Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn phương pháp giải nhanh bài tập trắc nghiệm môn Hóa học

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn phương pháp giải nhanh bài tập trắc nghiệm môn Hóa học

1. PhÇn I Më ®Çu I- Lý do chän ®Ò tµi Trong những năm gần đây, việc thay Sách giáo khoa đã hoàn chỉnh ở cấp Trung học phổ thông. Các lớp bồi dưỡng về việc giảng dạy theo Sách giáo khoa mới đã được triển khai trên quy mô cả nước, đồng thời diễn ra với việc bồi dưỡng phương pháp giảng dạy mới. Nghị quyết 40 của Quốc hội khóa X về "Đổi mới chương trình giáo dục phổ thông" là nghị quyết quan trọng được cả xã hội quan tâm. Theo Nghị quyết này, bắt đầu từ năm học 2002 - 2003 ngành giáo dục sẽ thực hiện triển khai đại trà chương trình và sách giáo khoa mới ở lớp 1 và lớp 6; từ năm học 2004 - 2005 ở lớp 10 và ở tất cả các lớp cuối cấp vào năm học 2006 - 2007. Báo cáo Chính trị tại Đại hội IX của Đảng (4- 2001) đã nêu : "Tiếp tục nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đổi mới nội dung, phương pháp dạy và học, hệ thống trường lớp và hệ thống quản lý giáo dục; thực hiện "chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa"(1) ThS. Nguyễn Việt Bắc, phó hiệu trưởng trường Đại học TPHCM cho biết: “có rất nhiều phương pháp dạy học, nên sử dụng phương pháp nào khiến người học có mức độ lưu giữ kiến thức cao nhất, tạo lập cho người học khả năng sáng tạo, tư duy độc lập, phê phán, khả năng hợp tác, thích ứng với cuộc sống phát triển đầy biến động.” (2) Một số lý thuyết khoa học gần đây đã làm sáng tỏ bản chất việc học dưới những cách nhìn mới. Tâm lý học hoạt động, khi nghiên cứu bản chất tâm lý người đã chỉ ra rằng tâm lý hình thành trong hoạt động. Từ đó, GS. VS. Phạm Minh Hạc nhấn mạnh: "Nhà trường hiện đại ngày nay là nhà trường hoạt động, dùng phương pháp hoạt động Thu hẹp sự cưỡng bức của nhà giáo thành sự hợp tác bậc cao" (3). "Phương pháp giáo dục bằng hoạt động là dẫn dắt HS tự xây dựng công cụ làm trẻ thay đổi từ bên trong Hoạt động cùng nhau, hoạt động hợp tác giữa thầy và trò, hoạt động hợp tác giữa trò và trò có một tác dụng lớn" (4). Từ đó có thể rút ra kết luận: "cần kết hợp hoạt động cá nhân với hoạt động nhóm" Dạy học là tổ chức các dạng hoạt động học tập khác nhau cho HS; Dạy học cần thay đổi phương thức cưỡng bức HS học tập bằng phương thức học tập hợp tác, làm việc cùng nhau. Chính vì vậy, trong một lớp học, cần coi trọng sự khám phá có trợ giúp hơn là sự tự khám phá. Từ đó cần rút ra một nguyên tắc là dạy học cần tổ chức cho HS học tập với sự trợ giúp, hỗ trợ của bạn học, học tập cùng nhau sẽ giúp HS lĩnh hội kiến thức tốt hơn. Có nhiều phương pháp được giới thiệu và bồi dưỡng cho giáo viên, song đáng chú ý hơn cả là “Phương pháp dạy học nhóm” đối với học sinh phổ thông trung học. - 1 - Trần Ngọc Dũng Gv bộ môn Hóa Học THPT Trường Chinh
2. - C¨n cø vµo t×nh h×nh häc sinh cßn yÕu kÐm trong gi¶i bµi tËp tr¾c nghiÖm. - §©y lµ lo¹i bµi tËp phæ biÕn trong ch­¬ng tr×nh häc phæ th«ng vµ ch­¬ng tr×nh thi ®¹i häc tõ n¨m 2006- 2007. - Gióp häc sinh rÌn luyÖn kÜ n¨ng viÕt ph­¬ng tr×nh ph¶n øng. Kh¾c s©u kiÕn thøc, hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc n©ng cao møc ®é t­ duy, kh¶ n¨ng ph©n tÝch ph¸n ®o¸n kh¸i qu¸t. - Bµi tËp tr¾c nghiÖm lµ bµi tËp n©ng cao møc ®é t­ duy, kh¶ n¨ng ph©n tÝch ph¸n ®o¸n, kh¸i qu¸t cña häc sinh vµ ®ång thêi rÌn kÜ n¨ng, kü x¶o cho häc sinh. - Ng­êi gi¸o viªn muèn gi¶ng d¹y, h­íng dÉn häc sinh gi¶i bµi tËp lo¹i nµy cã hiÖu qu¶ cao th× b¶n th©n ph¶i n¾m v÷ng hÖ thèng kiÕn thøc c¬ b¶n cña ch­¬ng tr×nh, hÖ thèng tõng lo¹i bµi. N¾m v÷ng c¬ së lý thuyÕt, ®Æc ®iÓm vµ c¸ch gi¶i cho tõng lo¹i bµi. Tõ ®ã míi lùa chän ph­¬ng ph¸p gi¶i thÝch hîp cho tõng lo¹i bµi vµ tÝch cùc ho¸ ®­îc c¸c ho¹t ®éng cña häc sinh. - XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh thùc tÕ häc sinh líp 12 cña tr­êng së t¹i: KiÕn thøc c¬ b¶n ch­a ch¾c ch¾n, t­ duy h¹n chÕ . Do thay ®æi ph­¬ng ph¸p kiÓm tra ®¸nh gi¸ tõ n¨m häc 2006-2007, m«n ho¸ häc 100% c©u hái tr¾c nghiÖm kh¸ch quan. §Ó gióp häc sinh n¾m ch¾c kiÕn thøc c¬ b¶n vµ hoµn thµnh tèt ®­îc c¸c bµi tËp theo ph­¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm kh¸ch quan. Tõ nh÷ng lÝ do trªn, t«i chän ®Ò tµi: “H­íng dÉn häc sinh PP gi¶I NHANH bµi tËp tr¾c nghiÖm m«n ho¸ häc” Trên đây là những ý kiến chủ quan , nghiên cứu trong thời gian hạn hẹp . Tài liệu chắc chắn còn nhiều thiếu sót . Rất mong những ý kiến đóng góp quí báu và chân thành của các thầy , cô trong nhà trường , giúp tôi nâng cao được kinh nghiệm giảng dạy và đạt hiệu quả cao khi truyền thụ cho học sinh. Tôi xin chân thành cảm ơn ! II- Môc ®Ých cña ®Ò tµi - Gióp häc sinh nghiªn cøu c¬ së lý thuyÕt vµ ph­¬ng ph¸p c¸c gi¶i bµi tËp tr¾c nghiÖm III- NhiÖm vô cña ®Ò tµi: - HÖ thèng, ph©n lo¹i c¸c bµi tËp tr¾c nghiÖm vµ x¸c ®Þnh ph­¬ng ph¸p gi¶i thÝch hîp, qua ®ã gióp häc sinh hÖ thèng l¹i c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n nhÊt. IV- Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu - Qua c¸c tµi liÖu, s¸ch gi¸o khoa, s¸ch tham kh¶o, c¸c ®Ò thi tuyÓn sinh vµo ®¹i häc. - ¸p dông h­íng dÉn gi¶i c¸c bµi tËp tr¾c nghiÖm cho häc sinh khèi 12. H­íng dÉn trao ®æi ®Ò tµi nµy trong líp båi d­ìng hÌ gi¸o viªn THPT tØnh ĐăkLăk n¨m häc 2008- 2009 V- KÕ ho¹ch thùc hiÖn ®Ò tµi 1. Nghiªn cøu thùc tr¹ng häc sinh khèi 12 n¨m häc 2009- 2010 kh¶o s¸t vÒ kh¶ n¨ng gi¶i bµi tËp tr¾c nghiÖm. - 2 - Trần Ngọc Dũng Gv bộ môn Hóa Học THPT Trường Chinh
3. 2. LËp kÕ ho¹ch thùc hiÖn ®Ò tµi trong häc kú I n¨m häc 2009- 2010 ë 2 líp 12A3, 12A4 , 12A5 3. NhËn xÐt - kÕt luËn vÒ hiÖu qu¶ cña ®Ò tµi ë häc sinh líp 12A3, 12A4 , 12A5 Hoµn thiÖn ®Ò tµi: Th¸ng 04 n¨m 2010. PhÇn II Thùc hiÖn ®Ò tµi A. Néi dung I. C¬ së lý thuyÕt 1. C¸c ph­¬ng ph¸p gi¶i nhanh c¸c bµi tËp: ph­¬ng ph¸p ®­êng chÐo, ph­¬ng ph¸p t¨ng, gi¶m khèi l­îng, ph­¬ng ph¸p b¶o toµn electron. 2. N¾m ch¾c c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n. 3. Ph­¬ng ph¸p gi¶i nhanh bµi tËp trªn c¬ së to¸n häc. 4. Kh¶ n¨ng kh¸i qu¸t tæng hîp ®Ò bµi nhanh, ph¸t hiÖn ®iÓm mÊu chèt cña bµi to¸n II. C¸c ph­¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp nhanh III. Mét sè vÝ dô cô thÓ B. KÕ ho¹ch thùc hiÖn ®Ò tµi 1. Th¸ng 12/2009 Kh¶o s¸t 3 líp 12A3, 12A4 , 12A5. 2. Th¸ng 12/2009 đến tháng 03/2010 H­íng dÉn häc sinh c¸c ph­¬ng ph¸p gi¶i nhanh bµi tËp hãa häc trong SGK hóa học lọp 12 và tài liệu hướng dẫn ôn thi tốt nghiệp các năm học 2006 -2007 , 2008 – 2009 , SBT HH 12 ban cơ bản. 3. Th¸ng 1/2009 ; th¸ng 2/2010 H­íng dÉn häc sinh gi¶i c¸c vÝ dô trong s¸ch bµi tËp vµ c¸c c©u trong ®Ò thi tốt nghiệp các n¨m 2007 , 2008 , 2009 . 4. Hoµn thiÖn ®Ò tµi cuối th¸ng 03/2010 . II. C¸c ph­¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp nhanh A. Ph­¬ng ph¸p t¨ng gi¶m khèi l­îng : 1. VÝ dô 1: Hoµ tan 6,2g hçn hîp 2 kim lo¹i kiÒm trong n­íc (lÊy d­) thu ®­îc 2,24 lÝt khÝ H2 (®ktc). C« c¹n dung dÞch sau ph¶n øng thu ®­îc bao nhiªu gam chÊt r¾n? Gi¶i : * NÕu dïng c¸c ph­¬ng ph¸p ®¹i sè th«ng th­êng: ®Æt Èn sè, lËp hÖ ph­¬ng tr×nh th× mÊt nhiÒu thêi gian vµ kÕt côc kh«ng t×m ra ®¸p sè cho bµi to¸n. * NÕu dïng ph­¬ng ph¸p t¨ng gi¶m khèi l­îng vµ b¶o toµn khèi l­îng ta cã thÓ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mét c¸ch ®¬n gi¶n vµ hiÖu qu¶. m mr¾n = mhçn hîp kim lo¹i + OH V× ph¶n øng x¶y ra t¹o hi®roxit kim lo¹i vµ gi¶i phãng H2. Ta ®· biÕt: - 3 - Trần Ngọc Dũng Gv bộ môn Hóa Học THPT Trường Chinh
4. + - H2O H + OH . 2 , 2 4 n n 2 n 2 . 0 , 2 ( m o l ) O H H H 2 2 2 , 4 VËy mr¾n=6,2+0,2 17 = 9,6 (g). 2. VÝ dô 2: Cã 1 lÝt dung dÞch Na2CO3 0,1M vµ (NH4)2CO3 0,25M. Cho 43g hçn hîp BaCl2 vµ CaCl2 vµo dung dÞch ®ã. Sau khi c¸c ph¶n øng kÕt thóc thu ®­îc 39,7g kÕt tña A. TÝnh phÇn tr¨m khèi l­îng cña c¸c chÊt trong A. Gi¶i: n 2 trong 1lÝt dung dÞch Na2CO3 0,1M vµ (NH4)2CO3 0,25M lµ: 0,1+0,25=0,3 CO3 (mol) C¸c ph¶n øng x¶y ra: 2+ 2- Ba + CO3 BaCO3 2+ 2- Ca + CO3 CaCO3 Cø 1 mol BaCl2 hoÆc CaCl2 chuyÓn thµnh BaCO3 hoÆc CaCO3 khèi l­îng gi¶m: 71- 60 = 11(g). 43-39,7 (BaCO3 + CaCO3) = 0,3(mol) 2- VËy tæng sè mol cña 11 chøng tá d­ CO3 . Ta cã ngay hÖ ph­¬ng tr×nh: §Æt x, y lµ sè mol cña BaCO3 vµ CaCO3 trong A ta cã: x y 0,3 x 0,1(mol) gi¶i ra: 197x 100y 39,7 y 0,2(mol) 0,1 197 %m 100 49,62(%) BaCO3 39,7 %m 100 49,62 50,38(%) CaCO3 3. VÝ dô 3: Hoµ tan 10g hçn hîp 2 muèi XCO3 vµ Y2(CO3)3 b»ng dung dÞch HCl d­ ta thu ®­îc dung dÞch A vµ 0,672 lÝt khÝ bay ra ë ®ktc. Hái c« c¹n dung dÞch A thu ®­îc bao nhiªu gam muèi khan? Gi¶i * Khi chuyÓn tõ muèi c¸cbonat thµnh muèi Clorua, th× cø 1 mol CO2 l­îng muèi t¨ng. 2- - CO3 chuyÓn thµnh 2Cl 1mol CO2 60g chuyÓn thµnh 71g, khèi l­îng t¨ng 11g. Theo gi¶ thiÕt: 0,672 n 0,03(mol) CO2 22,4 * Khi c« c¹n dung dÞch thu ®­îc muèi Clorua. Tæng khèi l­îng muèi Clorua = 10 + 0,03 11 = 10,33(g). - 4 - Trần Ngọc Dũng Gv bộ môn Hóa Học THPT Trường Chinh
5. B. Ph­¬ng ph¸p b¶o toµn khèi l­îng : 1. VÝ dô 1: Hoµ tan 10g hçn hîp 2 muèi Cacbonat cña kim lo¹i A, B ho¸ trÞ (II) b»ng dung dÞch axit HCl (d­) ta thu ®­îc dung dÞch A vµ 0,672 lit khÝ (®ktc). Hái c« c¹n dung dÞch A thu ®­îc bao nhiªu gam muèi khan? Gi¶i: *Bµi to¸n nµy cã thÓ gi¶i b»ng ph­¬ng ph¸p t¨ng gi¶m khèi l­îng hoÆc cã thÓ gi¶i nhanh b»ng ph­¬ng ph¸p b¶o toµn khèi l­îng. *§Æt c«ng thøc chung cña A vµ B lµ A ta cã: ACO3 2HCl ACl2 H2O CO2  0,06 0,03 0,03 m mHCl m mH O mCO ACO3 ACl2 2 2 10g 0,06 36,5 m 0,03 18 0,03 44 ACl2 m 10,33(g) ACl2 2. VÝ dô 2: Cã mét hçn hîp gåm NaCl vµ NaBr. Cho hçn hîp ®ã t¸c dông víi dung dÞch AgNO3 d­ th× t¹o ra kÕt tña cã khèi l­îng b»ng khèi l­îng cña AgNO 3 ®· tham gia ph¶n øng. TÝnh thµnh phÇn % vÒ khèi l­îng cña mçi muèi trong hçn hîp ®Çu. Gi¶i nNaCl=x mol, nNaBr=y mol. §Æt x+y=1. Ph­¬ng tr×nh: NaCl + AgNO3 AgCl + NaNO3 mol x x x x NaBr + AgNO3 AgBr + NaNO3 mol y y y y n x y 1(mol) m 85(g) NaNO3 NaNO3 m m (x y).170 170(g) AgCl AgNO3 Theo ®Þnh luËt b¶o toµn khèi l­îng ta cã: mNaCl=mNaBr=85(g) Ta cã hÖ ph­¬ng tr×nh: x y 1 x 0,405(mol) 58,5x 103y 85 y 0,595(mol) mNaCl=0,405 58,5 = 23,7(g) chiÕm 27,88% mNaBr chiÕm100-27,88 = 72,11% 3. VÝ dô 3: Hçn hîp A gåm 0,1 mol etylenglicol vµ 0,2 mol chÊt X. §Ó ®èt ch¸y hçn hîp A cÇn 21,28 lÝt O2 ë ®ktc vµ thu ®­îc 35,2g CO 2 vµ 19,8g H2O. TÝnh khèi l­îng cña ph©n tö X. Gi¶i: Ph­¬ng tr×nh ®èt ch¸y hçn hîp: C2H6O2 + 2,5 O2 2 CO2 + 3 H2O X + O2 CO2 + H2O - 5 - Trần Ngọc Dũng Gv bộ môn Hóa Học THPT Trường Chinh
6. Theo ®Þnh luËt b¶o toµn khèi l­îng: m m m m m X C2H6O2 O2 CO2 H2O mX 18,4(g) 18,4 M 92(u) X 0,2 C. Ph­¬ng ph¸p b¶o toµn electron: * Nguyªn t¾c Khi cã nhiÒu chÊt oxi ho¸, chÊt khö trong mét hçn hîp ph¶n øng (cã nhiÒu ph¶n øng hoÆc ph¶n øng x¶y ra nhiÒu giai ®o¹n) th× tæng sè electron mµ c¸c chÊt khö cho ph¶i b»ng tæng sè electron mµ chÊt oxi ho¸ nhËn. Ta chØ cÇn x¸c ®Þnh ®óng tr¹ng th¸i ®Çu vµ tr¹ng th¸i cuèi cña chÊt oxi ho¸ hoÆc chÊt khö th× cã thÓ gi¶i ®­îc bµi to¸n ®· cho. *Mét sè vÝ dô ThÝ dô 1: Cho 16,2 gam kim lo¹i R t¸c dông víi 0,15 mol oxi. ChÊt r¾n thu ®­îc sau ph¶n øng cho hoµ tan hoµn toµn vµo dung dÞch HCl d­ thÊy bay ra 13,44 lÝt (®ktc). Hái R lµ kim lo¹i nµo? Gi¶i: NhËn xÐt: R t¸c dông víi oxi cho oxit kim lo¹i mµ hçn hîp sau ph¶n øng t¸c dông víi HCl cho H2. VËy M t¸c dông ch­a hÕt víi oxi vµ hçn hîp chÊt r¾n bao gåm c¶ R vµ oxit cña R. L­u ý: Muèn x¸c ®Þnh mét nguyªn tè cÇn t×m ®­îc mèi liªn quan gi÷a nguyªn tö khèi vµ ho¸ trÞ cña nã cã thÓ cã trong c¸c hîp chÊt. 4R + nO2 = 2R2On (1) R2On + 2nHCl = 2RCln + H2O (2) 2R + 2nHCl = 2RCln + nH2 (3) 13,44 n 0,6(mol) H 2 22,4 + Theo (1) vµ (3) tæng sè mol electron mµ kim lo¹i R ®· cho ph¶i b»ng tæng sè mol electron mµ oxi vµ H+ nhËn. + Gäi x lµ sè mol cña kim lo¹i R, nguyªn tö khèi cña kim lo¹i R lµ M sè mol electron mµ kim lo¹i R nh­êng lµ nx. Theo gi¶ thiÕt vµ (1) ta cã: Sè mol electron mµ oxi nhËn lµ 0,15.4 Theo gi¶ thiÕt vµ (3) ta cã: sè mol electron mµ H+ nhËn lµ 0,6.2 1,8 nx= 0,15.4 + 0,6.2 = 1,8 x (a) n 16,2 Mµ x lµ sè mol cña kim lo¹i x (b) M 1,8 16,2 KÕt hîp (a) vµ (b) ta cã: M=9n ChØ cã mét cÆp nghiÖm duy nhÊt lµ: M = n M 27 vµ n = 3 lµ phï hîp §ã lµ Al. - 6 - Trần Ngọc Dũng Gv bộ môn Hóa Học THPT Trường Chinh