Chuyên đề Lịch sử Lớp 9 - Dạy học phát triển năng lực tự học của học sinh thông qua sử dụng phương pháp và kĩ thuật dạy học

Nội dung text: Chuyên đề Lịch sử Lớp 9 - Dạy học phát triển năng lực tự học của học sinh thông qua sử dụng phương pháp và kĩ thuật dạy học

1. Giáo án: Lịch sử lớp 9. Năm học: 2017-2018. BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ DẠY HỌC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA HỌC SINH THÔNG QUA SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT DẠY HỌC PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ Nghị quyết TW lần thứ 8 của BCHTW Đảng khóa XI đã xác định: “đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa- hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế, đã đưa ra những nhiệm vụ, giải pháp để thể hiện những quan điểm về mục tiêu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục. Trong đó nhiệm vụ tiếp tục đổi mới nội dung, chương trình giáo dục theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực của người học được xem là nhiệm vụ quan trọng hiện nay. Nền giáo dục phổ thông nước ta đang từng bước chuyển từ chương trình giáo dục truyền thống (định hướng nội dung) hay “định hướng đầu vào” sang định hướng năng lực (định hướng phát triển năng lực) “định hướng kết quả đầu ra” của người học. Giáo dục định hướng năng lực nhằm đảm bảo chất lượng đầu ra của việc dạy học, thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện về phẩm chất, nhân cách, chú trọng năng lực vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho con người năng lực giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp. Chính vì vậy, việc lựa chọn phương pháp dạy học nào để phát huy năng lực học tập của học sinh, phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo và vận dụng kiến thức kỹ năng của các em vào học tập là rất cần thiết. Phải tổ chức quá trình dạy học như thế nào để người học không những lĩnh hội được tri thức mà còn biết cách thức, con đường lĩnh hội tri thức đó - học cách học. Đó là những trăn trở mà chúng tôi là giáo viên trực tiếp đứng trên bục giảng luôn muốn đi tìm lời giải đáp. Để góp một phần nhỏ vào việc đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực, chúng tôi đã chọn đề tài: “Dạy học phát triển năng lực tự học của học sinh thông qua sử dụng phương pháp và kĩ thuật dạy học ” và dạy minh họa một tiết ở lớp 9A trường THCS Vĩnh Sơn. PHẦN II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ I. CƠ SỞ LÍ LUẬN. 1. Phương pháp dạy học. Công cuộc cải cách giáo dục đang được tiến hành đồng thời trên cả ba mặt: hệ thống giáo dục, nội dung và phương pháp dạy học. Tuy vậy, vấn đề phương pháp dạy học vẫn bị xem nhẹ, chưa giành được sự quan tâm nhiều của nhiều giáo viên, nên chưa đáp ứng được yêu cầu của việc nâng cao chất lượng giáo dục nói chung, dạy học lịch sử nói riêng. Phương pháp dạy học là cách thức Giáo viên: Trần Văn Hoài 1
2. Giáo án: Lịch sử lớp 9. Năm học: 2017-2018. tương tác giữa giáo viên và học sinh trong phạm trù hoạt động dạy và học nhằm mục đích giáo dục và trau dồi học vấn cho thế hệ trẻ. Phương pháp dạy học theo quan niệm hiện nay là cách thức hướng dẫn và chỉ đạo của giáo viên nhằm tổ chức họat động nhận thức và hoạt động thực hành của học sinh, học sinh lĩnh hội vững chắc nội dung học vấn và phát triển năng lực nhận thức. Theo quan điểm này thì dạy học chính là quá trình tổ chức cho học sinh lĩnh hội tri thức, học sinh giữ vai trò chủ động trong quá trình day học. 2. Kĩ thuật dạy học Kỹ thuật dạy học là biện pháp, cách thức tiến hành các hoạt động dạy học dựa vào các phương tiện thiết bị nhằm đảm bảo chất lượng và hiệu quả giảng dạy. Kỹ thuật dạy học chưa phải là các phương pháp dạy học độc lập, trong mỗi phương pháp dạy học có nhiều kỹ thuật dạy học khác nhau. Tuy nhiên, vì đều là cách thức hành động của giáo viên và học sinh, nên kỹ thuật dạy học và phương pháp dạy học có những điểm tương tự nhau, khó phân biệt rõ ràng Năng lực sử dụng các kỹ thuật dạy học khác nhau trong từng giáo viên và nó được xem là rất quan trọng đối với người đứng lớp, nhất là trong bối cảnh đổi mới phương pháp dạy học hiện nay ở trường phổ thông. Rèn luyện để nâng cao năng lực này là một nhiệm vụ, một vấn đề thật cần thiết của mỗi giáo viên, nhằm đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng dạy và học ở nhà trường. II. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ Việc áp dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học còn hạn chế, nhiều nơi còn mang tính hình thức. Kiểu dạy học phổ biến trong nhiều môn học hiện nay vẫn là giáo viên truyền thụ những nội dung được trình bày trong SGK, học sinh nghe và ghi nhớ một cách thụ động. Đối với học sinh, đa số chú ý nghe giảng, tập trung suy nghĩ trả lời các câu hỏi mà giáo viên đặt ra như các em đã chuẩn bị bài mới ở nhà, trả lời các câu hỏi cuối mục trong bài cho nên khi học các em luôn chú ý để nắm chắc bài hơn. Một số học sinh lười học, chưa có sự say mê học tập, một bộ phận học sinh thường xuyên không chuẩn bị bài ở nhà, không làm bài tập đầy đủ, trên lớp các em thiếu tập trung suy nghĩ, cho nên không nắm vững được nội dung bài học. Một số học sinh chỉ có thể trả lời được những câu hỏi dễ, đơn giản, còn một số câu hỏi tổng hợp, phân tích, giải thích, so sánh thì còn rất lúng túng khi trả lời hoặc trả lời mang tính chất chung chung. III. GIẢI PHÁP VÀ TỔ CHỨC THỰC HIỆN. 2 Giáo viên: Trần Văn Hoài
3. Giáo án: Lịch sử lớp 9. Năm học: 2017-2018. Tùy theo từng bài học mà giáo viên sử dụng phương pháp và kĩ thuật dạy học phù hợp cho từng tiết dạy, có nhiều phương pháp và kĩ thuật dạy học có thể sử dụng cho tất cả các bài như nêu vấn đề, thảo luận nhóm, hỏi chuyên gia, nhưng cũng có những phương pháp và kĩ thuật chỉ áp dụng được cho bài này mà không thể áp dụng cho bài kia được như kĩ thuật khăn trải bàn, vẽ sơ đồ hay phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan, sử dụng kiến thức liên môn Ở trong khuôn khổ bài học này, chúng tôi xin đưa ra một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực tự học của học sinh như sau: 1. Phương pháp dạy học 1.1: Phương pháp dạy học dự án. a. Bản chất: Dạy học theo dự án còn gọi là phương pháp dự án, trong đó HS thực hiện một nhiệm vụ học tập ở ngoài lớp, hoặc ở nhà, có sự kết hợp giữa lí thuyết với thực hành. Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao, từ việc lập kế hoạch đến việc thực hiện và đánh giá kết quả thực hiện dự án. Hình thức làm việc chủ yếu là theo nhóm. Kết quả dự án là những sản phẩm hành động có thể giới thiệu được. b. Các bước thực hiện dự án. - Bước 1: Lập kế hoạch + Lựa chọn chủ đề + Xây dựng tiểu chủ đề + Lập kế hoạch các nhiệm vụ học tập - Bước 2: Thực hiện dự án + Thu thập thông tin + Thực hiện điều tra + Thảo luận với các thành viên khác + Thẩm vấn giáo viên hướng dẫn - Bước 3: Tổng hợp kết quả + Tổng hợp các kết quả + Xây dựng sản phẩm + Trình bày kết quả + Phản ánh lại quá trình học tập 1.2. Phương pháp nêu và giải quyết vấn đề a. Bản chất. Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề là PPDH đặt ra trước HS các vấn đề nhận thức có chứa đựng mâu thuẫn giữa cái đã biết và cái chưa biết, chuyển HS Giáo viên: Trần Văn Hoài 3
4. Giáo án: Lịch sử lớp 9. Năm học: 2017-2018. vào tình huống có vấn đề , kích thích họ tự lực, chủ động và có nhu cầu mong muốn giải quyết vấn đề. b. Quy trình thực hiện. - Xác định, nhận dạng vấn đề/tình huống; - Thu thập thông tin có liên quan đến vấn đề/tình huống đặt ra; - Liệt kê các cách giải quyết có thể có ; - Phân tích, đánh giá kết quả mỗi cách giải quyết ( tích cực, hạn chế, cảm xúc, giá trị) - So sánh kết quả các cách giải quyết ; - Lựa chọn cách giải quyết tối ưu nhất; - Thực hiện theo cách giải quyết đã lựa chọn; - Rút kinh nghiệm cho việc giải quyết những vấn đề, tình huống khác. 1.3. Phương pháp trực quan. Phương pháp trực quan là hệ thống cách thức, biện pháp giáo viên sử dụng đồ dùng hoặc phương tiện trực quan nhằm huy động các giác quan của HS tham gia vào nhận thức, làm cho việc tiếp thu kiến thức trở nên dễ dàng và rèn luyện kỹ năng cho HS. Đồ dùng trực quan được chia thành 3 nhóm chính: nhóm đồ dùng trực quan hiện vật, đồ dùng trực quan tạo hình và đồ dùng trực quan quy ước. Bài học này chúng tôi khai thác nhóm đồ dùng trực quan sau: + Nhóm đồ dùng trực quan quy ước: bao gồm các loại bản đồ lịch sử, đồ thị, đồ họa, niên biểu . Loại đồ dùng trực quan này tạo cho HS những ảnh tượng trưng, khi phản ánh những mặt chất lượng và số lượng của quá trình lịch sử, đặc trưng khuynh hướng phát triển của hiện tượng kinh tế - chính trị của đời sống. Nó không chỉ là phương tiện để cụ thể hóa sự kiện mà còn là cơ sở để hình thành khái niệm lịch sử cho HS. + Các phương tiện kĩ thuật sử dụng gồm máy tính, projecter. * Nguyên tắc sử dụng đồ dùng trực quan: - Căn cứ vào mục tiêu, nội dung bài học để lựa chọn đồ dùng trực quan phù hợp - Tìm hiểu ý nghĩa, nội dung của từng loại đồ dùng trực quan; xác định mục đích sử dụng từng loại đồ dùng trực quan cho từng nội dung bài học. - Có phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan phù hợp để giờ học đạt kết quả cao: + Sử dụng đồ dùng trực quan không chỉ để minh họa mà còn khai thác bổ sung kiến thức, hướng dẫn HS phân tích sự kiện để hiểu sâu sắc hơn. 4 Giáo viên: Trần Văn Hoài
5. Giáo án: Lịch sử lớp 9. Năm học: 2017-2018. + Phát huy tính tích cực của HS trong việc tiếp thu kiến thức + Kết hợp dùng lời nói với việc trình bày các hình ảnh trực quan * Lưu ý khi sử dụng đồ dùng trực quan: - Luôn kết hợp với phương pháp dùng lời: miêu tả, tường thuật, kể chuyện, giảng giải nhằm làm rõ nội dung, ý nghĩa của sự kiện lịch sử được minh họa qua các đồ dùng trực quan. - Lựa chọn đồ dùng trực quan phù hợp mục tiêu, nội dung bài học. - Chú ý sử dụng đúng lúc và chọn vị trí thích hợp cho các đồ dùng trực quan nhằm tạo nên hiệu quả dạy học. - Định hướng nhiệm vụ cụ thể nhằm hướng dẫn học sinh quan sát, tìm hiểu nội dung bài học qua các hình ảnh trực quan. 2. Kĩ thuật dạy học. 2.1: Kĩ thuật “ Trình bày một phút”. Đây là kĩ thuật tạo cơ hội cho HS khai thác kiến thức học tập và đặt những câu hỏi về những điều còn băn khoăn, thắc mắc bằng cách bài trình bày ngắn gọn và cô đọng với các bạn cùng lớp. Các câu hỏi cũng như các câu trả lời HS đưa ra sẽ giúp củng cố quá trình học tập của các em và cho GV thấy được các em đã hiểu vấn đề như thế nào. - Mỗi HS trình bày trước lớp trong thời gian 1 phút về những điều các em đã tìm hiểu được và những câu hỏi các em muốn được giải đáp hay những vấn đề các em muốn được tiếp tục tìm hiểu thêm. 2.2: Kĩ thuật “Hỏi Chuyên gia”. - HS xung phong (hoặc theo sự phân công của GV) tạo thành các nhóm “chuyên gia” về một chủ đề nhất định. - Các ”chuyên gia” nghiên cứu và thảo luận với nhau về những tư liệu có liên quan đến chủ đề mình được phân công. - Nhóm “chuyên gia” lên ngồi phía trên lớp học - Một em trưởng nhóm ”chuyên gia” (hoặc GV) sẽ điều khiển buổi “tư vấn”, mời các bạn HS trong lớp đặt câu hỏi rồi mời ”chuyên gia” giải đáp, trả lời. IV. MINH HỌA TIẾT DẠY QUA CHUYÊN ĐỀ. Ngày soạn:1/11/2017 Ngày dạy: 7/11/2017. Tiết 11. BÀI 9. NHẬT BẢN SAU CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI NHẬT BẢN I. MỤC TIÊU CỦA CHUYÊN ĐỀ: * Kiến thức: - Biết được tình hình và những cải cách dân chủ ở Nhật Bản sau Chiến tranh thế giới thứ hai Giáo viên: Trần Văn Hoài 5