SKKN Góp phần nâng cao khả năng cảm thụ tác phẩm văn học cho học sinh trong giờ đọc hiểu văn

Nội dung text: SKKN Góp phần nâng cao khả năng cảm thụ tác phẩm văn học cho học sinh trong giờ đọc hiểu văn

1. Trường THCS Cát Linh Phùng Thị Minh Phượng ĐỀ TÀI: GÓP PHẦN NÂNG CAO KHẢ NĂNG CẢM THỤ TÁC PHẨM VĂN HỌC CHO HỌC SINH TRONG GIỜ ĐỌC HIỂU VĂN PHẦN MỘT: ĐẶT VẤN ĐỀ I. Lý do chọn đề tài: Vấn đề dạy học môn văn trong trường phổ thông đang là vấn đề thời sự nóng hổi, luôn thu hút sự quan tâm của nhiều ngành, nhiều giới trong xã hội Theo khảo sát của các nhà giáo dục Việt Nam trong những năm gần đây, chất lượng học văn của học sinh TH ở nước ta ngày càng giảm sút. Môn văn đang mất dần vị thế vốn có của nó. Tình trạng học sinh không còn hứng thú với việc học văn đã trở thành hiện tượng phổ biến. Có rất nhiều nguyên nhân để lý giải hiện tượng nêu trên, nhưng theo tôi, có một lý do, ai cũng biết nhưng lại ít ai đề cập tới, đó là hiện tượng đa số học sinh không đọc tác phẩm khi soạn bài. Trong giờ học môn văn, cả giáo viên và học sinh đều bỏ qua khâu rèn luyện đọc diễn cảm, và hiếm khi người học có được những giây phút thăng hoa qua những lời bình ngắn gọn mà gợi nhiều chiêm nghiệm, liên tưởng, và cũng vì thế mà học sinh chưa có sự đối chiếu giữa các tác phẩm đã học, chưa có sự liên hệ thực tiễn Đó cũng là lý do để tôi trình bày những suy nghĩ của mình trong đề tài Góp phần nâng cao khả năng cảm thụ tác phẩm văn học cho học sinh trong giờ đọc hiểu môn văn Sáng kiến kinh nghiệm môn Ngữ văn - 1 -
2. Trường THCS Cát Linh Phùng Thị Minh Phượng II. Phương pháp nghiên cứu: Do điều kiện thời gian thời gian và phạm vi của sáng kiến kinh nghiệm, tôi tập trung vào chương trình Ngữ văn 7 và 9 với các đối tượng học sinh lớp 7A6 và 9A6 Trường THCS Cát Linh (hai lớp tôi trực tiếp tham gia giảng dạy trong năm học 2011- 2012). Tôi chủ yếu sử dụng chủ yếu một số phương pháp nghiê n cứu sau: 1. Đúc rút kinh nghiệm từ bản thân trong quá trình giảng dạy môn ngữ văn ở trường THCS Cát Linh. 2. Học hỏi kinh nghiệm của đồng nghiệp. 3. Tham khảo một số tài liệu nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học văn: - Rèn luyện tư duy sáng tạo trong giảng dạy văn chương. ( Nguyễn Trọng Hoàn- NXBGD 2001) - Đổi mới giảng dạy văn trong nhà trường. ( ĐHSP Huế- 2002) - Văn học 7, 9 ( Sách giáo khoa, sách giáo viên chỉnh lý hợp nhất - NXBGD) III. Cơ sở của đề tài: 1. Cơ sở lý luận: a. Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá VIII đã phân tích và nhận định sâu sắc thực trạng phương pháp giảng dạy ở nước ta thời gian qua còn chậm đổi mới, chưa phát huy được khả năng sáng tạo của người Sáng kiến kinh nghiệm môn Ngữ văn - 2 -
3. Trường THCS Cát Linh Phùng Thị Minh Phượng học và yêu cầu đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành lối tư duy sáng tạo ở người học. b. Luật giáo dục của nước CHXHCNVN trong điều 4 (yêu cầu về nội dung phươg pháp giáo dục) cũng chỉ rõ: “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực tự giác, chủ động , tư duy, sáng tạo ở người học, bồi dưỡng năng lực tự học, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên” (Luật Giáo dục - trang 9 - 1998) 2. Cơ sở thực tiễn: a. Trong bộ môn văn học ở trường phổ thông trung học nhiều năm nay thực tế đã có nhiều đổi mới đáng kể nhưng vẫn còn có hiện tượng học sinh học theo kiểu cũ: đọc thuộc, sao chép, nói lại ý sách vở thầy cô mà không hoặc ít có sự sáng tạo khi tiếp xúc tác phẩm văn chương. b. Hiện tượng ít tập trung suy nghĩ, ít tìm tòi ở học sinh trong giờ học ở trên lớp. c. Thị trường sách hiện nay: Sách in ấn nhiều, giảng giải cụ thể tác phẩm, học sinh mua về chép lại một cách máy móc mà không suy nghĩ, sáng tạo do đó dẫn đến tình trạng mù kiến thức. d. Khi tiếp xúc với tác phẩm văn học, học sinh chỉ hiểu theo một chiều, ít chịu khó phát hiện, vốn từ ngữ nghèo, diễn đạt kém. Vì vậy, không đạt hiệu quả cao khi cảm nhận tác phẩm văn chương. Sáng kiến kinh nghiệm môn Ngữ văn - 3 -
4. Trường THCS Cát Linh Phùng Thị Minh Phượng PHẦN HAI: NỘI DUNG I. GÓP PHẦN NÂNG CAO KHẢ NĂNG CẢM THỤ TÁC PHẨM VĂN HỌC CHO HỌC SINH TRONG GIỜ ĐỌC HIỂU VĂN PHẦN MỘT: ĐẶT VẤN ĐỀ Như ta đã biết tiếp nhận văn học là một hoạt động nhằm chiếm lĩnh giá trị tư tưởng, giá trị thẩm mĩ của tác phẩm văn học. Thông qua quá trình đầu tiên là tiếp xúc, cảm thụ văn bản ngôn từ đến việc cảm nhận, hiểu ra chân giá trị của hình tượng nghệ thuật và cảm hứng của nhà văn, tài năng diễn tả của nhà văn để làm nên tác phẩm đó. Và cuối cùng là quá trình kết thúc sự tiếp nhận ở người đọc qua việc hiểu, rung cảm, có được những rung cảm, những ấn tượng và chịu ảnh hưởng của tác phẩm, của hình tượng nghệ thuật trong đời sống cá nhân. Quá trình tiếp nhận tác phẩm văn học đã giúp cho con nhười có được những thói quen, những tình cảm lành mạnh, những suy ngẫm để tự rèn luyện, tự điều chỉnh bản thân bởi vì chức năng tiếp nhận văn học không chỉ đơn thuần là quá trình người đọc tiếp xúc với tác phẩm văn học mà nó còn diễn ra quá trình nhận thức ở họ khi người đọc và người học có ý thức cao về những vấn đề trong tác phẩm văn học. Trong cảm nhận tác phẩm văn học, người đọc phải dùng liên tưởng, tưởng tượng để hình dung, để hiểu ý đồ, quan niệm nghệ thuật, tư tưởng nhà văn trong tác phẩm, bởi vì nhà văn đã dùng liên tưởng, tưởng tượng làm phương tiện, cách thức, thủ pháp nghệ thuật để sáng tác tác phẩm văn học. Quá trình tiếp xúc, tiếp thu một giờ giảng văn trên lớp của học sinh phải nhờ vào tài năng, kĩ năng của người thầy qua các thao tác đọc, phân tích, bình giảng, nhận xét để bằng các giác quan, học sinh có thể hiểu tác phẩm qua hệ thống ngôn ngữ, hình tượng, các thủ pháp nghệ thuật trong tác phẩm. Sáng kiến kinh nghiệm môn Ngữ văn - 4 -
5. Trường THCS Cát Linh Phùng Thị Minh Phượng Đề cập đến bản chất của giờ giảng văn, GS Đặng Thai Mai cho rằng: “giảng văn trước hết là theo dõi trong nếp áng văn tất cả cái tinh vi về tư tưởng, cái độc đáo về nghệ thuật của một tác giả. Hiểu như vậy giảng văn trước hết là chỉ ra sự thống nhất giữa hình thức và nội dung, giữa kĩ thuật và tư tưởng trong một tác phẩm văn chương” (Giảng văn Chinh phụ ngâm- Đặng Thai Mai- ĐHSPI HN; 1992). Vậy thì muốn chỉ ra sự thống nhất ấy trong tác phẩm rõ ràng lao động của giáo viên dạy văn vừa phải có tính nghệ thuật vừa phải có tính sư phạm. Mà tính nghệ thuật của giờ giảng văn tất nhiên lại phải phụ thuộc vào tài năng của giáo viên và trình độ, khả năng của học sinh. Vậy thì việc đầu tiên theo tôi người thầy dạy văn cần phải làm đó là phải bằng mọi cách tác động vào tư duy sáng tạo của học sinh trong quá trình cảm thụ tác phẩm văn học. Sự tác động ấy có thể bằng nhiều hình thức khác nhau. Có thể đó là giọng đọc thiết tha diễn cảm khi phân tích tác phẩm trữ tình, giọng đọc hài hước dí dỏm khi tiếp cân tác phẩm trào phúng, giọng đọc đanh thép mạnh mẽ khi thể hiện thái độ căm thù, giọng đọc nhẹ nhàng ấm áp khi diễn tả tình cảm yêu thương đó có thể là những lời bình đúng lúc, hoặc có thể đó còn là một hệ thống câu hỏi phù hợp yêu cầu học sinh phải suy nghĩ, phán đoán mở ra hướng cảm nhận tác phẩm hiệu quả nhất Trong đề tài nghiên cứu lần này, tôi mạnh dạn đề cập một số kỹ năng cần chú ý để góp phần nâng cao khả năng cảm thụ tác phẩm văn học cho học sinh bậc THCS như sau: 1. Hình thành thói quen đọc trực tiếp văn bản Muốn nắm bắt được nội dung tác phẩm văn học nhất thiết phải đọc. Đó là một hình thức đặc thù, có tính tính đặc thù của nhận thức văn học. Đọc sẽ kích thích quá trình tâm lí cảm thụ, tri giác tưởng tượng, xúc cảm, đưa người đọc vào thế giới tác phẩm. Đọc tác phẩm văn học là đọc cho sáng rõ ý nghĩ, tình cảm, thái độ của nhà văn bằng sức mạnh riêng của việc đoc diễn cảm, người giáo viên Sáng kiến kinh nghiệm môn Ngữ văn - 5 -
6. Trường THCS Cát Linh Phùng Thị Minh Phượng dẫn dắt học sinh vào thế giới của tác phẩm văn học một cách dễ dàng, phù hợp với quy luật cảm thụ văn học. Hướng dẫn học sinh đọc đúng giọng điệu là thể hiện được cung bậc cảm xúc của tác giả. GS Trần Đình Sử trong bài Con đường đổi mới căn bản phương pháp dạy-học văn khẳng định: “Khởi điểm của môn Ngữ Văn là dạy học sinh đọc hiểu trực tiếp văn bản văn học của nhà văn Nếu học sinh không trực tiếp đọc các văn bản ấy, không hiểu được văn bản, thì coi như mọi yêu cầu, mục tiêu cao đẹp của môn văn đều chỉ là nói suông, khó với tới, đừng nói gì tới tình yêu văn học”. Đáng tiếc là nhiều năm nay, trong nhà trường phổ thông đang diễn ra tình trạng học sinh không cần đọc trực tiếp văn bản nhưng vẫn soạn được bài, thậm chí khi thầy cô giáo yêu cầu “hoạt động nhóm” và cử đại diện trình bày , các em vẫn tỏ ra làm việc tích cực và phát biểu một cách gọn gàng. Giáo viên, dù biết rõ học sinh đang trong vai diễn, nhưng vẫn cứ khen trò của mình trả lời rất tốt, rất giỏi! Việc học sinh xem nhẹ đọc tác phẩm đã làm hạn chế khả năng cảm thụ và sáng tạo của chính mình, từ đó khiến cho học sinh chỉ biết tiếp thu một cách thụ động, mất dần kĩ năng đọc hiểu văn bản, thiếu năng lực đọc một cách sáng tạo. Như vậy, mấu chốt của vấn đề nâng cao hiệu quả cảm thụ văn học chính là ở việc đọc trực tiếp văn bản văn học. Học sinh thường ngại đọc tác phẩm khi soạn bài, lý do chưa hẳn là vì tác phẩm không hay hoặc học sinh không thích văn học. Đơn giản vì các em phải học quá nhiều môn học. Ngoài ra, lối sống thực dụng trong xã hội hiện nay cũng có một tác động không nhỏ đến điều này. Kết quả khảo sát những năm gần đây cho thấy, hầu hết học sinh đều định hướng thi vào các trường Đại học thuộc khối ngành kinh tế, kỹ thuật, công nghệ Rất ít học sinh chọn thi vào các trường thuộc khối ngành khoa học xã hội & nhân văn. Học văn, theo đó luôn trong tình trạng đối phó của các em. Tài liệu tham khảo đã trở thành cẩm nang trong mọi tình huống. Nhận thức được Sáng kiến kinh nghiệm môn Ngữ văn - 6 -
7. Trường THCS Cát Linh Phùng Thị Minh Phượng điều đó, tôi thường yêu cầu học sinh tóm tắt tác phẩm trước bằng lập sơ đồ, bảng biểu, sau đó kiểm tra thực hiện của học sinh trong thời gian hỏi bài cũ. Ví dụ: Chuẩn bị cho bài Rô-bin-xơn ngoài đảo hoang- Ngữ văn 9 tập 2, tôi yêu cầu học sinh lập bảng: - Bảng 1: Tìm hiểu tác giả Đe-ni-ơn Đi-phô và tác phẩm Rô –bin-xơn Cru- xô (Yêu cầu: Học sinh tìm hiểu và hoàn tất các thông tin về tác giả về thời gian ra đời, nội dung và đặc điểm thể loại của tác phẩm ) - Bảng 2: Vẽ sơ đồ tóm tắt tác phẩm, sơ đồ bố cục đoạn trích Ban đầu, việc làm này chưa nhận được sự hưởng ứng nhiệt thành, nhưng dần dần đã trở thành việc làm bình thường và có hiệu quả. Thói quen này nếu được hình thành một cách tự giác thì chính giáo viên, học sinh đã làm được một khâu quan trọng trong yêu cầu đọc - hiểu. 2. Rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm Đọc diễn cảm là một phương pháp đọc sáng tạo: Từ biết đọc - đến đọc sáng tạo là cả một quá trình rèn luyện đòi hỏi người dạy và người học phải có sự nỗ lực rất lớn. a) Phương pháp đọc sáng tạo: là phương pháp tiếp nhận nghệ thuật tác phẩm nghệ thuật ngôn từ một cách sáng tạo chủ yếu bằng sự cảm thụ trực tiếp tác phẩm: phương pháp đọc sáng tạo bao gồm hệ thống biện pháp, cách thức tổ chức hướng dẫn giảng dạy của giáo viên và những hình thức hoạt động của học sinh. Bản chất của đọc sáng tạo trước hết là đọc lời văn, đọc văn bản ngôn từ của tác phẩm, nó khác với loại văn bản khác phải chú ý đến từng từ, từng câu, từng nhịp điệu, âm hưởng để gây cảm xúc với người đọc, người nghe. Sáng kiến kinh nghiệm môn Ngữ văn - 7 -