Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng thiết bị dạy học như thế nào trong giảng dạy môn Vật lí

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng thiết bị dạy học như thế nào trong giảng dạy môn Vật lí

1. Sử dụng thiết bị dạy học như thế nào trong giảng dạy môn vật lý A. đặt vấn đề I- Lời mở Đầu: Khi Nghiên cứu trao đổi với các nhóm bộ môn cũng như với giáo viên dạy bộ môn Vật lí về vấn đề khai thác các thí nghiệm trong các giờ học vật lý, nhất là thí nghiệm vật lý 6 và 7. Đây là khối lớp mà bước đầu các em đã được làm quen với phương pháp đổi mới trong dạy học, đó là điều kiện rất thuận lợi để có thể nâng cao hơn nữa hiệu quả trong việc tiếp thu kiến thức của học sinh. Trong chuyên đề này tôi muốn đề cập đến việc sử dụng thiết bị dạy học môn vật lí như thế nào để giờ học đạt hiệu quả ? Năm học 2008 - 2009 là năm thứ bảy thực hiện chủ trương của ngành Giáo dục Đào tạo là: Phải thực hiện đổi mới phương pháp giảng dạy. “Phát huy trí lực của học sinh, lấy học sinh làm trung tâm” Trong những năm học qua bản thân tôi là giáo viên dạy Vật lý tôi cũng rất trăn trở, tìm tòi, từng bước thực hiện việc đổi mới phương pháp giảng dạy theo yêu cầu của ngành giáo dục đề ra. Về phương pháp giảng dạy là một trong những yếu tố cơ bản và quan trọng nhằm truyền đạt kiến thức cho học sinh học đạt hiệu quả tốt nhất. Phương pháp giảng dạy phù hợp, khoa học sẽ là con đường giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả, phát huy trí lực của học sinh. Mỗi cấp học, mỗi bộ môn đều phải có một phương pháp giảng dạy phù hợp và không ngừng đổi mới, hoàn thiện và đây cũng chính là một trong những yếu tố, động lực nhằm không ngừng nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh hiện nay. Trước yêu cầu đó, bản thân tôi nói riêng và đội ngũ các thầy cô giáo nói chung, luôn học hỏi tìm ra các biện pháp giảng dạy tốt nhất giúp học sinh tham gia một cách tích cực, chủ động vào học tập phát huy tính năng động, sáng tạo của học sinh. Từ đó học sinh thấy thích được học môn Vật lý và ham muốn khám phá tri thức nhân loại. Từ những suy nghĩ trên tôi đã mạnh dạn đưa ra ý tưởng của bản thân là “ Sử dụng thiết bị dạy học như thế nào trong giảng dạy môn vật lí”. 1
2. Sử dụng thiết bị dạy học như thế nào trong giảng dạy môn vật lý II- Thực trạng của vấn đề: 1- Thực trạng: Bước sang thế kỷ 21 cùng với sự phát triển sâu rộng của khoa học kĩ thuật và công nghệ. Trước bối cảnh thế giới đang tiến gần đến một nền kinh tế trong phạm vi toàn cầu, sự phát triển bùng nổ của công nghệ thông tin. Việt Nam cũng trên đà phát triển và xem giáo dục là công cụ mạnh nhất để theo kịp với các nước phát triển trên thế giới. Do sự phát triển nhanh, mạnh với tốc độ mang tính bùng nổ của khoa học và công nghệ, các thành tựu mới và khả năng ứng dụng cao, rộng và nhanh vào thực tế . Trong những năm gần đây, nghị quyết của Đại hội Đảng và nhiều văn kiện của nhà nước, của Bộ Giáo dụ cvà Đào tạo đều nhấn manh việc đổi mới phương pháp là một nhiệm vụ quan trọng của tất cả các cấp học và bậc học ở nước ta, nhằm đào tạo những con người tích cực, tự giác, năng động sáng tạo, có năng lực giải quyết vấn đề, vận dụng kiến thức vào cuộc sống.Vì vậy việc sử dụng thiết bị dạy học đặc biệt môn vật lí như mô hình, tranh vẽ, biểu tượng, băng hình được sử dụng không chỉ minh hoạ kiến thức, lời giảng của giáo viên mà chủ yếu là nguồn tri thức, là phương tiện để học sinh khai thác tìm tòi, phát hiện và chiếm lĩnh kiến thức. - Nghị quyết hội nghị lần thứ 2 của ban chấp hành trung ương khóa VIII về những giải pháp chủ yếu trong giáo dục và đào tạo đã chỉ rõ: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục - đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của học sinh. Từng bước áp dụng những phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu của học sinh, ” 2- Kết quả: Trước đây trong khi giảng dạy các môn học giáo viên chỉ chú trọng đến khối lượng kiến thức cần truyền đạt mà coi nhẹ phương pháp học tập và nghiên cứu mang tính 2
3. Sử dụng thiết bị dạy học như thế nào trong giảng dạy môn vật lý đặc thù của từng môn. Vật lý là môn khoa học thực nghiệm thế nhưng tình trạng phổ biến hiện nay vẫn là: - Hầu hết các bài dạy chưa có đủ dụng cụ thí nghiệm cần thiết cho học sinh. - Kĩ năng làm thí nghiệm của học sinh vẫn còn hạn chế . - Dụng cụ thí nghiệm còn thiếu hoặc không đồng bộ, chất lượng kém . - Một số trường đều chưa có cán bộ phụ trách phòng thí nghiệm được đào tạo có chuyên môn. Về cơ bản việc sử dụng thí nghiệm Vật lí ở trường trung học cơ sở vẫn còn hạn chế , chưa phát huy hết được tính độc lập sáng tạo của học sinh . Trong khi đó lượng kiến thức trong sách giáo khoa luôn được bổ sung chỉnh lí cho kịp với sự phát triển của thời đại . Việc sử dụng thiết bị dạy học như thế nào trong giảng dạy môn vật lí là một biện pháp giúp học sinh gây hứng thú óc tò mò, quan sát. Tạo điều kiện cho học sinh được tự tay làm thí nghiệm, tự quan sát đo đạc rút ra nhận xét, kết luận, được trải nghiệm trong thực tế. Tạo điều kiện cho học sinh tìm hiểu cấu tạo, cách sử dụng một dụng cụ đo. 3
4. Sử dụng thiết bị dạy học như thế nào trong giảng dạy môn vật lý B. Giải quyết vấn đề 1- Trong quá trình dạy học là từ trực quan sinh động đến tư duy trìu tượng, song quá trình nhận thức đó đạt hiệu quả cao hay không còn phụ thuộc vào phương pháp giảng dạy của thầy và quá trình tiếp thu kiến thức của trò. Vật lý là một trong những môn học có ưu thế trong việc phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh, trong đó sách giáo khoa là một trong những phương tiện thể hiện phương pháp dạy học tích cực. Trong chương trình vật lý 6, học sinh đã nhiều lần tập đưa ra “Dự đoán” và được giáo viên hướng dẫn làm thí nghiệm để kiểm tra tính đúng đắn của dự đoán. Đến lớp 7 phương pháp nghiên cứu đó cần được phát triển và nâng cao hơn cần hướng dẫn học sinh thường xuyên đưa ra nhiều dự đoán khác nhau về cùng một hiện tượng và tự lực đề xuất các phương án làm thí nghiệm để kiểm tra dự đoán. Đặc biệt trong chương trình vật lý lớp 8 và lớp 9 có sử dụng nhiều đến phương pháp thực nghiệm, tiếp tục rèn luyện cho học sinh kĩ năng làm thí nghiệm và từ thí nghiệm rút ra kiến thức của bài học.Bên cạnh việc áp dụng phương pháp thực nghiệm cần phải sử dụng phương pháp suy luận lôgic mới có thể rút ra kết luận khoa học. Chẳng hạn như căn cứ vào quan sát thí nghiệm, rút ra được các dạng giống nhau cho nhiều trường hợp, dạng đặc biệt của một trường hợp , xác định mối quan hệ định lượng giữa các hiện tượng.Tạo điều kiện để học sinh tự tay làm thí nghiệm, tự mình quan sát, đo đạc và rút ra nhận xét kết luận. Tạo điều kiện để học sinh tìm hiểu cấu tạo cách sử dụng một dụng cụ đo. Qua việc nghiên cứu các số liệu để rút ra kết luận. Ví dụ: Yêu cầu học sinh nghiên cứu kết quả thí nghiệm bài 24 Vật lí lớp 6 Bảng 24.1 ghi “Nhiệt độ và thể của băng phiến trong quá trình đun nóng”. Từ đó học sinh biết vẽ đường biểu diễn sự thay đổi nhiệt độ của băng phiến theo thời gian khi đun nóng, trả lời câu hỏi và rút ra kết luận về nhiệt độ nóng chảy của băng phiến. Từ những nguyên nhân trên đẫn đến chất lượng của bộ môn chưa được tốt. Do đó trong 4 giải pháp đổi mới phương pháp dạy học vật lí ở trường trung học cơ sở thì 4
5. Sử dụng thiết bị dạy học như thế nào trong giảng dạy môn vật lý giải pháp “Phấn đấu làm đầy đủ, có chất lượng các thí nghiệm trên lớp là giải pháp được đặt lên hàng đầu” . Chú trọng việc sử dụng đồ dùng dạy học và dụng cụ thí nghiệm ở tất cả các môn học trong các tiết dạy của giáo viên. Các tiết vật lý cũng như các tiết học khác nhất là các môn KHTN, thí nghiệm Thầy cần tạo điều kiện để các em học sinh được tự tay làm thí nghiệm, tự mình quan sát, đo đạc và rút ra nhận xét, kết luận (tức là được trải nghiệm trong thực tế) các em học sinh học tập hứng thú hơn phát huy được tính năng động sáng tạo của các em, kết quả học tập đạt cao hơn rất nhiều. - Nếu có điều kiện, GV có thể sử dụng những phương tiện dạy học hiện đại như băng hình, đĩa CD trong tiết dạy. - Việc áp dụng công nghệ thông tin vaò giảng dạy. Đảng và Nhà nước ta đã chỉ đạo nghành Giáo dục đưa công nghệ thông tin vào trong các nhà trường. - Trong chương trình Vật lí 8 với đề tài Cơ học và Nhiệt học các phần này hầu như bài nào cũng có thí nghiệm. Từ các thí nghiệm học sinh hình thành khái niệm. Ví dụ: Bài “Chuyển động cơ học”.Bài: “Lực đẩy ác Si Mét” Và Bài: “Dẫn Nhiệt” Cũng từ các thí nghiệm học sinh nhận biết được : Vật như thế nào được chọn làm vật mốc. Khi nào một vật được coi là đứng yên , hay chuyển động Hoặc bài “Lực đẩy ác Si Mét”: Khi nào vật nổi, Khi nào vật chìm. khi nào vật lơ lửng .Bài “Dẫn nhiệt”: phát hiện được vật nào dẫn nhệt tốt, vật nào dẫn nhiệt kém . Trong các phần này, chủ yếu là các thí nghiệm biểu diễn hình thành tri thức mới và một vài thí nghiệm chứng minh.Thí nghiệm kiểm tra đóng vai trò khai thác sâu kiến thức, biến kiến thức thành kỹ năng kỹ xảo vận dụng vào giải bài tập. Ví dụ: Thí nghiệm về Bài: “Sự tạo ảnh trên phim trong máy ảnh”: Học sinh biết nêu và chỉ ra được hai bộ phận chính của máy ảnh là vật kính và buồng tối. - Nêu và giải thích được các đặc điểm của ảnh hiện trên phim của máy ảnh. 5
6. Sử dụng thiết bị dạy học như thế nào trong giảng dạy môn vật lý - Dựng được ảnh của một vật được tạo ra trong máy ảnh. + Kết quả là học sinh xác định được ảnh của vật hiện trên phim + Tính được tỷ số chiều cao của ảnh và chiều cao của vật.Nhận xét được về chiều cao của vật và chiều cao của ảnh. + Kết luận: ảnh trên phim là ảnh thật, ngược chiều và nhỏ hơn vật. Để khai thác các thí nghiệm, làm phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh một cách cao nhất cần có một số biện pháp sau: + Những biện pháp thực hiện. Vật lí là môn khoa học thực nghiệm, các tri thức vật lí là sự khái quát hoá các kết quả nghiên cứu thực nghiệm và các hiện tượng diễn ra trong đời sống.Dựa trên các thí nghiệm học sinh thực hiện được các thao tác tư duy để tiếp thu tri thức mới: Bài học có thí nghiệm kích thích óc tò mò khám phá khoa học, ham hiểu biết, rèn luyện óc độc lập suy nghĩ và tư duy sáng tạo cho học sinh. Sau đây tôi xin được chia sẻ một số kinh nghiệm cũng như được trao đổi với các đồng nghiệp về biện pháp tổ chức học sinh tiếp thu kiến thức và đặc biệt là việc làm thí nghiệm để đạt hiệu quả trong bài học: 1. Chuẩn bị thí nghiệm Nói chung thí nghiệm phải kích thích được hứng thú óc sáng tạo của học sinh. Muốn đạt được điều đó giáo viên phải tìm hiểu thật kỹ nội dung bài dạy, các thí nghiệm sẽ làm. Ví dụ: khi nghiên cứu ảnh của một vật tạo bởi “Thấu kính hội tụ”Vật lí lớp 9, tức là học sinh phải trả lời được câu hỏi: “ảnh của một vật tạo bởi thấu kímh hội tụ là ảnh thật hay ảnh ảo, cùng chiều hay ngược chiều với vật”? Từ đó giáo viên xác định rõ mục đích thí nghiệm, lựa chọn các dụng cụ thí nghiệm cần thiết cho phù hợp. Các dụng cụ thí nghiệm phải đơn giản dễ làm và chất lượng tốt đảm bảo độ chính xác cao. 6