SKKN Xây dựng bài tập tình huống để giải quyết các vấn đề thực tiễn trong môn Giáo dục công dân THCS

Nội dung text: SKKN Xây dựng bài tập tình huống để giải quyết các vấn đề thực tiễn trong môn Giáo dục công dân THCS

1. SKKN: “Kinh nghiệm xây dựng bài tập tình huống để giải quyết các vấn đề thực tiễn trong môn GDCD THCS” MỤC LỤC Trang I. ĐẶT VẤN ĐỀ: 2 II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ . 3 1 Cơ sở lý luận của vấn đề : . 3 2 Thực trạng của vấn đề: 3 3 Các biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề 4 4 Hiệu quả của SKKN 11 III. KẾT LUẬN 12 Tài liệu tham khảo 14 1
2. SKKN: “Kinh nghiệm xây dựng bài tập tình huống để giải quyết các vấn đề thực tiễn trong môn GDCD THCS” I ĐẶT VẤN ĐỀ. 1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI. Trong những năm gần đây Giáo dục nước ta đang có sự đổi mới mạnh mẽ, chúng ta đang thực hiện bước chuyển từ giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học. Việc dạy học không chỉ trang bị cho học sinh một lượng kiến thức tối đa làm nền tảng vững chắc cho cuộc sống sau này mà còn rèn luyện cho các em những kĩ năng xử lý các vấn đề nảy sinh trong cuộc sống. Bởi vì với lượng thông tin và tri thức ngày càng tăng và thay đổi nhanh chóng thì việc dạy học nếu chỉ với mục đích trang bị kiến thức cho HS là chưa đủ mà cần dạy cho các em cách học, cách tiếp cận, vận dụng tri thức vào trong cuộc sống và sáng tạo tri thức mới. Do đó, nội dung giảng dạy ngày nay cần chú trọng kiến thức cơ bản và cốt lõi là rèn luyện kĩ năng tự học, tự nghiên cứu để giúp các em tự học tập trong tương lai và học tập suốt đời. Phương pháp dạy và học bằng bài tập tình huống phần nào đáp ứng được yêu cầu đó. Trong nhà trường, môn Giáo dục công dân giữ vai trò quan trọng và trực tiếp trong việc giáo dục học sinh ý thức và hình thành phát triển nhân cách con người toàn diện.Việc đổi mới dạy học môn GDCD phải thể hiện rõ theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập. Điều đó có nghĩa là trong dạy học, giáo viên phải biết tổ chức các hoạt động của học sinh và sử dụng các phương pháp dạy học như thế nào để kích thích học sinh nỗ lực hoạt động, suy nghĩ và tự tìm tòi, phát hiện. Những chuẩn mực đạo đức và pháp luật cần hình thành ở học sinh không được xem như những khuôn mẫu cho sẵn, có tính chất áp đặt, mà được tổ chức trong những cấu trúc mở, mềm mại và linh hoạt. Do đây là môn học gắn liền với cuộc sống của xã hội nên trong quá trình học tập, học sinh còn phải biết vận dụng nó vào giải quyết các vấn đề trong thực tiễn cuộc sống. Để đạt được điều đó, trong quá trình dạy học người giáo viên phải biết thường xuyên xây dựng các bài tập tình huống để học sinh vận dụng giải quyết. Đây là nhiệm vụ thường xuyên của giáo viên dạy môn GDCD. Chính vì lẽ đó tôi xin chia sẻ một vài kinh nghiệm xây dựng bài tập tình huống để giải quyết các vấn đề thực tiễn trong môn GDCD THCS. 2. MỤC ĐÍCH, ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI. 2.1. Mục đích và đối tượng nghiên cứu: Đi sâu vào việc giúp GV biên soạn và sử dụng bài tập tình huống để giải quyết các vấn đề thực tiễn trong giảng dạy môn GDCD THCS. 2
3. SKKN: “Kinh nghiệm xây dựng bài tập tình huống để giải quyết các vấn đề thực tiễn trong môn GDCD THCS” 2.2. Phương pháp nghiên cứu: - Phương pháp tổng kết đúc rút kinh nghiệm. - Phương pháp quan sát. - Phương pháp thồng kê toán học. - Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình. II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ. 1. Cơ sở lý luận của vấn đề Môn GDCD ở trường trung học có vai trò quan trọng trực tiếp trong quá trình hình thành ý thức chính trị, hành vi đạo đức, pháp luật và lối sống cho học sinh. Môn học này có đặc điểm là gần gũi, gắn bó mật thiết với đời sống thực tiễn sinh động của gia đình, nhà trường và xã hội. Đặc điểm này tạo cho môn GDCD có những lợi thế để giáo viên có thể sử dụng các phương pháp giảng dạy tích cực nhằm phát triển năng lực cho học sinh, trong đó có việc cho các em đánh giá, phân tích, giải quyết các vấn đề thực tiễn bằng các bài tập tình huống. 2. Thực trạng của vấn đề Như đã đề cập ở trên, môn GDCD trong nhà trường là vô cùng quan trọng nhằm mục đích trang bị cho HS những kiến thức đạo đức và Pháp luật cơ bản từ đó góp phần điều chỉnh hành vi, cách xử sự của các em, góp phần hình thành ở các em phong cách sống và làm việc theo chuẩn mực đạo đức và Pháp luật, là một trong những biện pháp tích cực nhất trong hoạt động phòng ngừa, ngăn chặn hành vi vi phạm pháp luật có thể xảy ra sau này. Thế nhưng HS (và ngay cả một bộ phận giáo viên) vẫn có quan niệm đây là môn học phụ hoặc thường cảm thấy gặp khó khăn trong các bài học về đạo đức và Pháp luật, vì các bài học này khô khan và khó nhớ. Nên khi dạy nhiều giáo viên chủ yếu chỉ cung cấp tri thức về lí thuyết, và học sinh cũng thường chỉ học qua loa lấy điểm dẫn đến các em chưa thấy được cái hay và cái thiết thực của môn học. Nếu như chỉ dùng phương pháp vấn đáp hoặc thuyết trình các khái niệm đạo đức và Pháp luật thì các em sẽ không hiểu được cặn kẽ vấn đề dẫn đến các em dễ rơi vào tình trạng “học vẹt”, học thuộc lý thuyết mà không hiểu nên rất mau quên. Còn khi giảng dạy và kiểm tra bằng việc sử dụng bài tập tình huống 3
4. SKKN: “Kinh nghiệm xây dựng bài tập tình huống để giải quyết các vấn đề thực tiễn trong môn GDCD THCS” sẽ giúp cho HS dễ hiểu và dễ nhớ các vấn đề lý thuyết phức tạp, sẽ kích thích được sự sang tạo và hào hứng học tập của các em. Tuy nhiên, trên thực tế giảng dạy không phải ai cũng thành công trong việc xây dựng các bài tập tình huống để đạt được các mục tiêu dạy học. Các bài tập tình huống cần xây dựng như thế nào, có những kĩ thuật và yêu cầu nào khi xây dựng tình huống, đưa các bài tập tình huống vào ở những giai đoạn nào của quá trình dạy học thì không phải ai cũng vận dụng tốt. Đề tài này giúp giáo viên xây dựng, và áp dụng các bài tập tình huống một cách một cách có hiệu quả vào dạy học. 3. Các biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề Bài tập tình huống là những tình huống xảy ra trong quá trình dạy học được cấu trúc dưới dạng bài tập. Trong dạy học GDCD, những tình huống được đưa ra là tình huống giả định hay tình huống thực tế đã xảy ra trong thực tiễn. HS giải quyết được những tình huống trên, một mặt vừa củng cố và khắc sâu kiến thức, vừa có cơ hội trải nghiệm trong thực tiễn. HS áp dụng được những kiến thức đã học vào để giải quyết các vấn đề trong thực tế cuộc sống. Trong quá trình dạy học, bản thân tôi luôn xây dựng và đưa các tình huống để học sinh giải quyết. Sau đây là một vài kinh nghiệm của bản thân khi xây dựng các bài tập tình huống: 3.1. Cấu trúc của một bài tập tình huống: Cấu trúc của một bài tập tình huống gồm có 2 phần: nội dung tình huống và những yêu cầu đưa ra để giải quyết tình huống. Có những yêu cầu cần chú ý trong cấu trúc một tình huống như sau: - Tình huống phải vừa phải, không quá dài, quá phức tạp, đánh đố học sinh. - Giữa tình huống và câu hỏi phải ăn khớp với nhau và cùng hướng vào nội dung bài học. Ví dụ: Khi dạy bài “Phòng, chống tệ nạn xã hội (GDCD 8)”, có giáo viên đã đưa ra tình huống: ChÞ HiÒn më qu¸n b¸n hµng, chÞ b¸n rÊt nhiÒu thø, cã c¶ hµng ¨n uèn vµ gi¶i kh¸t t¹i thÞ trÊn. Qu¸n cña chÞ rÊt ®«ng kh¸ch, cã ®ñ mäi løa tuæi, kh«ng chØ cã ng­êi lín mµ cßn cã c¶ mét sè trÎ em 14-15 tuæi. Bän trÎ ®Õn qu¸n chÞ ban ®Çu lµ mua kÑo vµ mét sè ®å cÇn thiÕt, sau nµy quen chóng cßn uèng r­îu, hót thuèc. ChÞ HiÒn vèn lµ ng­êi hiÒn hËu, dÔ tÝnh nªn rÊt chiÒu chóng, cho b¹n trÎ 4
5. SKKN: “Kinh nghiệm xây dựng bài tập tình huống để giải quyết các vấn đề thực tiễn trong môn GDCD THCS” nî dÇn nhiÒu lÇn míi ph¶i tr¶ tiÒn r­îu, thuèc. ViÖc lµm cña chÞ ®· bÞ nhiÒu ng­êi ph¶n ®èi. Tèi thø b¶y võa råi, trong lóc bän trÎ ®ang uèng r­îu ë qu¸n chÞ HiÒn th× «ng chñ tÞch thÞ trÊn cho c«ng an ®Õn lËp biªn b¶n, ph¹t chÞ 200.000® Hái: - Em cã nhËn xÐt g× vÒ tÝnh t×nh vµ c¸ch c­ xö cña chÞ HiÒn trong c©u chuyÖn trªn? - ¤ng chñ tÞch thÞ trÊn cã quyÒn cho c«ng an ®Õn ph¹t tiÒn ®èi víi chÞ HiÒn hay kh«ng? Rõ ràng bài tập trên có nhiều vấn đề chưa hợp lí . Trong phần nội dung tình huống có nhiều chi tiết rườm rà không cần thiết. Phần câu hỏi thì ý thứ nhất còn xa với nội dung bài học, ý thứ hai còn khó với học sinh lớp 8. Bài tập trên có thể sửa lại như sau: ChÞ HiÒn më qu¸n b¸n hµng ¨n uèng, gi¶i kh¸t t¹i thÞ trÊn. Qu¸n cña chÞ em rÊt ®«ng kh¸ch, kh«ng chØ cã ng­êi lín mµ cßn cã c¶ mét sè trÎ em 14-15 tuæi. Bän trÎ ®Õn qu¸n chÞ uèng r­îu, hót thuèc. ChÞ HiÒn rÊt chiÒu chóng, cho b¹n trÎ nî dÇn nhiÒu lÇn míi ph¶i tr¶ tiÒn r­îu, thuèc. Tèi thø b¶y võa råi, trong lóc bän trÎ ®ang uèng r­îu ë qu¸n chÞ HiÒn th× «ng chñ tÞch thÞ trÊn cho c«ng an ®Õn lËp biªn b¶n, ph¹t chÞ 200.000® Hái: - ChÞ HiÒn lµm nh­ thÕ cã thÓ sÏ dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ nh­ thÕ nµo? (®èi víi bän trÎ). ViÖc «ng chñ tÞch thÞ trÊn cho c«ng an ®Õn ph¹t tiÒn ®èi víi chÞ HiÒn lµ ®óng hai sai? 3.2. Nội dung của tình huống: - Tình huống nêu ra phải là một tình huống có vấn đề. Có nghĩa là một tình huống gợi ra cho học sinh những khó khăn về lí luận hay thực tiễn mà các em thấy cần thiết và có khả năng vượt qua, nhưng không phải tức khắc nhờ một thuật giải mà 5
6. SKKN: “Kinh nghiệm xây dựng bài tập tình huống để giải quyết các vấn đề thực tiễn trong môn GDCD THCS” phải trải qua một quá trình tích cực suy nghĩ, hoạt động để biến đổi đối tượng hoạt động hoặc điều chỉnh kiến thức có sẵn. - Tình huống phải thực tế, gắn với thực tiễn cuộc sống, đặc biệt là những tình huống có tính thời sự nóng hổi, có ý nghĩa và có sức lan toả mạnh mẽ. Những tình huống có nội dung như thế giúp học sinh thấy rõ hơn sự gần gũi, thiết thực của môn học, vừa kích thích được hứng thú của các em. Ví dụ: Khi dạy hoặc kiểm tra các bài “Bảo vệ hoà bình”, “Tình hữu nghị giữa các dân tộc trên thế giới” (GDCD 9), GV có thể ra bài tập: Sau sự kiện Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan HD 981 vào lãnh hải Việt Nam. Cộng đồng quốc tế đã có rất nhiều hoạt động mít tinh, biểu tình, phản đối Trung Quốc, ủng hộ Việt Nam. Suy nghĩ của em về những việc làm của cộng đồng quốc tế đối với Việt Nam ? Trong sự kiện này em có thể làm những gì để góp phần bảo vệ chủ quyền biển đảo? -. Tình huống phải phù hợp với chủ đề bài học, tránh xa hoặc lạc chủ đề. Tức nội dung của tình huống phải phục vụ khai thác các chuẩn mực cần làm rõ hoặc cần đánh giá. Ví dụ: khi kiểm tra 1 tiết GDCD 9 (tiết 9), kiểm tra kiến thức của các bài ( Chí công vô tư, Tự chủ, Dân chủ và kỉ luật, Bảo vệ hoà bình, Tình hữu nghị của các dân tộc trên thế giới, Hợp tác cùng phát triển, Kế thừa và phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc), một giáo viên đã ra tình huống như sau: Hôm nay, trên đường đi học về xảy ra một sự việc đáng buồn. Mấy bạn nữ lớp 9B đánh hội đồng bạn T chỉ vì lí do “trông thấy ghét”. Đáng buồn hơn nữa là một số bạn chứng kiến cảnh đó chỉ đứng xem, không ai can ngăn hay có ý kiến gì. - Em có tán thành những hành vi trên không ? Vì sao ? - Nếu chứng kiến sự việc đó, em sẽ có thái độ như thế nào và sẽ làm gì? Đây là một tình huống khá hay, tuy nhiên đối chiếu với các nội dung bài học chúng ta thấy còn xa với kiến thức cần kiểm tra. Bài tập này có thể phù hợp hơn 6