Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh cách học môn Ngữ văn

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh cách học môn Ngữ văn

1. TRƯỜNG THCS NINH GIA TỔ VĂN CHUYÊN ĐỀ HƯỚNG DẪN HỌC SINH CÁCH HỌC MÔN NGỮ VĂN Năm học: 2007 – 2008 A. ĐÁNH GIÁ VIỆC THỰC HIỆN CHUYÊN ĐỀ NĂM HỌC 2006 – 2007 : Trong năm học 2006 – 2007, tổ Văn đã triển khai đến học sinh khối 6 + 9 chuyên đề “Hướng dẫn học sinh cách học môn Ngữ văn”. Qua một thời gian thực hiện, chúng tôi đánh giá lại tình hình việc thực hiện chuyên đề như sau. 1. Ưu điểm: - Bước đầu, học sinh đã biết cách học từng phân môn. - Biết cách soạn bài, chuẩn bị bài ở nhà. - Phần lớn học sinh đã hình dung được tiến trình ôn tập, biết sắp xếp kế hoạch ôn tập để chuẩn bị cho bài kiểm tra. - Đã biết hệ thống hoá kiến thức (ở mức cơ bản nhất) theo từng phân môn theo sơ đồ. 2. Hạn chế: - Học sinh vận dụng cách học các phân môn chưa linh hoạt. - Học sinh còn hạn chế trong việc vận dụng từ lý thuyết sang thực hành. - Một số học sinh yếu bộ môn vẫn chưa biết cách xây dựng kế hoạch ôn tập cho bản thân mình. - Một số học sinh vẫn chưa xây dựng được thói quen tự học. * Đánh giá chung : Sau khi thực hiện chuyên đề, chỉ tiêu bộ môn Văn năm học 2006 – 2007 tuy có giảm sút hơn năm học trước, nhưng chỉ tiêu đó đã đánh giá được một cách thực chất chất lượng học bộ môn của học sinh trong năm học. Để phát huy những ưu điểm và khắc phục những hạn chế trên, tổ Văn tiếp tục triển khai chuyên đề “Hướng dẫn học sinh cách học môn Ngữ văn” cho học sinh khối 7 + 8, năm học 2007 – 2008.
2. B. TRIỂN KHAI CHUYÊN ĐỀ “HƯỚNG DẪN HỌC SINH CÁCH HỌC MÔN NGỮ VĂN” – năm học 2007 – 2008. Phần I. Mở đầu. Hãy nêu nhận xét về hiệu quả, chất lượng hoạt động nghệ thuật của 2 diễn viên kịch nói sau: 1. Người thứ nhất: Thuộc lời thoại, siêng năng luyện tập, chuẩn bị trang phục chu đáo. 2. Người thứ hai: Thuộc lời thoại, siêng năng luyện tập, chuẩn bị trang phục chu đáo. Bên cạnh đó, người này còn đi sâu tìm hiểu, nghiên cứu để thể hiện nội tâm nhân vật, hoà mình vào nhân vật. * Nhận xét : - Người thứ nhất : Không thể diễn xuất tốt, không được công chúng đón nhận. Tóm lại không thành công trong vai diễn. - Người thứ hai : Có thể mang lại hiệu quả nghệ thuật cao. Khán giả sẽ nhớ mãi hình tượng nhân vật được người này thể hiện. Vì sao nói có thể ? Vì còn phụ thuộc vào năng khiếu, vào tay nghề của người đó. * Vận dụng vào việc học : Muốn học tốt môn văn cần có: 1. Nắm chắc hệ thống kiến thức, bao gồm: Học thuộc, hiểu định nghĩa, khái niệm, nắm nội dung và nghệ thuật của từng văn bản cũng như sự chuẩn bị những điều cần thiết của diễn viên kịch nói. 2. Nắm vững phương pháp học bộ môn cũng như cách nhập vai nhân vật của diễn viên kịch nói. 3. Có sự cảm thụ tốt + năng khiếu để vận dụng làm bài cũng như năng khiếu và tay nghề của diễn viên kịch nói. Phần II. Nội dung. I. Hãy kiểm soát hoạt động học của chính mình . 1. Hãy tập trung chú ý. 2. Hỏi ngay những gì mình chưa rõ. 3. Tái hiện ( làm hiện ra trở lại ) trong đầu những gì vừa được học. 4. Trình bày lại trong đầu. 5. Cố gắng tự giải thích lại cho chính mình ( cho bạn nếu đang thảo luận nhóm ) từng chi tiết. I. 1. Hãy chuẩn bị tâm thế cho việc học bằng cách hãy tập trung chú ý. (?) Tại sao phải chú ý ? Hậu quả của việc không chú ý luyện tập đối với diễn viên kịch nói ? - Không thuộc lời thoại, lúng túng trong diễn xuất. - Lẫn lộn lời thoại giữa các cảnh kịch, màn kịch. - Hậu quả: Ảnh hưởng đến bản thân, gây ấn tượng không tốt cho người xem. Dần dần sẽ
3. không có chỗ đứng trong lĩnh vực kịch nói. I.2. Hậu quả của việc học không chú ý. - Không thể theo dõi bài học. - Không thể suy nghĩ và không hiểu bài. - Không nắm được cốt lõi, bản chất của vấn đề. - Không trình bày lại được nội dung bài học. - Không vận dụng để làm bài tập được. - Không biết chắc lọc kiến thức để ghi, không thể nhớ. - Học bài sẽ không thuộc, khó thuộc, khó nhớ bài. I.3. Chú ý như thế nào? - Khi bắt đầu giờ học hãy gạt bỏ ra khỏi đầu mọi vấn đề khác không liên quan. - Hãy nhìn, hãy nghe và cố gắng tái hiện lại trong đầu những gì vừa nghe, vừa nhìn. I.4. Chú ý những gì trong giờ học? - Nhìn, quan sát : Nhẩm, tái hiện lại trong đầu. - Đọc : Hiểu, cảm thụ tác phẩm. - Nghe : Tiếp thu và tái hiện. - Luyện tập :Vận dụng lí thuyết để giải quyết bài tập, qua đó củng cố khắc sâu kiến thức. I.5. Cách học để ghi nhớ, dễ vận dụng, không học vẹt (Học mà không hiểu). Để đạt kết quả tốt đối với từng dạng bài học, để ta có thể căn cứ vào các đặc điểm sau : + Một vấn đề bao giờ cũng bao gồm nhiều khái niệm (đối tượng) liên kết với nhau, do đó cần nắm chắc mọi khái niệm liên quan (cũ, mới). + Để nắm chắc và hiểu cặn kẽ cần chia nhỏ vấn đề (câu, đoạn, cả bài) rồi liên kết từng phần nhỏ lại với nhau. II. Nội dung cụ thể. II.1. Đối với phân môn Văn học 1. Chuẩn bị ở nhà: (?) Để học tốt phần văn bản trên lớp ở nhà em chuẩn bị những gì và chuẩn bị như thế nào? (Học sinh trả lời, giáo viên nhận xét và hướng dẫn cách học ). HD : - Để học tốt các văn bản, khi học tác phẩm văn học phải đọc trước tác phẩm 2 -> 3 lần. Lần 1 đọc qua để nắm bắt được nội dung tác phẩm, lần 2 đọc chậm, kỹ để nắm sâu hơn, lần 3 đọc và kết hợp tự tìm hiểu dựa vào hệ thống gợi ý tìm hiểu, kết hợp nắm những nét cơ bản về tác giả, tác phẩm từ chú thích. - Nếu tác phẩm là thơ, phải tập đọc diễn cảm để bước đầu có thể cảm nhận được cái hay, cái đẹp trong thơ, tìm nghệ thuật sử dụng trong bài, tìm từ ngữ quan trọng. - Đối với tác phẩm là truyện, đọc tác phẩm lần 1 sau đó tóm tắt tác phẩm một cách ngắn gọn, đọc lần 2 tìm chi tiết cần phân tích, tìm kết cấu của truyện, tìm hiểu nhân vật, nghệ thuật và trả lời câu hỏi ở phần đọc hiểu văn bản.
4. - Nếu làm được như vậy để chuẩn bị cho công việc soạn bài, thì đến lớp sẽ hiểu bài dễ dàng và hiểu sâu hơn. - Ngoài ra, để mở rộng kiến thức phần văn bản, ngoài sách giáo khoa, học sinh cần tham khảo thêm tư liệu như các tác phẩm lớn, tạp chí văn học, từ điển văn học, các bài văn, bài báo hay. Khi đọc, cần ghi chép những lời hay, ý đẹp vào sổ tay văn học của mình để khi cần thiết đưa ra vận dụng. Ví dụ: * Câu hỏi 1: Để học tốt bài “ Sông núi nước Nam” em chuẩn bị những gì ở nhà? (Học sinh trình bày, giáo viên nhận xét bổ sung). GVHD : Để chuẩn bị tốt văn bản “ Sông núi nước Nam” chúng ta phải thực hiện theo các bước sau: + Bước 1: Đọc kỹ bài thơ. Đây là bài thơ ở phần văn học trung đại, được viết bằng chữ Hán. Vì vậy khi đọc bài thơ, ta phải đọc cả phần phiên âm, dịch nghĩa, dịch thơ 2 -> 3 lần. Không những thế, ta phải đọc kỹ phần giải nghĩa từng chữ trong bài thơ để nắm được nghĩa của chúng. + Bước 2 : Tìm hiểu chú thích trong sách giáo khoa. - Chúng ta phải đọc phần chú thích để nắm được tiểu sử tác giả, thể loại, hoàn cảnh ra đời của tác phẩm. - Thường thì chúng ta không đọc hoặc đọc sơ qua phần này. Nhưng đây lại là phần quan trọng, nó góp phần giúp chúng ta hiểu dược nội dung của tác phẩm. Vì vậy ta phải đọc kỹ phần này và trả lời được các câu hỏi: + Bài thơ thuộc thể loại gì ? + Tác giả của bài thơ là ai ? + Bài thơ được sáng tác trong hoàn cảnh nào ? + Bước 3: Tìm hiểu nội dung, nghệ thuật bài thơ thông qua việc trả lời các câu hỏi trong phần đọc hiểu văn bản. - Trong sách giáo khoa đã đưa ra 5 câu hỏi rất cụ thể để giúp chúng ta nắm được nội dung, nghệ thuật của tác phẩm. Muốn trả lời được 5 câu hỏi trên, chúng ta cần đọc lại bài thơ trên một lần nữa, dựa vào phần chú thích ( * ) để trả lời. - Với mỗi câu hỏi, chúng ta phải đọc kỹ để hiểu được yêu cầu của nó trước khi trả lời. - Sau khi đã trả lời đầy đủ các câu hỏi trong sách giáo khoa, chúng ta nên rút ra nội dung, nghệ thuật chung của bài thơ. Đây cũng là bước quan trọng để giúp ta nhớ và hiểu rõ hơn về tác phẩm này. + Bước 4: Làm bài tập. - Chúng ta phải làm bài tập trong phần luyện tập để khi thầy, cô giáo giảng bài trên lớp chúng ta sẽ có cơ sở đối chiếu, sẽ nhận ra mình đã hiểu đúng chưa và như vậy chúng ta sẽ dễ dàng tiếp thu được kiến thức thầy, cô truyền đạt trên lớp. - Nếu như ta thực hiện được các bước trên thì việc học và hiểu các tác phẩm văn học sẽ không có gì là khó đối với ta cả. * Câu hỏi 2: Để học tốt bài “ Cô bé bán diêm” em chuẩn bị những gì ở nhà? (Học sinh trình bày, giáo viên nhận xét bổ sung ). GVHD : Để học tốt bài “ Cô bé bán diêm” ở lớp thì ở nhà chúng ta phải chuẩn bị: + Đọc tác phẩm ba lần.
5. - Đọc lần 1: Đọc qua để nắm bắt được nội dung tác phẩm. Sau khi đọc, chúng ta sẽ tóm tắt tác phẩm một cách ngắn gọn, đầy đủ, chính xác để có thể giúp cho việc tìm hiểu tốt. - Đọc lần 2: Đọc kỹ hơn, chú ý vào các chi tiết tiêu biểu để tìm chi tiết cần phân tích. VD:  Chú ý gia cảnh cô bé: Mẹ chết, sống với bố, đầu trần, đi chân đất  Tình trạng cuộc sống thì chú ý chi tiết : Cha em sẽ đánh em, sống trên gác sát mái nhà, rét buốt - Đọc lần 3: Đọc kỹ để tìm hiểu. Dựa vào những gợi ý tìm hiểu, kết hợp nắm những nét cơ bản về tác giả, tác phẩm từ chú thích, qua đó tìm hiểu kết cấu, giá trị nội dung, nghệ thuật, đặc điểm nhân vật và trả lời các câu hỏi ở phần đọc hiểu văn bản. + Với văn bản “ Cô bé bán diêm” phải đọc lần ba để tìm bố cục. Bố cục có thể chia làm 3 phần :  Phần 1 có nội dung : Em bé trong đêm giao thừa.  Phần 2 có nội dung : Thực tế và mộng tưởng.  Phần 3 có nội dung : Một cảnh thương tâm. + Đọc lần 3 chúng ta phải tự tìm hiểu nhân vật, hoàn cảnh sống, công việc như : Trong đêm giao thừa em bé làm gì ? Khi quẹt diêm những mộng tưởng nào đến với em ? Nhưng sau đó thực tế như thế nào với cô bé ? + Để tìm hiểu giá trị nghệ thuật, chúng ta cần xem xét chi tiết nào đã làm cho hoàn cảnh của cô bé thêm nổi bật ? Thái độ của mọi người ra sao trước cảnh thương tâm ở cuối truyện ? VD: Chi tiết mùi ngỗng quay, nhà nào đèn cũng sáng rực cho thấy sự đối lập với hoàn cảnh hiện tại. - Nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn qua ba lần mộng tưởng đan xen thực tế. - Từ việc tìm hiểu đó, các em sẽ có thể trả lời được câu hỏi trong sách giáo khoa phần đọc hiểu văn bản một cách dễ dàng. Ngoài ra, để nắm kỹ hơn văn bản, các em còn phải đọc thêm các tư liệu của các tác giả, nhà phê bình khác nói về tác phẩm. 2. Học trên lớp: (?) Để tiếp thu bài tốt thì trong giờ học em phải làm những gì?( Học sinh trình bày, giáo viên nhận xét bổ sung ). HD : - Cần tập trung nghe giảng, nghe ý kiến xây dựng bài của bạn, hỏi ngay những điều mình chưa hiểu. - Có vở nháp ghi những gì thầy, cô giáo giảng (cần thiết) những dẫn chứng minh hoạ, mở rộng và tích luỹ thêm kiến thức vào sổ tay văn học. - Thực hiện đầy đủ, đầu tư tốt các bài tập thầy cô giáo giao về nhà, chú ý các bài tập viết đoạn liên quan đến kiến thức văn học như : Phát biểu cảm nghĩ, nghị luận. Ví dụ: Vận dụng - Phát biểu cảm nghĩ của em về đoạn kết của văn bản “ Cô bé bán diêm”. Mẫu: Bị cái đói và cái rét hành hạ, lại bị đe doạ, chửi mắng, em bé bán diêm vẫn thể hiện những tình cảm đẹp đẽ và hướng thiện. Khi chết vẫn thanh thản mỉm cười, như được an ủi bởi một niềm tin. Nhưng nụ cười trong cơn mê, trong giấc mơ làm sao thay thế được thực tế ? Cho nên kết thúc tác phẩm vẫn mang đậm chất bi kịch. Nó là bị kịch của cõi đời thiếu vắng tình người. Những điều kì diệu trong ngọn lửa diêm thực chất đều là ảo ảnh của ước mơ, những ảo ảnh đã tan biến khi que diêm vụt tắt. Và ảo ảnh cuối cùng đã bay