SKKN Xây dựng và sử dụng hệ thống câu hỏi - bài tập Hoá học tổ chức hoạt động nhóm cho học sinh (Dạy học hợp tác)

Nội dung text: SKKN Xây dựng và sử dụng hệ thống câu hỏi - bài tập Hoá học tổ chức hoạt động nhóm cho học sinh (Dạy học hợp tác)

1. Tr­êng THPT NguyÔn Tr·i –Ba §×nh –Hµ Néi- th¸ng 05-2009 Së gi¸o dôc vµ ®µo t¹o hµ néi Tr­êng thpt nguyÔn tr·i s¸ng kiÕn kinh nghiÖm: X©y dùng vµ Sö dông hÖ thèng c©u hái- bµi tËp ho¸ häc tæ chøc ho¹t ®éng nhãm cho häc sinh. (d¹y häc hîp t¸c) Hä vµ tªn: Vò thÞ thu hoµi Tr­êng THPT NguyÔn Tr·i – Hµ Néi Tæ : Ho¸ - Sinh Hµ Néi -2009 1 Vò ThÞ Thu Hoµi – GV Ho¸.
2. Tr­êng THPT NguyÔn Tr·i –Ba §×nh –Hµ Néi- th¸ng 05-2009 A. më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi: ViÖc t×m hiÓu, x©y dùng hÖ thèng c©u hái bµi tËp (CH-BT) ®Ó thiÕt kÕ c¸c ho¹t ®éng d¹y häc nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc (PPDH) nãi chung vµ d¹y m«n ho¸ häc nãi riªng lµ ho¹t ®éng quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña ng­êi gi¸o viªn (GV) ®Æc biÖt lµ ë bËc trung häc phæ th«ng (THPT) hiÖn nay. Từ thực tế quá trình dạy học, thầy và trò gặp không ít khó khăn về nhiều mặt: Đa số các em còn yếu kém về kiến thức và năng lực tự học, nội dung chương trình sách giáo khoa (SGK) mới khá nặng, bài tập khá nhiều và đa dạng mà số tiết bài tập thì ít. Đứng trước thực tế đó, mỗi giáo viên (GV) đều tự hỏi làm thế nào để nâng cao chất lượng tiết dạy? Vận dụng những phương pháp nào để vừa phát huy được tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh (HS), vừa có thời gian giải bài tập? Qua hai năm giảng dạy Hóa học theo chương trình SGK mới, tôi đã thử nghiệm và áp dụng phương pháp xây dựng và sử dụng hệ thống câu hỏi bài tập nhằm tích cực hoá các hoạt động học tập của HS. Đó là lí do tôi đã chọn đề tài: “ X©y dùng vµ Sö dông hÖ thèng c©u hái- bµi tËp ho¸ häc tæ chøc ho¹t ®éng nhãm cho häc sinh”. 2. Mục đích đề tài: Giúp HS phát huy tính chủ động, tích cực xây dựng bài để chiếm lĩnh làm chủ kiến thức, chống lại thói quen thụ động, h×nh thµnh n¨ng lùc nhËn thøc, rÌn luyÖn kÜ n¨ng häc tËp s¸ng t¹o. Thu hút tất cả các đối tượng HS trong lớp tham gia vào bài học, tiết kiệm được thời gian học bài mới. Thông qua việc giải các bài tập hình thành kiến thức mới, HS có kĩ năng giải quyết phần nào bài tập vận dụng trong SGK và có khả năng giải các câu hỏi bài tập nâng cao. Tạo điều kiện cho GV làm việc với tư cách là người hướng dẫn, tư vấn cho HS, hoạt động nhóm hay học hợp tác (HHT) có mục đích: chuyÓn tr¸ch nhiÖm ph¶i hiÓu ®­îc bµi sang cho ng­êi häc. 3. Lịch sử đề tài Hoạt động nhóm là một PPDH mới, đã được đề cập trong nhiều sách vở, tài liệu bồi dưỡng thường xuyên cho GV trong những thời gian gần đây. Bên cạnh đó, việc sử dụng hệ thống CH-BT tạo các tình huống học tập cũng được nhiều GV quan tâm và được nhiều thầy cô giáo áp dụng. Song mỗi GV có nghệ thuật xây dựng và sử dụng khác nhau, phù hợp với từng nội dung bài dạy và đối tượng học sinh. 4. Phạm vi đề tài Trên cơ sở lí thuyết của sách vở về đổi mới PPDH, tôi đã kết hợp nhiều PPDH nhằm giúp HS dễ tiếp thu bài, trong đó có phương pháp xây dựng và sử dụng hệ thống CH-BT Hoá học để tổ chức cho HS tham gia các hoạt động nhóm khi nghiên cứu tài liệu mới và khi ôn tập tổng kết. Đề tài này đã được trải nghiệm qua nhiều tiết dạy ở một số lớp 11 Ban Khoa học tự nhiên trong năm học 2008-2009. 2 Vò ThÞ Thu Hoµi – GV Ho¸.
3. Tr­êng THPT NguyÔn Tr·i –Ba §×nh –Hµ Néi- th¸ng 05-2009 B. NỘI DUNG 1. Cơ sở lí luận của đề tài: Theo các phương pháp dạy học truyền thống như diễn giảng hoặc đàm thoại, GV thường cố gắng truyÒn t¶i hÕt néi dung s¸ch gi¸o khoa trong mét tiÕt häc 45 phót. Thậm chí gặp các bài có nội dung GV cho là dài, quá tải thì chỉ nêu đề mục SGK cho HS chép hoặc về nhà tự học. Vì vậy, không kích thích được khả năng tư duy của HS nên các em thường rất thụ động, chưa có điều kiện phát huy tính tích cực, chủ động giành lấy kiến thức. Một số HS khá giỏi hiểu bài và làm việc có hiệu quả. Tuy nhiên, đa số học sinh có trình độ trung bình, yếu kém thường hay lười biếng, thụ động nên hiệu quả giờ học không cao. Việc tìm ra nh÷ng c¬ chÕ lµm c¬ së lÝ luËn cho viÖc lùa chän néi dung träng t©m, tiªu biÓu để xây dựng hệ thống CH-BT tổ chức cho HS hoạt động nhóm là việc làm cần thiết của mỗi GV khi tiến hành đổi mới giờ lên lớp. Do vậy, việc chia lớp ra thành nhiều nhóm, mỗi nhóm có đầy đủ mọi đối tượng học sinh, học sinh khá giỏi giúp đỡ học sinh yếu kém phát huy được tính chủ động của mình. Làm thế nào để tổ chức các hoạt động nhóm cho HS một cách hiệu quả, không gây ồn ào, mất thời gian và đặc biệt là sự ăn theo của các HS trong nhóm còn chưa có hứng thú với môn học. Hoạt động nhóm phải đạt được mục đích liên kÕt sù tham gia cã tÝnh chÊt c¸ nh©n cña häc sinh cÊu thµnh nªn mét tæ hîp hîp t¸c gi÷a c¸c thµnh viªn trong mét líp häc (d¹y häc hîp t¸c). C¸c ho¹t ®éng nµy được phát huy hiệu quả cao khi có sự phân công rõ ràng trách nhiệm cho từng thành viên trong nhóm bằng các CH-BT trong các phiếu học tập. 2. Thực trạng đề tài: Trong tình hình cuï theå hieän nay, vieäc ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc hoùa hoïc phaûi laøm cho hoïc sinh:  Phaùt huy tính tích cöïc töï giaùc saùng taïo cuûa ngöôøi hoïc  Chuyeån troïng taâm töø hoaït ñoäng cuûa thaày sang hoaït ñoäng cuûa troø .  Höùông tôùi hoaït ñoäng chuû ñoäng, choáng thoùi quen hoïc taäp thuï ñoäng, hoïc sinh tích cöïc chieám lónh kieán thöùc vaø kyõ naêng thu thaäp, xöû lyù,trình baøy trao ñoåi thoâng tin thoâng qua caùc hoaït ñoäng hoïc taäp do giaùo vieân toå chöùc höôùng daãn .  Taêng cöôøng hoaït ñoäng theo nhoùm vaø hoïc taäp caù nhaân .  Giaûm trình baøy lyù thuyeát, taêng thöïc haønh vaän duïng. Theo höôùng phaùt huy vai troø chuû theå tích cöïc chuû ñoäng cuûa ngöôøi hoïc thì muïc tieâu ñeà ra laø cho hoïc sinh, do hoïc sinh thöïc hieän, chính hoïc sinh thoâng qua caùc hoaït ñoäng hoïc taäp tích cöïc phaûi ñaït nhöõng muïc tieâu aáy. Giaùo vieân laø ngöôøi chæ ñaïo, toå chöùc, höôùng daãn, trôï giuùp hoïc sinh naém ñöôïc kieán cuûa baøi hoïc. Thực tế, mộtt số không ít HS còn rụt rè, chưa mạnh dạn trình bày ý kiến của mình trước chỗ đông người. Một phần là do HS chưa chuẩn bị bài, không biết gì để phát biểu xây dựng bài. Một số HS có tư duy nhưng “sợ sai” nên không dám trình bày chủ kiến của mình, đợi “ai nói thì nghe, sau đó thầy cô đọc cho chép rồi về nhà học thuộc là xong” ! Do vậy, hoạt động nhóm giúp HS năng động hơn, đem lại sự tự tin- rất cần thiết khi các em ra xã hội sau này. 3 Vò ThÞ Thu Hoµi – GV Ho¸.
4. Tr­êng THPT NguyÔn Tr·i –Ba §×nh –Hµ Néi- th¸ng 05-2009 3. Các giải pháp Vôùi nhöõng cơ sở lí luận và thöïc traïng neâu treân toâi ñaõ ñöa ra nhöõng giaûi phaùp cuï theå trong vieäc xây dựng sử dụng CH-BT hoá học để thieát keá noäi dung hoaït ñoäng hoïc taäp hợp tác cho HS nhaèm phaùt huy tính tích cực, chủ động sáng tạo chiếm lĩnh kiến thức cho HS goàm caùc yeâu caàu cuï theå sau : a)Ñoái vôùi giaùo vieân : ▪ Thieát keá giaùo aùn bao goàm caùc hoaït ñoäng cuûa GV vaø HS theo nhöõng muïc tieâu cuï theå cuûa moãi baøi hoïc hoùa hoïc maø HS caàn ñaït ñöôïc ▪ Thieát keá heä thoáng CH-BT ñeå ñònh höôùng cho HS hoaït ñoäng. ▪ Toå chöùc caùc hoaït ñoäng treân lôùp ñeå hoïc sinh hoaït ñoäng caù nhaân hoaëc theo nhoùm nhö : neâu vaán ñeà caàn tìm hieåu, toå chöùc caùc hoaït ñoäng tìm toøi, phaùt hieän tri thöùc vaø hình thaønh kyõ naêng ▪ Ñònh höôùng ñieàu chænh caùc hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh: chính xaùc hoùa caùc khaùi nieäm hoùa hoïc, caùc keát luaän veà caùc hieän töôïng, baûn chaát hoùa hoïc maø hoïc sinh töï tìm toøi ñöôïc ▪ Thieát keá vaø vieäc thöïc hieän vieäc söû duïng caùc phöông tieän tröïc quan, hieän töôïng thöïc teá, thí nghieäm laø nguoàn ñeå hoïc sinh khai thaùc, tìm kieám, phaùt hieän nhöõng kieán thöùc, kyõ naêng veà hoùa hoïc . ▪ Taïo ñieàu kieän ñeå hoïc sinh ñöôïc vaän duïng nhieàu hôn nhöõng tri thöùc cuûa mình ñeå giaûi quyeát moät soá vaán ñeà coù lieân quan tôùi hoùa hoïc trong ñôøi soáng, saûn xuaát. b) Ñoái vôùi hoïc sinh : ▪ Töï phaùt hieän vaán ñeà hoaëc naém baét vaán ñeà do giaùo vieân neâu ra ▪ Hoaït ñoäng caù nhaân hoaëc học hôïp taùc theo nhoùm nhoû ñeå tìm toøi, giaûi quyeát caùc vaán ñeà ñaët ra. Để thực hiện được mục tiêu tự giành lấy kiến thức, HS cần phải thực hiện các hoạt động học tập như: Quan sát, làm thí nghiệm, phán đoán, suy luận, đề ra giả thuyết, trả lời CH-BT. Thảo luận nhóm, trình bày quan điểm của mình, lắng nghe ý kiến của người khác, bổ sung ý kiến và cuối cùng tổng kết, hoàn thiện kiến thức. c) Phieáu hoïc taäp, baøi taäp thaûo luaän treân lôùp : Ñaây laø coâng vieäc raát quan troïng nhaèm taïo ra höùng thuù, say meâ hoïc taäp cuûa hoïc sinh nhaèm ñaït ñeán muïc tieâu cuoái cuøng laø phaùt huy tính tích cöïc, chuû ñoäng cuûa hoïc sinh . Baøi taäp hoùa hoïc khoâng chæ giuùp HS cuûng coá, vaän duïng, khaéc saâu kieán thöùc maø coøn laø nguoàn tri thöùc laø nguoàn phöông tieän giuùp HS chieám lónh kieán thöùc môùi. Thoâng qua giaûi moät soá baøi taäp coøn giuùp hoïc sinh nhaän thöùc ñöôïc kieán thöùc môùi veà qui luaät, tính chaát veà moái quan heä veà chaát Các CH-BT được GV soạn và in vào các phiếu học tập phân công cho từng nhóm học sinh. 4 Vò ThÞ Thu Hoµi – GV Ho¸.
5. Tr­êng THPT NguyÔn Tr·i –Ba §×nh –Hµ Néi- th¸ng 05-2009 Để thực hiện được hoạt động nhóm có hiệu quả, khâu chuẩn bị vô cùng quan trọng. Chuẩn bị tốt là điều kiện cần để thu được kết quả tốt. GV và HS cần: Chuẩn bị: - Trong quaù trình soaïn giaùo aùn, GV cần coá gaéng ñaàu tö cho heä thoáng caâu hoûi: soá löôïng caâu hoûi khoâng caàn nhieàu nhöng phaûi choïn loïc ñeå caâu hoûi mang tính toång hôïp trong quaù trình taùi hieän kieán thöùc cuõ, gôïi môû daãn daét ñeán kieán thöùc môùi töø thoâng tin trong saùch giaùo khoa, haïn cheá ñeán möùc toái ña nhöõng caâu hoûi vuïn vaët vaø nhöõng caâu hoûi maø hoïc sinh chæ döïa vaøo saùch giaùo khoa ñeå traû lôøi . - Nghiên cứu tìm ra những câu hỏi thật sự cô đọng, súc tích, có khả năng phát huy tư duy, sáng tạo của HS. Có sự chuẩn bị trước cho những tình huống sư phạm có thể xảy ra ngoài yêu cầu của bài để không bị động trước tư duy của HS. - Neáu noäi dung trong saùch giaùo khoa coøn chung chung, khoù hieåu, HS raát deã boû soùt khi thaûo luaän, hoặc coù nhöõng ñaùp aùn thöïc teá lan man, khoù ñöa ra nhöõng kieán thöùc cô baûn troïng taâm, GV caàn thieát keá chuùng ôû daïng baøi taäp gheùp coät hoaëc löïa choïn caâu traû lôøi phuø hôïp. - Học sinh: + Cần có sự chuẩn bị thật kĩ theo yêu cầu của GV từ tiết trước (mỗi HS đều phải soạn bài mới vào vở bài tập, GV thường xuyên kiểm tra bài soạn của HS). + Học sinh có thể tự tìm tòi, sưu tầm thêm kiến thức từ các nguồn ngoài SGK phục vụ cho bài học.VD: Khi dạy bài 29: Cacbon –SGK lớp 11- nâng cao, tôi đã yêu cầu HS tìm trên mạng các hình ảnh, mẫu vật về các dạng thù hình của cacbon Trên lớp, GV tiến hành các bước: B­íc 1: Ph©n c«ng nhãm: ®Ó duy tr× ho¹t ®éng cña nhãm cã thÓ chia c¸c tæ thµnh c¸c nhãm nhá theo bµn hoÆc hai bµn gÇn nhau ghÐp l¹i vµ ®Æt tªn nhãm A, B, C, D §ång thêi GV còng linh ®éng chia thµnh c¸c nhãm cã sè ng­êi lín h¬n tuú thuéc vµ néi dung cÇn nghiªn cøu. B­íc 2: Ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm trong c¸c nhãm: C¸c thµnh viªn trong nhãm ®­îc ph©n c«ng c¸c tr¸ch nhiÖm kh¸c nhau ®Ó mçi ng­êi thùc hiÖn mét nhiÖm vô nhÊt ®Þnh. Trong mçi nhãm ®Òu ph©n c«ng nhãm tr­ëng, th­ kÝ nhãm vµ mçi thµnh viªn trong nhãm ®Òu ph¶i thùc hiÖn mét nhiÖm vô trong các phiếu học tập. Bước 3: Mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó c¸c thµnh viªn cã cïng chñ ®Ò víi nhau th¶o luËn vµ trë thµnh c¸c chuyªn gia. KÕt thóc phÇn häc nhãm nµy, thµnh viªn sè 1 sÏ trë vÒ nhãm cña m×nh, ngay khi ®ã, thµnh viªn sè 1 sÏ trë thµnh chuyªn gia ®Ó gi¶ng l¹i cho c¶ nhãm nghe phÇn bµi häc cña m×nh, cø lÇn l­ît nh­ vËy víi tÊt c¶ c¸c thµnh viªn kh¸c trong nhãm. Lóc nµy gi¸o viªn ra bµi kiÓm tra ®Ó x¸c ®Þnh ®iÓm cña nhãm dùa trªn tÊt c¶ c¸c phÇn cña bµi häc sau khi ®· ghÐp vµo nhau. Sù phèi hîp nµy cã thÓ hÖ thèng ho¸ trong sơ đồ Grap sau: 5 Vò ThÞ Thu Hoµi – GV Ho¸.