Sáng kiến kinh nghiệm Đổi mới phương pháp dạy học một giờ Vật lý có thí nghiệm

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Đổi mới phương pháp dạy học một giờ Vật lý có thí nghiệm

1. Tất cả vì học sinh thân yêu Tên đề tài: Đổi mới phương pháp dạy học một giờ vật lý có thí nghiệm A- Đặt vấn đề I/- Lời mở đầu: Đảng và Nhà nước luôn quan trọng phát triển sự nghiệp giáo dục nghị quyết, Hội nghị BCH Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khoá 8 lần 2 đã xác định "Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục đào tạo, khắc phục nối truyền thụ một chiều, rèn luyện nếp tư duy sáng tạo của người học, từng bước áp dụng phương pháp tiên tiến, phương pháp hiện đại vào quá trình dạy học". Để nâng cao giáo dục trung học cơ sở, trước hết và quan trọng nhất phải đổi mới phương pháp dạy học, tại mục 2 điều 4 Luật Giáo dục đã ghi rõ "Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng năng lực tự học lòng say mê học tập và ý chí vươn lên". Tuy nhiên trong quá trình giảng dạy môn Vật lý THCS hiện nay vẫn còn nhiều bất cập, chính vì môn vật lý là một trong những môn khoa học thực nghiệm được Toán học hoá ở mức độ cao, nhất là hiện nay với yêu cầu đòi hỏi chất lượng ngày càng cao. Vậy hơn lúc này hết tất cả các thầy giáo, cô giáo càng phải chủ động cần thiết nâng cao tính tự lực và phát huy tính chủ động sáng tạo của học sinh trong học tập các bộ môn nói chung và môn vật lý nói riêng. Do vậy khi giảng dạy môn vật lý đối với người giáo viên phải dạy như thế nào để phát huy ở mỗi đối tượng từ học sinh giỏi đến học sinh yếu kém, có thế mới theo sát và bắt kịp với khoa học kỹ thuật của nhân loại trong thời kỳ đổi mới và phát triển. Nhiệm vụ trọng tâm của công tác giảng dạy hiện nay đang đề cập sôi nổi và tích cực phương pháp dạy học theo hướng đổi mới (lấy học sinh làm trung tâm). Mà trọng tâm của nó là tính tích cực hoá học sinh trong quá trình học tập thì việc thực hành thí nghiệm theo một quy trình nhất định là công cụ quan trọng để đạt được thành công đó. Trong trường THCS học sinh mới bắt đầu được học môn Vật Lý năng lực nhận thức của các em chưa cao, do vậy càng cần phải thực hiện các thí nghiệm cho các bài học để gây hứng thú học tập, tích cực hoá học tập của học sinh đúng như các nhà khoa học đã đúc kết: nghe dễ quên, nhìn dễ nhớ, làm dễ hiểu. Chính vì vậy nếu giáo viên phát huy tính tự lực tích cực chủ động sáng tạo của học sinh trong mỗi giờ học cũng góp phần thiết thực nâng cao quá trình tiếp thu bài học của học sinh. Việc dạy học môn vật lý trong trường THCS không những nhằm truyền thụ cho học sinh những kiến thức cơ bản về môn vật lý, mà còn là trang bị cho học sinh những công cụ sắc bén để nghiên cứu thế giới tự nhiên. Vậy vấn đề đổi mới phương pháp môn vật lý là hết sức cần thiết, đặc biệt là đổi mới một giờ học có thí nghiệm thì giáo viên phải làm như thế nào để học sinh tập hợp được các sự kiện quan sát và thực nghiệm vạch ra những dấu hiệu đặc trưng khám phá mối quan hệ từ đó hệ thống hoá và dẫn dắt thành khái niệm định luật nói cách khác giáo viên cần tổ chức những tình huống để học sinh định hướng hành động tự chủ của mình từ đó đạt được hiệu quả tốt nhất. 1Hà Văn Sơn GV trường THCS Ninh Hải
2. Tất cả vì học sinh thân yêu II/- Thực trạng của vấn đề nghiên cứu: 1- Thực trạng: Là một giáo viên đang trực tiếp giảng dạy môn Vật lý ở trường THCS Ninh Hải tôi đi sâu vào nghiên cứu chương trình trong quá trình dạy và dự giờ của các đồng nghiệp, tôi thấy: - Học sinh tiếp thu kiến thức còn thụ động thiếu tích cực, thiếu chủ động, thiếu sáng tạo. - Học sinh chỉ biết ngoan ngoãn tiếp nhận những kiến thức trong sách giáo khoa một cách hời hợt chung chung, không chịu tư duy độc lập mà nắm kiến thức như bị gò ép và áp đặt. Do vậy việc nắm kiến thức của học sinh không phải là tự phát mà đó là một quá trình có mục đích rõ ràng, có kế hoạch, có tổ chức chặt chẽ trong một quá trình nổ lực tư duy, trong đó học sinh phải phát huy được tính tự lực, tính tích cực sáng tạo của mình thì mới nắm được những kiến thức chắc chắn và sâu sắc. Trên tinh thần đó tôi đã đi sâu vào nghiên cứu đề tài cùng với ý kiến đóng góp của đồng nghiệp, bản thân tôi đưa ra ý kiến nhỏ về vấn đề giúp học sinh tự nắm kiến thức trong một giừo vật lý có thí nghiệm nhằm phát huy tính tích cực tự lực sáng tạo của học sinh trong một giờ học vật lý, qua đó góp phần xây dựng phong phú dạy học theo phương hướng lấy học sinh làm trung tâm. Từ đó đáp ứng được sự phát triển của đất nước nói chung và của ngành giáo dục nói riêng. 2- Kết quả, hiệu quả của thực trạng: Từ thực tế việc tiếp thu bài học cũng như tiếp nhận kiến thức của học sinh tôi thấy còn hạn chế rất nhiều, tỷ lệ học sinh yếu kém còn cao. Với thực trạng như vậy tôi đã soạn thảo đề tài: Đổi mới phương pháp dạy học một giờ Vật lý có thí nghiệm nhằm giúp học sinh nắm vững kiến thức: * Đối tượng nghiên cứu: Học sinh lớp 7A, 7B, 7C Trường THCS Ninh Hải - Tĩnh Gia. * Nhiệm vụ nghiên cứu: Qua quá nghiên cứu và tìm hiểu tôi nhận thấy rằng nghiên cứu thực chất việc tự lực nắm vững kiến thức Vật ký và phát huy tính tích cực, tự lực chủ động, sáng tạo của học sinh trong một giờ học Vật lý. * Phạm vi nghiên cứu: Do những điều kiện khách quan và chủ quan đề tài này tôi chỉ tập trung nghiên cứu một hoạt động có liên quan trực tiếp đến công tác giảng dạy bộ môn Vật lý nói chung và một giờ Vật lý nói riêng trong trường THCS. * Phương pháp nghiên cứu: - Thực nghiệm. - So sánh trò chuyện. 2Hà Văn Sơn GV trường THCS Ninh Hải
3. Tất cả vì học sinh thân yêu B- Giải quyết vấn đề: I- Các giải pháp thực hiện: Để đạt được kết quả tốt trong tất cả các môn học nói chung và môn Vật lý nói riêng thì một trong các yếu tố quan trọng nhất là người học phải có hứng thú đặc biệt là một Vật lý mà mỗi sự vật hiện tượng đều phải thực hiện một yếu tố, một bản chất nào đó của một quy luật tự nhiên trong quá trình dạy học việc đổi mới phương pháp là vô cùng cần thiết sao cho vận dụng các phương thức trong từng bài, từng thí nghiệm, từng phần phải phù hợp với đối tượng học sinh mà mục đích cuối cùng là học sinh chủ động làm việc tích cực hoạt động trong mỗi thao tác trong mỗi giờ học đặc biệt đối với giờ học có tiết học Vật lý mà mục đích sử dụng các thí nghiệm vật lý trong quá trình dạy học thí nghiệm Vật lý được sử dụng các mục đích sau: 1- Thí nghiệm Vật lý được sử dụng để xây dựng kiến thức mới. 2- Thí nghiệm Vật lý được sử dụng để rèn luyện cho học sinh khả năng thực hành vận dụng kiến thức thực tế vào cuộc sống. 3- Thí nghiệm Vật lý là thí nghiệm có tầm quan trọng đặc biệt trong việc rèn luyện tư bồi dưỡng tư pháp nghiên cứu khoa học cho học sinh. 4- Thí nghiệm Vật lý dùng để đánh giá khả năng kiến thức của học sinh. 5- Thí nghiệm Vật lý được sử dụng để rèn luyện cho học sinh những đặc tính tốt như tinh thần sáng tạo tính cẩn thận, kiên trì * Phân loại thí nghiệm: - Thí nghiệm khảo sát. - Thí nghiệm chứng minh. - Thí nghiệm đồng loạt. II- Biện pháp và việc làm cụ thể: Bước đầu giúp học sinh nắm kiến thức Vật lý trong một giờ dạy có thí nghiệm thực tế là điều kiện quyết định việc lựa chọn phương pháp tác động đến đối tượng học sinh một cách phù hợp để một giờ dạy Vật lý có thí nghiệm ở trường THCS đạt hiệu quả bản thân người giáo viên phải quan tâm đến hai vấn đề cơ bản sau. - Một là: Xác định tiến trình hoạt động dạy học cụ thể. - Hai là: Tổ chức các tình huống học tập (Định hướng các hoạt động học tập của học sinh). 1- Xác định tiến trình hoạt động cụ thể: 3Hà Văn Sơn GV trường THCS Ninh Hải
4. Tất cả vì học sinh thân yêu Việc xác định phương pháp dạy học cụ thể đối với mỗi tiết học Vật lý là quan trọng để đạt được mục đích của bài giáo viên phải đòi hỏi học sinh hành động yêu cầu đặt ra đòi hỏi học sinh thu nhập tái tạo theo cái sẵn có phải tham gia tìm tòi phát hiện giải quyết vấn đề là tiết dạy thực nghiệm nên cần phải hiểu rõ nội dung của phương pháp này phải trực tiếp cho học sinh được tham gia thí nghiệm qua đó phải giải quyết được những vấn đề mà giáo viên đặt ra. Muốn vậy cần phải xác định rõ mục tiêu của tiết dạy là gì, làm thế nào để giác ngộ vấn đề định hướng nhiệm vụ, nhận thức của học sinh, kiến thức cần thiết của học sinh. Tóm lại xác định tiến trình hoạt động cụ thể cần vạch rõ 3 nội dung chính sau: - Mục tiêu của tiết dạy. - Nhiệm vụ của học sinh. - Kiến thức xuất phát cần thiết. 2- Tổ chức tình huống: Đây là một vấn đề then chốt trong giờ Vật lý có thí nghiệm bởi vì khác với giờ dạy, dùng thí nghiệm để chứng minh tiết dạy Vật lý có thí nghiệm yêu cầu học sinh phải thao tác tư duy suy luận để giải quyết các vấn đề mà giáo viên nêu ra. Do vậy để tiết học có hiệu quả cao, phát huy tính tối đa, tính tích cực của học sinh cần phải tiến hành triệt để các bước sau. - Kỹ năng quan sát: Bước đầu định hướng cho học sinh biết quan sát một cách có mục đích, có kế hoạch trong một trường hợp có thể học sinh tự vạch ra kế hoạch quan sát chứ không tuỳ tiện ngẫu nhiên giáo viên có thể tổ chức cho học sinh trao đổi kỹ trong nhóm về mục đích và kế hoạch quan sát rồi mới quan sát. - Kỹ năng thu nhập và xử lý thông tin: Thu được từ quan sát thí nghiệm nên luôn chú trọng việc thu được lập thành bảng biểu một cách trung thực việc xử lý các thông tin dự liệu phải theo những phương pháp xác định thực chất là phương pháp suy luận từ những dữ liệu, số liệu cụ thể suy ra những kết luận chung hay từ những tích chất, quy luật chung mà suy ra những biểu hiện cụ thể trong khi hình thành ở mỗi lớp phải chú trọng nhiều đến phương pháp suy luận quy nạp chưa dùng phương pháp suy diễn dựa trên những kiến thức toán học phức tạp trong giai đoạn vận dụng kiến thức có sử dụng phương pháp suy luận, lô gích chú trọng phương pháp ngôn ngữ của học sinh yêu cầu học sinh sử dụng những ngôn ngữ, thuần ngữ khoa học để giải quyết các hiện tượng, các quá trình rèn luyện kỹ năng, diễn đàn rõ ràng chính xác bằng ngôn ngữ Vật lý thông qua việc thảo luận nhóm và việc trình bày các kết quả quan sát nghiên cứu tạo điều kiện để học sinh được làm, được nói nhiều hơn. Tóm lại để dạy có hiệu quả cao phải phát huy tính tích cực của học sinh cần tiến hành triệt để các bước sau: Bước 1: Chia học sinh trong lớp theo nhóm. Chỉ có chia lớp thành 5 - 6 nhóm, các học sinh trong nhóm được phân bổ học sinh giỏi có, khá có, trung bình có và yếu kém có. Bước 2: Cách bố trí thì nghiệm trong tiết dạy. 4Hà Văn Sơn GV trường THCS Ninh Hải