Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp giúp học sinh học tốt thể loại văn miêu tả ở Lớp 4, 5

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp giúp học sinh học tốt thể loại văn miêu tả ở Lớp 4, 5

1. [Type here] MỤC LỤC Trang I. SƠ LƯỢC LÝ LỊCH TÁC GIẢ .2 II. TÊN SÁNG KIẾN 2 III. LĨNH VỰC: 2 IV.MỤC ĐÍCH YÊU CẦU CỦA SÁNG KIẾN 2 - 16 1/ Thực trạng ban đầu trước khi áp dụng sáng kiến 2/ Sự cần thiết phải áp dụng sáng kiến. 3/ Nội dung sáng kiến V. HIỆU QUẢ ĐẠT ĐƯỢC 16-17 VI. MỨC ĐỘ ẢNH HƯỞNG 18 VII. KẾT LUẬN 18 -19 . TÀI LIỆU THAM KHẢO 1- Sách giáo khoa, sách giáo viên Tiếng Việt Lớp 4, Lớp 5 hiện hành. 2- Để làm tốt bài văn miêu tả. Tác giả : Phạm Trung Kiên 3- Học tốt Tiếng Việt 5 (Tập 1, Tập 2)- Tác giả: Phạm Thị Hồng Hoa. 4- Luyện tập cảm thụ văn học ở Tiểu học- Tác giả: Trần Mạnh Hưởng. 5- Cuộc sống quanh ta. ( Tập chí Thế giới tự nhiên ) 6- Dạy học lấy học sinh làm trung tâm. 7- Phương pháp luyện từ và câu Tiểu học (Lớp 4)- Tác giả: Trần Đức Niềm, Lê Thị Nguyên, Ngô Lê Hương Giang. 1
2. [Type here]  PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TRƯỜNG TIỂU HỌC A KIẾN THÀNH Độc lập – Tự do – Hạnh phúc Kiến Thành, ngày 24 tháng 09 năm 2015 BÁO CÁO Kết quả thực hiện sáng kiến, cải tiến, giải pháp kỹ thuật, quản lý, tác nghiệp, ứng dụng tiến bộ kỹ thuật hoặc nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng I.SƠ LƯỢC LÝ LỊCH TÁC GIẢ: - Họ và tên : NGÔ MINH TẤN Nam, nữ : Nam - Ngày tháng năm sinh: ngày 24 tháng 08 năm 1986 - Nơi thường trú: 70A Long Hòa, ấp Long Hòa, TT Chợ Mới, huyện Chợ Mới - Đơn vị công tác: Trường Tiểu hoch A Kiến Thành - Chức vụ hiện nay: Giáo viên dạy lớp - Lĩnh vực công tác: Giáo viên dạy lớp II. TÊN SÁNG KIẾN: MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH HỌC TỐT THỂ LOẠI VĂN MIÊU TẢ Ở LỚP 4 ; 5 III. LĨNH VỰC: Phân môn Tập làm văn của môn Tiếng Việt lớp 4 ; 5 IV. MỤC ĐÍCH YÊU CẦU CỦA SÁNG KIẾN: 1. Thực trạng ban đầu trước khi áp dụng sáng kiến: Thực trạng học sinh: Năm (2013 – 2014), tôi được phân công phụ trách lớp 4B với 36 học sinh. Hầu hết 36 học sinh của lớp 4B tôi chủ nhiệm còn rất hạn chế khi làm bài Tập làm văn. Sau khi nghiên cứu sách giáo khoa Tiếng Việt 4, tôi nhận thấy học sinh lớp 4 đã được học văn miêu tả về đồ vật, cây cối, con vật. Nhưng qua khảo sát chất lượng đầu năm học ( 2014 – 2015 ) ở lớp 5B, đã có hơn 50% học sinh bị đánh giá chưa hoàn thành về Tập làm văn, dẫn đến môn Tiếng Việt của lớp tôi từng chủ nhiệm chưa hoàn thành chiếm 30%. Đều đó đã khiến tôi mài mò nghiên cứu để khác phục thực trạng trên. 2
3. [Type here] o Các hạn chế của học sinh là: ▪ Bài viết của học sinh còn mắc nhiều lỗi chính tả. ▪ Học sinh chưa xác định được trọng tâm đề bài cần miêu tả. ▪ Nhiều em thường liệt kê, kể lể dài dòng, diễn đạt vụng về, lủng củng. Nhiều em chưa biết dừng lại để nói kĩ một vài chi tiết cụ thể nổi bật. ▪ Vốn từ ngữ của các em còn nghèo nàn, khuôn sáo, quan sát sự vật còn hời hợt. ▪ Các em chưa biết cách dùng các biện pháp nghệ thuật khi miêu tả. Thực trạng học sinh còn nhiều hạn chế như vậy đã làm cho tiết Tập làm văn trở thành một gánh nặng, một thách thức đối với giáo viên tiểu học. Ý nghĩ cho rằng Tập làm văn là một phân môn khó dạy, khó học và khó đạt hiệu quả cao đã là nhận thức chung của nhiều thầy cô giáo dạy lớp 4, lớp 5. Đâu là nguyên nhân dẫn đến tình trạng chất lượng Tập làm văn của học sinh không đạt yêu cầu ? Qua quá trình giảng dạy lớp 5, tôi nhận thấy học sinh học yếu Tập làm văn là do nhiều nguyên nhân. 2. Nguyên nhân của thực trạng Theo tôi có sáu nguyên nhân như sau: 1/ Khi làm văn, học sinh chưa xác định được yêu cầu trọng tâm của đề bài. 2/ Học sinh không được quan sát trực tiếp đối tượng miêu tả. 3/ Khi quan sát thì các em không được hướng dẫn về kĩ năng quan sát: quan sát những gì, quan sát từ đâu ? Làm thế nào phát hiện được nét tiêu biểu của đối tượng cần miêu tả. 4/ Không biết hình dung bằng hình ảnh, âm thanh, cảm giác về sự vật miêu tả khi quan sát. 5/ Vốn từ đã nghèo nàn lại không biết sắp xếp như thế nào để bài viết mạch lạc, chưa diễn đạt được bằng vốn từ ngữ, ngôn ngữ của mình về một sự vật, cảnh vật, về một con người cụ thể nào đó. 6/ Nguyên nhân cuối cùng là trách nhiệm của người giáo viên. Phân môn Tập làm văn là một môn học mang tính tổng hợp và sáng tạo, nhưng lâu nay người giáo viên (nhất là giáo viên lớp 4, lớp 5) chưa có cách phát huy tối đa năng lực học tập và cảm thụ văn học của học sinh; chưa bồi dưỡng được cho các em lòng yêu quý Tiếng Việt, ham thích học Tiếng Việt để từ đó các em nhận ra rằng đã là người Việt Nam thì phải đọc thông viết thạo Tiếng Việt và phát huy hết ưu điểm của tiếng mẹ đẻ. 2. Sự cần thiết phải áp dụng sáng kiến. ĐẶT VẤN ĐỀ : Dạy tốt phân môn Tập làm văn nói chung và kiểu bài văn miêu tả nói riêng là vấn đề được nhiều giáo viên tiểu học quan tâm. Chương trình thay sách tiểu học phát huy bốn kỹ năng nghe, nói, đọc, viết trong môn Tiếng Việt. Học sinh tiểu học ngay từ lớp 1, 2, 3 đã được tiếp xúc với nhiều dạng văn bản khác nhau, có nội dung gần gũi trong cuộc sống và kĩ năng giao tiếp của các em với cộng đồng. Đó là một 3
4. [Type here] ưu điểm không ai phủ nhận. Tuy nhiên, chương trình mới chuyển tải sự thay đổi cả về nội dung và kỹ năng rèn luyện lẫn hình thức, biện pháp và quy trình lên lớp . Là giáo viên, nhất là giáo viên dạy lớp 4, 5 không ai tránh khỏi những trăn trở, băn khoăn là làm thế nào giúp học sinh rèn luyện tốt kỹ năng làm bài Tập làm văn, nhất là văn miêu tả. Tiếng Việt là tiếng mẹ đẻ của chúng ta, các em lúc chưa tròn một tuổi đã biết nói, năm sáu tuổi đã biết đọc, đã biết viết Tiếng Việt ? Chúng ta đã tự hào tiếng Việt ta phong phú, giàu hình ảnh, đa dạng về nghĩa, có sức biểu cảm sâu sắc. Nhưng một thực tế làm buồn lòng những thầy cô giáo chúng tôi vì học sinh giỏi phân môn Tập làm văn còn quá khiêm tốn. Khi chấm bài Tập làm văn, tôi thấy đa số học sinh đã biến các bài văn miêu tả thành văn kể, liệt kê một cách khô khan, nghèo nàn về từ, diễn đạt rườm rà tối nghĩa. Vậy làm thế nào để nâng cao chất lượng dạy- học Tập làm văn nhất là văn miêu tả cho học sinh lớp 4, lớp 5? Đi tìm câu trả lời cho câu hỏi trên là một quá trình và cũng là mục đích cần hướng đến của các kỹ sư tâm hồn. Để làm tốt vai trò người tổ chức và hướng dẫn, tôi đã tìm tòi, phân tích thực trạng và lựa chọn một số biện pháp giúp học sinh lớp 5 học tập có hiệu quả Tập làm văn miêu tả. Với những lý do trên, tôi chọn và viết đề tài : “ Một số biện pháp giúp học sinh học tốt thể loại văn miêu tả ở lớp 4 ; 5 ”, trước hết là giúp nâng cao chất lượng Tập làm văn cho lớp tôi phụ trách. Sau đó, mục tiêu quan trọng hơn là góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt nói chung. ❖ Giới hạn nghiên cứu: - Nghiên cứu và áp dụng cho học sinh lớp 4B và 5B Trường Tiểu học A Kiến Thành từ năm học 2014 – 2015 đến 2015 – 2016 và rút kinh nghiệm áp dụng cho các năm sau. CƠ SỞ LÝ LUẬN Tập làm văn là một phân môn mang tính tổng hợp và sáng tạo cao. Tổng hợp các kiến thức, kĩ năng từ Tập đọc, Kể chuyện, Chính tả, Luyện từ và câu, để viết nên một bài Tập làm văn. Theo quan điểm tích hợp, các phân môn được tập hợp lại xung quanh trục chủ điểm và các bài đọc. Nhiệm vụ cung cấp kiến thức và rèn luyện kĩ năng gắn bó chặt chẽ với nhau. Như vậy, muốn dạy- học có hiệu quả Tập làm văn miêu tả (tả cảnh, tả người) nhất thiết người giáo viên phải dạy tốt Tập đọc, Kể chuyện, Chính tả, Luyện từ và câu. Vì trong các bài đọc, trong câu chuyện, trong các bài tập luyện từ- câu thường xuất hiện các đoạn văn, khổ thơ có nội dung miêu tả rất rõ về cảnh vật, thiên nhiên, con người, Bài Tập làm văn nếu không sáng tạo sẽ trở thành một bài văn khô cứng, góp nhặt của người khác, nội dung bài văn sẽ không hồn nhiên, trong sáng, mới mẻ như tâm hồn của các tác giả nhỏ tuổi. Chất lượng Tập làm văn là chất lượng của cảm thụ văn học, của các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết tiếng mẹ đẻ. Cho nên, thầy và trò phải soạn giảng và học tập 4
5. [Type here] tích cực, nghiêm túc, hiệu quả, mới mong nâng cao một cách bền vững chất lượng môn Tiếng Việt ở lớp cuối cấp Tiểu học. ▪ Dạy Tập làm văn lớp 4 ; 5 phải đảm bảo mục tiêu yêu cầu cần đạt về kiến thức, kĩ năng của Chương trình giáo dục phổ thông cấp Tiểu học theo Chuẩn kiến thức, kĩ năng của từng môn học (ban hành kèm theo quyết định số 16 của Bộ GD-ĐT) và phù hợp trình độ của từng học sinh trong lớp mà “Hướng dẫn 896” của Bộ GD-ĐT đã đề ra. Tôi tin rằng đề tài này nếu được áp dụng và vận dụng hợp lý sẽ đem lại hiệu quả cao cho phân môn Tập làm văn, góp phần nâng cao chất lượng môn Tiếng Việt lớp 4, lớp 5. 3. Nội dung sáng kiến: NỘI DUNG: Xuất phát từ thực trạng và nguyên nhân trên, đồng thời thấy rõ vai trò, nhiệm vụ của một giáo viên đang đứng trên bục giảng, tôi mạnh dạn đưa ra một số biện pháp sau đây, hy vọng sẽ nâng cao được chất lượng phân môn Tập làm văn cho lớp tôi. VĂN MIÊU TẢ LỚP 4 Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học lý thuyết văn miêu tả cho học sinh lớp 4. Biện pháp 1: Phân tích mẫu Phân tích mẫu để giúp HS hiểu thấu đáo mẫu đã nêu ra và làm theo mẫu. Để làm được điều này, GV cần phải sử dụng linh hoạt các phương pháp dạy học kết hợp tổ chức nhiều hình thức dạy học phong phú. Trong biện pháp này, tôi thường sử dụng phương pháp quan sát để học sinh quan sát mẫu, đọc thầm mẫu. Sau đó sử dụng phương pháp vấn đáp gợi mở để HS hiểu mẫu giúp cho việc định hướng bài học tốt hơn. Sau đó, GV sử dụng phương pháp phân tích ngôn ngữ, tóm những điều cơ bản mẫu nêu ra. Chẳng hạn, khi day bài: “Thế nào là miêu tả?” HS đọc yêu cầu, đọc thầm mẫu (hình thức học cá nhân) GV yêu cầu học sinh quan sát mẫu và trả lời câu hỏi (phương pháp quan sát, phương pháp hỏi đáp, hình thức học cả lớp). Hỏi: Tên sự vật đầu tiên được miêu tả là gì ? - Cây sồi. Hỏi: Cây sồi có đặc điểm gì nổi bật ? - Cao lớn, lá đỏ chói lọi, lá rập rình động như những đám lửa. Hỏi: “Cao lớn” tả đặc điểm gì của cây sồi ? - Hình dáng. Hỏi: “Lá đỏ chói lọi” miêu tả đặc điểm gì của cây sồi ? 5
6. [Type here] - Màu sắc. Hỏi: Theo em tác giả miêu tả cây sồi đang ở trạng thái nào ? - Chuyển động. Hỏi: Từ nào cho biết lá cây sồi đang chuyển động ? - Rập rình. Giáo viên tóm ý: Phần mẫu đã chỉ ra một số đặc điểm sự vật đầu tiên được miêu tả hình dáng, màu sắc, chuyển động. Sau khi thực hiện các biện pháp phân tích mẫu, tôi thấy các em biết vận dụng mẫu và làm tốt các phần tiếp theo. Biện pháp 2: Hình thành lý thuyết - tìm đặc điểm nổi bật Trong quá trình hình thành lý thuyết miêu tả cho học sinh lớp 4, GV cần sử dụng một số phương pháp đặc trưng như phương pháp trực quan, phương pháp quan sát, phương pháp vấn đáp gợi mở, phương pháp phân tích ngôn ngữ kết hợp với hình thức dạy phù hợp nhằm phát huy tính tích cực của HS trong giờ học. Ở các bài hình thành lý thuyết văn miêu tả, GV thường tiến hành hướng dẩn HS nhận diện đặc điểm loại văn miêu tả thông qua những gợi ý, nhận xét trong SGK. Các thao tác được làm theo trình tự như sau: - Yêu cầu HS đọc mục nhận xét trong SGK, khảo sát văn bản để trả lời từng câu hỏi gợi ý. - Hướng dẩn HS trao đổi, thảo luận nhằm rút ra những nhận xét về đặc điểm văn miêu tả. - Ví dụ dạy bài:” Cấu tạo của bài văn miêu tả cây cối” ( TV lớp 4 tập 2/31). Giả sử dùng phương pháp trực quan, phương pháp quan sát, GV đưa trực quan tranh “Bãi ngô”. Sau đó mỗi cá nhân sẽ xác định đoạn văn và nội dung từng đoạn. - GV cho HS đọc yêu cầu 2; 3 phần nhận xét, thảo luận nhón đôi 2 yêu cầu đó. - HS trình bày kết quả thảo luận chính là các em được thực hành giao tiếp. HS sẽ so sánh, đối chiếu, phân tích được trình tự miêu tả trong bài “Bãi ngô” là theo từng thời kỳ phát triển của cây ngô. Sau đó, GV dùng phương pháp vấn đáp gợi mở, phương pháp phân tích ngôn ngữ. Hỏi: Bài văn miêu tả những thời kỳ phát triển nào của cây ngô ? + HS dễ dàng nhận thấy được bài văn miêu tả cây ngô từ lúc còn bé lấm tấm như mạ non, rồi tả cây ngô lúc trưởng thành, lá rộng dài, tiếp đến tả hoa ngô, bắp ngô non ở giai đoạn đơm hoa kết trái, cuối cùng tả hoa ngô và lá ngô giai đoạn bắp ngô mập, chắc. Còn trình tự miêu tả trong bài “Cây mai tứ quý” theo từng bộ phận của cây. Hỏi: Bài văn tả những bộ phận nào của cây mai tứ quý ? - Tán, gốc, cành, cánh hoa, trái. Bài văn đã sử dụng tự loại nào ? Biện pháp nghệ thuật gì để miêu tả bộ phân đó? - Bài văn sử dụng nhiều tính từ miêu tả như: xòe, vàng thắm, chín đậm. Biện pháp nghệ thuật so sánh: Gốc lớn bằng bắp tay. 6