SKKN Sử dụng các hình vẽ từ sách giáo khoa để xây dựng hệ thống bài tập nhằm phát triển khả năng tư duy và kĩ năng thực hành thí nghiệm hóa học

Nội dung text: SKKN Sử dụng các hình vẽ từ sách giáo khoa để xây dựng hệ thống bài tập nhằm phát triển khả năng tư duy và kĩ năng thực hành thí nghiệm hóa học

1. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM – MÔN HÓA HỌC THPT Năm học: 2014 - 2015 LỜI CAM ĐOAN Chúng tôi xin cam đoan, nội dung của sáng kiến kinh nghiệm này là sản phẩm của quá trình nghiên cứu của bản thân, không sao chép từ đề tài hay sản phẩm nghiên cứu từ các tác giả khác. Mỹ Tho, ngày 18 tháng 12 năm 2014 Người thực hiện Lê Huỳnh Phước Hiệp GV thực hiện: Lê Huỳnh Phước Hiệp Trang 1
2. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM – MÔN HÓA HỌC THPT Năm học: 2014 - 2015 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được sáng kiến kinh nghiệm này, chúng tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến . Ban giám hiệu nhà trường đã tạo điều kiện thuận lợi nhất để chúng tôi có thể thực hiện đề tài. . Tổ trưởng chuyên môn và quí cô tổ Hóa học đã động viên và góp ý cho chúng tôi trong quá trình viết. Xin chân thành cảm ơn Người thực hiện Lê Huỳnh Phước Hiệp GV thực hiện: Lê Huỳnh Phước Hiệp Trang 2
3. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM – MÔN HÓA HỌC THPT Năm học: 2014 - 2015 MỤC LỤC Mục lục 3 MỞ ĐẦU 4 I. Lí do chọn đề tài 4 II. Mục tiêu nghiên cứu 5 III. Nhiệm vụ đề tài 5 IV. Các phương pháp nghiên cứu 5 IV. Phạm vi đề tài 5 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 6 1.1. Lịch sử của vấn đề 6 1.2. Khái niệm về hình vẽ 7 1.3. Tác dụng của hình vẽ 7 1.4. Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hoá học sử dụng hình vẽ 8 Chương 2. HỆ THỐNG BÀI TẬP SỬ DỤNG HÌNH VẼ TỪ SÁCH GIÁO KHOA 9 2.1. Danh mục các hình vẽ được khai thác 9 2.2. Các dạng bài tập cụ thể 18 2.2.1. Các bài tập về điều chế 18 2.2.2. Các bài tập về sản xuất hóa học 28 2.2.3. Các bài tập về chứng minh tính chất – hiện tượng – định luật 32 2.2.4. Bài tập về các thao tác, dụng cụ trong hóa học hữu cơ 43 2.2.5. Các bài tập về phân tích và chuẩn độ 48 2.2.6. Các bài tập về cấu tạo chất 52 KẾT LUẬN 54 1. Kết luận 54 2. Hướng phát triển của đề tài 55 TÀI LIỆU THAM KHẢO 56 GV thực hiện: Lê Huỳnh Phước Hiệp Trang 3
4. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM – MÔN HÓA HỌC THPT Năm học: 2014 - 2015 MỞ ĐẦU I. Lí do chọn đề tài Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học. Nghĩa là, trong quá trình giảng dạy, người giáo viên phải chuyển từ dạy học nặng về truyền đạt kiến thức sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kĩ năng và hình thành năng lực. Bên cạnh đó hình thức kiểm tra – đánh giá cũng cần được đổi mới từ kiểm tra trí nhớ sang đánh giá khả năng vận dụng kiến thức. Báo cáo chính trị Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI: “Đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp dạy và học, phương pháp thi, kiểm tra theo hướng hiện đại; ” Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khó XI về đổi mới căn bản, toàn điện giáo dục và đào tạo:“ khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, ” Đặc trưng môn Hóa học là môn khoa học thực nghiệm. Từ đó phương pháp giảng dạy chủ yếu phải được dựa vào các thí nghiệm. Các dạng bài tập cần được bổ sung hình vẽ, mô hình để phát triển các năng lực cơ bản cho học sinh về thực tiễn, thực hành thí nghiệm cũng như các kĩ năng suy luận, phân tích, tổng hợp. Trong các kì thi tuyển sinh Đại học – Cao đẳng năm học 2013 – 2014 đã xuất hiện những câu hỏi liên quan đến hình vẽ, sơ đồ nhằm phát triển các năng lực tổng hợp. Tuy nhiên, lượng bài tập về chủ đề này còn ít ỏi, khó tìm thấy trong các sách tham khảo. Đa số các học sinh vẫn còn yếu về dạng bài tập có hình vẽ. Đứng trước các yêu cầu đổi mới của Đảng, Nhà nước, yêu cầu nhiệm vụ năm học và thực trạng của công tác giảng dạy, chúng tôi chọn đề tài: “Sử dụng các hình vẽ từ sách giáo khoa để xây dựng hệ thống bài tập nhằm phát triển khả năng tư duy và kĩ năng thực hành thí nghiệm hóa học” GV thực hiện: Lê Huỳnh Phước Hiệp Trang 4
5. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM – MÔN HÓA HỌC THPT Năm học: 2014 - 2015 II. Mục tiêu nghiên cứu Từ các hình vẽ của sách giáo khoa, chúng tôi xây dựng thành hệ thống bài tập có sử dụng hình vẽ nhằm phục vụ cho công tác giảng dạy và kiểm tra đánh giá. Thông qua đó nhằm làm phong phú dạng bài tập truyền thống và bổ sung vào ngân hàng câu hỏi kiểm tra đánh giá. III. Nhiệm vụ đề tài - Hệ thống lại các khái niệm về hình vẽ, vai trò và tác dụng của hình vẽ. - Tổng hợp và phân loại các hình vẽ trong sách giáo khoa Hóa học 10, 11, 12 thuộc các chương trình chuẩn và nâng cao. - Suy nghĩ, đặt câu hỏi cho từng hình vẽ. - Scan lại hình vẽ và dùng photoshop xử lí (độ sáng, tối, bôi bớt chữ, thêm các chữ cái để đặt thành câu hỏi). - Viết lại thành hệ thống. IV. Các phương pháp nghiên cứu - Nghiên tài liệu về yêu cầu đổi mới phương pháp, kiểm tra – đánh giá, các văn bản về nhiệm vụ năm học. - Nghiên cứu các ý tưởng về bài tập hình vẽ có từ trước để tìm ra những điểm mới, những điểm chưa được thực hiện. - Trao đổi với đồng nghiệp, với học sinh. - Đọc và phân tích các đề thi trong các kì thì của các tỉnh và quốc gia. - Đọc và phân tích các dạng bài tập từ các sách tham khảo có trên thị trường. - Phân loại hình vẽ và ra câu hỏi. IV. Phạm vi đề tài Các hình vẽ có trong sách giáo khoa Hóa học 10, 11, 12 chương trình cơ bản và nâng cao. GV thực hiện: Lê Huỳnh Phước Hiệp Trang 5
6. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM – MÔN HÓA HỌC THPT Năm học: 2014 - 2015 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Lịch sử của vấn đề Trước khi thực hiện đề tài, chúng tôi đã tìm hiểu, tra cứu về những nội dung của đề tài trong thời gian trước để biết được đề tài có khả thi hay không, các tác giả trước đã thực hiện được những nội dung gì. Trong quá trình tìm hiểu, chúng tôi đã tìm được những tài liệu sau: 1. Sách tham khảo: Bài tập lí thuyết và thực nghiệm Hóa học – tập 1 – Hóa vô cơ, tác giả Cao Cự Giác (2009): tài liệu gồm 7 chương, trong đó chương 7 là: “bài tập hóa học thực nghiệm có sử dụng các hình vẽ mô phỏng thí nghiệm”. Ở chương này, tác giả đã đưa ra 35 bài tập. 2. Luận văn thạc sĩ: “Một số biện pháp nâng cao chất lượng rèn luyện kiến thức – kĩ năng thí nghiệm trong chương trình hóa học 10 nâng cao cho học sinh theo hướng dạy học tích cực”. Tác giả: Đỗ Thị Bích Ngọc. Trong đó có biện pháp sử dụng hình vẽ, đồ thị theo hướng phát huy tính tích cực cho học sinh. “Xây dựng hệ thống bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng, đồ thị - hóa học 11 nâng cao”. Tác giả: Võ Thị Kiều Hương. Trong đó tác giả mô phỏng một vài hình vẽ trong chương trình Hóa học 11, do đề tài có liên quan đến sơ đồ, đồ thị và biểu bảng nên mảng hình vẽ còn tính mờ nhạt. 3. Khóa luận tốt nghiệp của sinh viên: “Sử dụng tranh ảnh, hình vẽ trong giảng dạy Hóa học ở trường phổ thông”. Tác giả: Nguyễn Thị Thùy Trang. Trong đó tác giả chỉ nêu lí thuyết về phạm vi, vai trò, tác dụng của tranh ảnh, hình vẽ. “Sử dụng sơ đồ, bảng biểu, hình ảnh và hình vẽ trong giải bài tập ở trường phổ thông”. Tác giả: Trương Đăng Thái. Trong đó tác giả nêu lí thuyết về các dạng bài tập sử dụng sơ đồ, bảng biểu, hình ảnh và một số bài tập có liên quan. GV thực hiện: Lê Huỳnh Phước Hiệp Trang 6
7. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM – MÔN HÓA HỌC THPT Năm học: 2014 - 2015 Nhận xét chung: Các đề tài trên đã: . Có cách nhìn đúng và khái quát về bài tập có liên quan đến hình vẽ. . Nêu một số bài tập có liên quan đến hình vẽ Tuy nhiên các đề tài trên . Do đề cập đến nhiều mảng: sơ đồ, biểu bảng, đồ thị, hình vẽ nên mảng hình vẽ chưa được khai thác kĩ đặc biệt là phát triển kĩ năng thực hành thí nghiệm. . Chưa thống kê đầy đủ các hình vẽ từ sách giáo khoa. Số lượng bài tập còn ít ỏi. - Từ những nhận định vừa nêu trên, và để có được một mảng bài tập đầy đủ và chính xác nên đây là vấn đề mà qua thời gian tổng kết từ kinh nghiệm, chúng tôi sẽ đưa ra trong đề tài tổng kết kinh nghiệm “Sử dụng các hình vẽ từ sách giáo khoa để xây dựng hệ thống bài tập nhằm phát triển khả năng tư duy và kĩ thực hành thí nghiệm hóa học”. 1.2. Khái niệm về hình vẽ - Hình vẽ là những hình ảnh dùng sự bố cục đường nét để biểu diễn sự vật hiện tượng, các khái niệm - Hình vẽ bao gồm các hình ảnh hoàn thiện điển hình có chú thích, có bố cục Nội dung hình vẽ phản ánh được nội dung cần truyền đạt. - Hình vẽ trong giảng dạy hóa học bao gồm những hình ảnh sơ đồ trình bày một cách tổng quát về các hiện tượng sự vật hay những khái niệm, vấn đề có ý nghĩa tương đương. Trong quá trình sử dụng các chi tiết của hình vẽ có thể được bổ sung thêm. 1.3. Tác dụng của hình vẽ . Thay thế những vật thật quá nhỏ. . Thay thế những vật quá to, quá nguy hiểm. . Làm sáng tỏ cấu tạo và dụng cụ của những máy móc phức tạp. . Cụ thể hóa những nội dung quá trừu tượng. GV thực hiện: Lê Huỳnh Phước Hiệp Trang 7
8. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM – MÔN HÓA HỌC THPT Năm học: 2014 - 2015 . Mô tả các những thí nghiệm khó, những thí nghiệm nguy hiểm không có điều kiện tiến hành. . Cụ thể hóa lời giảng của giáo viên nhằm giúp cho học sinh dễ tiếp thu tăng hứng thú học tập bộ môn cho học sinh. . Tạo điều kiện cho giáo viên chuyển các nội dung bài giảng từ phức tạp đến đơn giản, từ trừu tượng đến cụ thể . . Củng cố, ôn tập, kiểm tra kiến thức của học sinh. . Tạo điều kiện thuận lợi cho việc tổ chức tiết học. 1.4. Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hoá học sử dụng hình vẽ . Bài tập hoá học sử dụng hình vẽ giúp củng cố, đào sâu, mở rộng kiến thức một cách sinh động, phong phú, không chỉ đơn giản là tái hiện kiến thức mà yêu cầu học sinh vận dụng những điều đã học vào những tình huống cụ thể trong nghiên cứu khoa học và đời sống. . Bài tập hoá học sử dụng hình vẽ là dạng bài tập mang tính trực quan, sinh động gắn liền với kiến thức và kĩ năng thực hành hoá học, góp phần vào việc giáo dục kĩ thuật tổng hợp cho học sinh. . Bài tập hoá học sử dụng hình vẽ tổ chức các hoạt động học tập sẽ giúp học sinh rèn luyện kĩ năng quan sát, tư duy khái quát, kiến thức nhằm phát hiện và giải quyết vấn đề. . Bài tập hoá học sử dụng hình vẽ giúp đa dạng hoá nội dung và hình thức bài tập, tao hứng thú học tập cho học sinh. . Bài tập hoá học sử dụng hình vẽ giúp ôn tập và hệ thống hoá kiến thức một cách tích cực và hiệu quả nhất. GV thực hiện: Lê Huỳnh Phước Hiệp Trang 8