản trong toán học các em không thực hiện được, cho nên việc học tập chương hàm số cũng trở nên khó khăn, đặc biệt là cả phần nội dung về vẽ đồ thị hàm số. Khảo sát đầu giờ học có thể thấy được khoảng một 1/2 học sinh của lớp không biết xác định tọa độ một điểm trên mặt phẳng tọa độ Oxy, mặc dù kiến thức này đã được học ở lớp dưới và thường xuyên được rèn luyện củng cố trong kỹ năng vẽ biểu đồ của môn Địa lý. Đồng thời hơn 1/3 học sinh của lớp không thực hiện được quy tắc chuyển vế đổi dấu, cũng như là giải phương trình bậc nhất một ẩn. Do đó các em sẽ không thể nào vẽ được đồ thị hàm số Năm học: 2015 – 2016 3 Tác giả: Lâm Văn Cường
4. Đề tài: Một số biện pháp nâng cao kỹ năng vẽ đồ thị hàm số bậc nhất cho học sinh lớp 9 bậc nhất. Đó cũng chính là nguyên nhân mà hơn 2/3 học sinh của lớp không vẽ được đồ thị hàm số qua ví dụ giáo viên nêu ra trong giờ học. III. CÁC BIỆN PHÁP TIẾN HÀNH: Ở đây tôi xin nêu ra các giải pháp để giải quyết hai vấn đề chính là: Xác định tọa độ điểm trên hệ trục tọa độ Oxy và lập bảng tính toán để xác định tọa độ các điểm thuộc đồ thị hàm số. 1. Vấn đề thứ nhất: Học sinh lúng túng và không xác định được tọa độ của một điểm trong hệ trục tọa độ Oxy. * Hướng giải quyết: Ta có thể cho học sinh thực hiện qua các bước như sau: - Bước 1. Cho học sinh giải một bài toán đố vui với nội dung truy tìm kho báu. Nội dung bài toán cụ thể như sau: Đề bài: Trước khi qua đời, ông lão đốt than đã để tại một bức di chúc, trong tờ di chúc có một bản đồ và nội dung văn bản như sau: “Giờ ta đã già, không biết sống chết khi nào. Nay ta để lại cho con một số tài sản mong con hãy giữ lấy nó làm kế mưu sinh sau này. Dựa theo bản đồ, con hãy đi đến vị trí nhà kho sau nhà, đi theo hướng đông 4km, sau đó lại tiếp tục đi lên hướng bắc 2km nữa. Đó chính là nơi mà con cần tìm. Chào con, con yêu của cha!” bắc tây đông nam Năm học: 2015 – 2016 4 Tác giả: Lâm Văn Cường
5. Đề tài: Một số biện pháp nâng cao kỹ năng vẽ đồ thị hàm số bậc nhất cho học sinh lớp 9 Yêu cầu đối với học sinh là các em hãy giúp con ông lão tìm ra kho báu mà cha của anh đã để lại cho anh? Gợi ý trả lời: Để thực hiện được bài toán này học sinh sẽ dễ dàng tìm được kho báu dựa vào dữ kiện “Dựa theo bản đồ, con hãy đến vị trí nhà kho sau nhà, đi theo hướng đông 4km, sau đó lại tiếp tục đi lên hướng bắc 2km nữa”. Vì vậy học sinh cần xác định ba yếu tố: Nơi bắt đầu đi, hướng đông và hướng bắc trên bản đồ. Đây chính là cơ sở cho việc xác định: Gốc tọa độ O, trục hoành Ox và trục tung Oy sau này. Vị trí kho báu sẽ là vị trí chấm đỏ trên bản đồ: bắc tây đông nam Thông qua bài toán trên học sinh đã định hình được về cách xác định vị trí một điểm trên bản đồ. Từ đây giáo viên sẽ khái quát lên hệ trục tọa độ Oxy. - Bước 2: Giáo viên giới thiệu khái quát về hệ trục tọa độ Oxy và tọa độ một điểm. Năm học: 2015 – 2016 5 Tác giả: Lâm Văn Cường
6. Đề tài: Một số biện pháp nâng cao kỹ năng vẽ đồ thị hàm số bậc nhất cho học sinh lớp 9 trục tung Oy y 3 Góc tọa độ O 2 1 -2 -1 O 1 2 3 -1 -2 -3 trục hoành Ox Với hình vẽ này học sinh đã có thể khái quát được sự tự đồng của bản đồ mà ông lão đã vẽ trong tờ di chúc với hệ trục tọa độ Oxy: Bản đồ trong tờ di chúc Hệ trục tọa độ Oxy Vị trí nhà kho Góc tọa độ O Hướng đông Hướng trục hoành Ox Hướng bắc Hướng trục tung Oy Từ đây dữ kiện trong tờ di chúc của ông lão có thể được đổi lại như sau: Bản đồ trong tờ di chúc Hệ trục tọa độ Oxy “Dựa theo bản đồ, con hãy đi đến vị trí “Dựa theo hệ trục tọa độ Oxy, con hãy đi nhà kho sau nhà, đi theo hướng đông đến vị trí gốc tọa độ O, đi theo hướng trục 4km, sau đó lại tiếp tục đi lên hướng bắc hoành Ox 4 ô, sau đó tiếp tục đi lên theo 2km nữa”. hướng trục tung Oy 2 ô nữa” Giờ chúng ta hãy đưa thêm khái niệm về tọa độ điểm. Ta lấy ví dụ điểm A 4;2 , cho học sinh biết được hai khái niệm cơ bản: Năm học: 2015 – 2016 6 Tác giả: Lâm Văn Cường