Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế hoạt động giảng dạy Toán 10, phát huy tính tích cực cho học sinh

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế hoạt động giảng dạy Toán 10, phát huy tính tích cực cho học sinh

1. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong mỗi giờ học Toán, tôi luôn bắt gặp các hiện tượng học sinh không chăm chú vào bài giảng của thầy cô, chỉ tập trung vào một số bạn yêu thích môn Toán hoặc các bạn học được Toán, còn lại các em chỉ chiếu lệ, ghi chép bài một cách thụ động, và không tiếp nhận kiến thức một cách cơ bản nhất. Mặt khác, đổi mới phương pháp dạy học đang là nhiệm vụ cấp bách của nền giáo dục nước ta hiện nay. Mục tiêu của đổi mới phương pháp dạy học là đào tạo được những con người mới đáp ứng được sự phát triển nhanh chóng của thời đại công nghiệp hoá, toàn cầu hoá như hiện nay. Bốn trụ cột của giáo dục trong thế kỷ XXI là “Học để biết, học để làm, học để cùng nhau chung sống, học để tự khẳng định mình” mà UNESCO đã đề ra là mục tiêu giáo dục Việt Nam hướng tới một nền giáo dục tiến bộ, hiện đại ngang tầm với các nước trong khu vực và các nước trên thế giới. Trong những năm qua, Đảng và nhà nước ta đã thực hiện nhiều chủ trương, chính sách đổi mới về giáo dục. Yêu cầu đặt ra là phải đổi mới về phương pháp giáo dục, nhằm giải quyết mâu thuẫn giữa việc đào tạo con người mới “vừa hồng, vừa chuyên” với thực trạng dạy học của nước ta hiện nay – những phương pháp đã bộc lộ nhiều yếu điểm như: - Thầy thuyết giảng, trò tiếp nhận kiến thức một cách thụ động. - Tri thức thường được truyền thụ dưới dạng có sẵn, ít chứa đựng sự tìm tòi, khám phá của học sinh. - Hoạt động dạy của thầy là chủ đạo, làm lu mờ hoạt động học của trò. - Trong tiết học, các hoạt động học tập (HĐHT) nhằm giúp học sinh tự giác, tích cực tìm tòi, khám phá, kiến tạo kiến thức còn hạn chế. Tinh thần của phương pháp dạy học (PPDH) tích cực là tạo hứng thú học tập cho học sinh, hướng học sinh (HS) vào mục đích khám phá kiến thức một cách tự giác, tích cực, sáng tạo. Tuy nhiên, để phát huy được hiệu quả của các phương pháp này trong dạy Toán, đòi hỏi chúng ta phải xây dựng các HĐHT phù hợp cho học sinh. Đây chính là vấn đề đang được nhiều giáo viên (GV) trăn trở. Đó chính là lý do chính để tôi xây dựng sáng kiến kinh nghiệm với đề tài: “Thiết kế hoạt động giảng dạy Toán 10, phát huy tính tích cực cho học sinh ”. 2. Mục đích nghiên cứu Mặc dù hiện nay, đại đa số giáo viên toán bậc THPT đã và đang được tiếp cận với các phương pháp dạy học tích cực, nhưng việc khai thác các ưu điểm của nó lại chưa thực sự hiệu quả. Điều này thể hiện qua việc học sinh khám phá tri thức còn thụ động, chấp nhận tri thức được sắp đặt sẵn, thiếu tính tích cực, tự giác trong học tập. Từ thực tế đó, GV cần làm gì để thay đổi cho phù hợp? Lý thuyết cổ điển về nhận thức cho rằng tri thức khoa học là con đường tìm kiếm chân lí, do đó giáo dục chủ yếu lúc bấy giờ là truyền thụ tri thức khoa học có sẵn cho người học. Chính vì thế PPDH chủ yếu là thầy thuyết giảng, trò tiếp thu một cách thụ động. Điều này đã làm hạn chế tính linh hoạt, chủ động, 1
2. sáng tạo trong việc khám phá tri thức của người học. Trong những năm gần đây, có nhiều nhà giáo dục toán trên thế giới cũng như tại Việt Nam đã nghiên cứu, tiếp cận các lý thuyết về phương pháp dạy học hiện đại như: - Dạy học theo quan điểm hoạt động; - Dạy học phát hiện, giải quyết vấn đề; - Dạy học theo quan điểm kiến tạo; - Dạy học theo lý thuyết tình huống; - Dạy học theo vấn đề; - Dạy học theo mô hình học hợp tác; Mỗi hình thức đều hướng vào mục đích lấy HS làm trung tâm của hoạt động. Điều đó thực hiện được hay không hoàn toàn phụ thuộc vào việc xây dựng và tổ chức của GV. Vấn đề đó thuộc phạm trù phương pháp luận của PPDH toán, đặc biệt là những phương pháp hiện đại. 3. Đối tượng nghiên cứu Cơ sở lý luận của PPDHTC, các góc độ tạo hứng thú, định nghĩa Toán học, định lí Toán học, quá trình dạy học định nghĩa Toán học; giáo viên và học sinh . 4. Phạm vi nghiên cứu - Thiết kế một số hoạt động trong một số bài thuộc Hình học 10 cho học sinh trường THPT Hướng Hóa. - Thành phần tham gia trong nghiên cứu này gồm: + Giáo viên: người nghiên cứu . + Học sinh: HS ở các lớp 10A3, 10A4, 10A5 của trường THPT Hướng Hóa. 5. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận của một số quan điểm dạy học hiện đại. - Thiết kế một số hoạt động dạy học tích cực về việc vận dụng phương pháp dạy học tích cực vào dạy học định nghĩa trong Hình học 10 ở trường trung học phổ thông. - Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm nghiệm tính khả thi của đề tài đã được nghiên cứu. NỘI DUNG I. Cơ sở lý luận 1. Phương pháp dạy học tích cực 1.1. Khái niệm về phương pháp dạy học tích cực Nói đến phương pháp dạy học tích cực chính là nói đến cách dạy học mà ở đó, giáo viên là người đưa ra những gợi mở cho một vấn đề và cùng học sinh bàn luận, tìm ra mấu chốt vấn đề cũng như những vấn đề liên quan. Phương pháp này lấy sự chủ động tìm tòi, sáng tạo, tư duy của học sinh làm 2
3. nền tảng, giáo viên chỉ là người dẫn dắt và gợi mở vấn đề. Hay nói cách khác, phương pháp dạy và học tích cực không cho phép giáo viên truyền đạt hết kiến thức mình có đến với học sinh mà thông qua những dẫn dắt sơ khai sẽ kích thích học sinh tiếp tục tìm tòi và khám phá kiến thức đó. Cách dạy này đòi hỏi giáo viên phải có bản lĩnh, chuyên môn tốt và cả sự nhiệt thành, hoạt động hết công suất trong quá trình giảng dạy. 1.2. Đặc trưng cơ bản của phương pháp dạy học tích cực 1.2.1. Dạy học thông qua hoạt động của học sinh là chủ yếu Tức là trong tiết học, học sinh chính là đối tượng chính để khai phá kiến thức. Chính vì thế giáo viên phải làm sao đó, với những cách thức gợi mở vấn đề ở một mức độ nhất định sẽ tác động đến tư duy của học sinh, khuyến khích học sinh tìm tòi và cùng bàn luận về vấn đề đó. 1.2.2. Chú trọng đến phương pháp tự học Nếu bạn chủ động áp dụng phương pháp dạy và học tích cực, bạn phải loại bỏ hoàn toàn suy nghĩ cầm tay chỉ việc, đọc – chép, , như những cách thức giảng dạy thông thường khác. Với phương pháp dạy học tích cực, giáo viên sẽ chú trọng cho học sinh cách thức rèn luyện và tự học, tự tìm ra phương pháp học tốt nhất để có thể tự nắm bắt kiến thức mới. Tất nhiên, kiến thức mới sẽ được giáo viên kiểm định và đảm bảo chắc chắn đấy là kiến thức chuẩn. 1.2.3. Ưu tiên phương pháp học nhóm, tập thể Với phương pháp học tích cực, giảng viên phải biết cách chia đội, nhóm và giúp các học sinh phối hợp cùng với nhau để tìm ra phương pháp học tốt nhất. 1.2.4. Chốt lại kiến thức học Sau mỗi kiến thức, giáo viên và học sinh tổng hợp lại những kiến thức tìm hiểu được, đồng thời giải đáp những vấn đề học còn thắc mắc, cùng trao đổi và chốt lại kiến thức cho cả buổi học. 1.3. Một số phương pháp dạy học tích cực hiệu quả nhất Hiện nay, các nhà nghiên cứu giáo dục đã đưa ra nhiều phương pháp dạy học tích cực nhằm giúp học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức tốt mà năng lực còn phát triển. Tuy nhiên, để áp dụng giáo viên cần linh hoạt tùy vào bài học để chọn được kỹ thuật phù hợp. Bên cạnh các kỹ thuật dạy học thường dùng, có thể kể đến một số kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học. 1.3.1. Phương pháp dạy học tích cực số 1: Kỹ thuật “Các mảnh ghép” 3
4. Kỹ thuật “Các mảnh ghép” là hình thức học tập kết hợp giữa cá nhân với nhóm và các nhóm với nhau nhằm: cùng nhau giải quyết một nhiệm vụ có nhiều chủ đề, khuyến khích sự tham gia tích cực của học sinh, nâng cao vai trò cá nhân trong quá trình hợp tác. Dụng cụ: Chuẩn bị giấy bút cho các thành viên. Thực hiện: phân học sinh thành từng nhóm có nhóm trưởng, giáo viên giao nhiệm vụ cho từng nhóm, các nhóm cùng thảo luận và rút ra kết quả, yêu cầu từng thành viên trong nhóm đều có khả năng trình bày kết quả, mỗi nhóm sẽ tách ra và hình thành nhóm mới theo sơ đồ, lần lượt từng thành viên trình bày kết quả thảo luận. Lưu ý: các chủ đề đưa ra thảo luận cần chọn lọc đảm bảo có tính độc lập với nhau, trước khi tách nhóm phải đảm bảo các thành viên đều có khả năng trình bày kết quả thảo luận ở bước thảo luận đầu tiên. Ưu điểm: phát triển tinh thần làm việc theo nhóm, phát huy trách nhiệm của từng cá nhân, giúp học sinh phát huy hiểu biết và giải quyết những hiểu biết lệch lạc, giúp đào sâu kiến thức trong các lĩnh vực. Hạn chế: kết quả phụ thuộc vào quá trình thảo luận ở vòng 1, nếu vòng thảo luận này không có chất lượng thì cả hoạt động sẽ không có hiệu quả, số lượng thành viên trong nhóm rất dễ không đồng đều, không thể sử dụng kỹ thuật này cho các nội dung thảo luận có mối quan hệ ràng buộc nhân quả với nhau. 1.3.2. Phương pháp dạy học số 2: Kỹ thuật khăn phủ bàn (Khăn trải bàn) Kỹ thuật khăn trải bàn cũng là phương pháp dạy học tích cực tổ chức hoạt động mang tính kết hợp giữa hoạt động cá nhân với hoạt động nhóm nhằm: Thúc đẩy sự tham gia tích cực của học sinh, tăng cường tính độc lập, trách nhiệm của cá nhân học sinh, phát triển mô hình có sự tương tác giữa học sinh với nhau. Dụng cụ: Bút và giấy khổ lớn cho mỗi nhóm. Thực hiện: Giáo viên chia nhóm, phân công nhóm trưởng, thư ký và giao dụng cụ, giáo viên đưa ra vấn đề cho các nhóm, từng thành viên viết ý kiến của mình vào góc của tờ giấy, nhóm trưởng và thư ký sẽ tổng hợp các ý kiến và lựa chọn những ý kiến quan trọng viết vào giữa tờ giấy. Lưu ý: mỗi thành viên làm việc tại góc riêng của mình. Ưu điểm: Tăng cường tính độc lập và trách nhiệm của người học. Hạn chế: Tốn kém chi phí và khó lưu trữ, sửa chữa kết quả. 1.3.3. Phương pháp dạy học số 3: Kỹ thuật “Động não” hay “Công não” Kỹ thuật động não (công não) do Alex Osborn (Mỹ) phát triển, dựa trên một kỹ thuật truyền thống từ Ấn độ. Là kỹ thuật nhằm huy động những tư tưởng mới mẻ, độc đáo về một chủ đề của các thành viên trong nhóm cùng thảo luận. Các thành viên tham gia một cách tích cực nhằm tạo ra “cơn lốc” ý tưởng. Dụng cụ: sử dụng bảng hoặc giấy khổ lớn để mọi người dễ đọc các ý kiến, hệ thống máy tính kết nối mạng. Thực hiện: giáo viên chia nhóm, các nhóm tự chọn nhóm trưởng và thư ký, giao vấn đề cho nhóm, nhóm trưởng điều hành hoạt động thảo luận chung 4
5. của cả nhóm trong một thời gian quy định, các ý kiến đều được thư ký ghi nhận, khuyến khích thành viên đưa càng nhiều ý kiến càng tốt, cả nhóm cùng lựa chọn giải pháp tối ưu, thu gọn các ý tưởng trùng lặp, xóa những ý không phù hợp, sau cùng thư ký báo cáo kết quả. Lưu ý: trong quá trình thu thập ý kiến, không được phê bình hay nhận. Ưu điểm: dễ thực hiện, không mất nhiều thời gian, huy động mọi ý kiến của thành viên, tập trung trí tuệ, khuyến khích các thành viên nhóm tham gia hoạt động. Hạn chế: dễ xảy ra tình trạng lạc đề nếu chủ đề không rõ ràng, mất thời gian cho việc lựa chọn các ý kiến tốt nhất, có tình trạng một số thành viên quá năng động nhưng một số khác không tham gia, lưu trữ kết quả thảo luận khá khó khăn và lãng phí. 1.3.4. Phương pháp dạy học tích cực số 4: Kỹ thuật “Bể cá” Kỹ thuật “Bể cá” thường dùng để thảo luận nhóm, học sinh sẽ ngồi thành một nhóm và thảo luận với nhau. Số học sinh còn lại trong lớp ngồi xung quanh theo vòng bên ngoài để theo dõi cuộc thảo luận và khi kết thúc thảo luận sẽ đưa ra những nhận xét về cách ứng xử của những học sinh thảo luận. Vì những người ngồi vòng ngoài có thể quan sát những người thảo luận như xem những con cá trong bể cá nên được gọi là phương pháp thảo luận “bể cá”. Lưu ý trong nhóm thảo luận có thể có một vị trí không có người ngồi để những học sinh tham gia quan sát có thể ngồi vào đó và đóng góp ý kiến cho cuộc thảo luận. Trong quá trình thảo luận, có thể thay đổi vai trò của những người quan sát và những người thảo luận với nhau. Dụng cụ: chuẩn bị giấy bút cho các thành viên. Thực hiện: giáo viên đưa ra chủ đề thảo luận cho một nhóm trung tâm, nhóm này sẽ tiến hành thảo luận với nhau, các thành viên còn lại của lớp sẽ ngồi xung quanh, tập trung quan sát nhóm đang thảo luận. Ưu điểm: kỹ thuật này vừa giải quyết được vấn đề vừa phát triển kỹ năng quan sát và giao tiếp của học sinh. Hạn chế: yêu cầu phải có không gian tương đối rộng, trong quá trình thảo luận cần có thiết bị âm thanh, hoặc phải nói to để mọi người nghe rõ, những thành viên nhóm quan sát rất dễ có xu hướng không tập trung vào chủ đề thảo luận. 1.3.5. Hình thức dạy học tích cực số 5: Kỹ thuật “Tia chớp” Kỹ thuật tia chớp sẽ huy động sự tham gia của mọi thành viên vào một câu hỏi nào đó nhằm cải thiện tình trạng giao tiếp và không khí học tập trong lớp học. Yêu cầu các thành viên lần lượt trả lời thật nhanh và ngắn gọn ý kiến của mình. Thực hiện: kỹ thuật có thể áp dụng tại bất cứ thời điểm nào khi các thành viên thấy cần thiết và đề nghị, từng người một nói ra suy nghĩ của mình thật nhanh và ngắn gọn khoảng 1-2 câu về câu hỏi đã thoả thuận, tiến hành thảo luận khi tất cả đã nói xong ý kiến. 1.3.6. Phương pháp dạy học số 6: Kỹ thuật “XYZ” ( Kỹ thuật 365) 5