Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng các phương tiện dạy học trong việc giảng dạy bộ môn Ngữ Văn

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng các phương tiện dạy học trong việc giảng dạy bộ môn Ngữ Văn

1. Sử dụng các phương tiện dạy học trong việc dạy bộ môn Ngữ Văn. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Sử dụng các phương tiện dạy học trong việc giảng dạy bộ môn Ngữ Văn Người thực hiện: Lê Thị Khuyên- Trường THCS Lê Quí Đôn. PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ §æi míi néi dung, ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ th«ng g¾n trùc tiÕp víi ®æi míi ®iÒu kiÖn vµ ph­¬ng tiÖn d¹y häc. Tuy nhiªn, trong mét thêi gian kh¸ dµi, do nhiÒu yÕu tè kh¸ch quan viÖc sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn, thiÕt bÞ trong d¹y häc gÇn nh­ bÞ quªn l·ng. GV d¹y chay víi lèi ®äc chÐp cho HS hoÆc ®éc tho¹i trªn líp. HS tiÕp thu kiÕn thøc thu ®éng, kh«ng høng thó víi viÖc häc tËp ë tr­êng phæ th«ng. VÊn ®Ò ph­¬ng tiÖn, thiÕt bÞ d¹y häc trong nhµ tr­êng ®Õn nay vÉn ®ang lµ c©u hái më, ®Æt ra nhiÒu ®iÒu ®èi víi nh÷ng ng­êi lµm c«ng t¸c gi¸o dôc vµ ®éi ngò gi¸o viªn trùc tiÕp gi¶ng d¹y. §iÒu ®ã n¶y sinh tõ yªu cÇu sö dông víi sù bÊt cËp, thiÕu thèn c¸c ph­¬ng tiÖn vµ ®å dïng d¹y häc. Tuy nhiªn, bÊt luËn trong hoµn c¶nh nµo, viÖc d¹y häc trong nhµ tr­êng vÉn ph¶i t×m c¸ch ®¹t ®­îc yªu cÇu ¸p dông tÝch cùc ph­¬ng tiÖn vµ ®å dïng d¹y häc víi sù s¸ng t¹o cña ®éi ngò gi¸o viªn vµ c¸n bé qu¶n lý. Trong lÝ luËn d¹y häc, c¸c nhµ s­ ph¹m ®¸nh gi¸ cao viÖc sö dông ®å dïng d¹y häc ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ vµ chÊt l­îng d¹y häc. Tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t­ duy trõu t­îng lµ quy luËt cña qu¸ tr×nh nhËn thøc. Trùc quan v« cïng quan träng trong mét giê häc cña häc sinh. Tôc ng÷ ViÖt Nam ta ®· kh¼ng ®Þnh: “Tr¨m nghe kh«ng b»ng mét thÊy”. M«n Ng÷ V¨n, tÊt nhiªn lµ Ýt sö dông nh÷ng thiÕt bÞ, ®å dïng h¬n so víi mét sè m«n khoa häc kh¸c. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ m«n Ng÷ V¨n kh«ng cÇn thiÕt bÞ, kh«ng cÇn ®å dïng d¹y häc. Cã ®iÒu chóng ta cÇn thèng nhÊt quan ®iÓm nh­ thÕ nµo lµ thiÕt bÞ, ®å dïng d¹y häc cho m«n häc. Tõ ®ã míi cã thÓ bµn vÒ viÖc sö dông chóng phôc vô cho giê häc mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt. Lê Thị Khuyên – THCS Lê Quí Đôn 1
2. Sử dụng các phương tiện dạy học trong việc dạy bộ môn Ngữ Văn. PHẦN II: NHỮNG NỘI DUNG CƠ BẢN. I. Kh¸i niÖm vÒ ph­¬ng tiÖn d¹y häc. 1. Quan niÖm vÒ ph­¬ng tiÖn d¹y häc. Ph­¬ng tiÖn d¹y häc ®­îc hiÓu theo nghÜa réng bao gåm: s¸ch, tranh, ¶nh; ®å dïng d¹y häc; thiÕt bÞ ®­îc sö dông trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Theo nghÜa hÑp bao gåm: tranh, ¶nh, ®å dïng d¹y häc. Ph­¬ng tiÖn d¹y häc cã thÓ cã s¼n hoÆc tù t¹o (do gi¸o viªn vµ häc sinh tù t¹o nªn). Nh­ vËy ph­¬ng tiÖn d¹y häc bao gåm c¸c thiÕt bÞ vµ ®å dïng d¹y häc cÇn cho giê d¹y cña ng­êi gi¸o viªn, tõ thø ®¬n gi¶n ®Õn thø hiÖn ®¹i, phøc t¹p nhÊt nh­ m¸y vi tÝnh, m¸y chiÕu Projector Ph­¬ng tiÖn d¹y häc Ng÷ V¨n bao gåm: tranh, ¶nh vµ mét sè ®å dïng d¹y häc khác. So víi c¸c m«n häc kh¸c tranh, ¶nh vµ ®å dïng d¹y häc Ng÷ V¨n kh«ng nhiÒu vµ kh«ng qua phøc t¹p nh­ng l¹i ®ßi hái sù tinh tÕ rÊt cao c¶ vÒ néi dung vµ h×nh thøc. V× thÕ, viÖc sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc Ng÷ V¨n sao cho cã t¸c dông tÝch cùc còng lµ ®iÒu kh«ng dÔ dµng, cÇn cã sù chuÈn bÞ c«ng phu míi ®em l¹i hiÖu qu¶. 2. Ph©n lo¹i c¸c ph­¬ng tiÖn sö dông trong bé m«n Ng÷ V¨n. a) Nhãm th«ng th­êng, gåm nh÷ng vËt gän, nhÑ, phæ biÕn, rÎ tiÒn: - SGK, SGV, s¸ch tham kh¶o. - T­ liÖu tranh, ¶nh, biÓu ®å, s¬ ®å, b¶ng. - GiÊy trong, bót d¹. b) Nhãm ph­¬ng tiÖn kØ thuËt phøc t¹p, cång kÒnh, ®¾t tiÒn. - M¸y ghi ©m, b¨ng, ®Üa ghi ©m, c¸c ph­¬ng tiÖn dïng ®Ó nghe. - M¸y chiÕu qua ®Çu (overhead), giÊy trong, h×nh vÏ trªn giÊy trong vµ ch÷ viÕt (c¸c VD, c¸c c©u th¬, c¸c ®iÒu ghi nhí). - M¸y chiÕu phim, ¶nh, b¨ng, ®Üa h×nh, m¸y thu h×nh. - M¸y vi tÝnh, c¸c phÇn mÒm d¹y häc trªn vi tÝnh, gi¸o ¸n ®iÖn tö. c. Ph­ong tiÖn tù t¹o ®¬n gi¶n, gän nhÑ, tiÖn dïng: c¸c lo¹i tranh do GV vµ HS tù vÏ, c¸c biÓu b¶ng thèng kª, b¶ng phô, phiÕu häc tËp. 3. Vai trß cña ph­¬ng tiÖn, thiÕt bÞ d¹y häc trong d¹y häc m«n Ng÷ v¨n. a) Hai xu h­íng cùc ®oan Víi t­ c¸ch lµ mét m«n häc cã tÝnh nghÖ thuËt, vai trß cña ng«n ng÷ diÔn gi¶ng cña GV cã ý nghÜa rÊt lín. V× vËy cã mét sè ý kiÕn cho r»ng, m«n Ng÷ v¨n hoµn toµn kh«ng cÇn hoÆc nÕu cÇn th× cÇn kh«ng nhiÒu ®å dïng vµ thiÕt bÞ. §å dïng chØ cÇn SGK; thiÕt bÞ lµ c¸i loa (c¸i miÖng) cña ng­êi thÇy kh«ng bÞ ¶nh h­ëng bëi bÊt k× nguån ®iÖn nµo. Ng­îc l¹i cã ng­êi l¹i cho r»ng thêi ®¹i b©y giê lµ thêi ®¹i khoa häc cµng ®­a nhiÒu thiÕt bÞ vµ ®å dïng vµo trong giê d¹y cµng tèt. CÇn ®äc th¬ hay v¨n ­? Xin më b¨ng ghi ©m. CÇn vÝ dô ­? Cã ngay b¶n phim trong ®Ó chiÕu b»ng m¸y Lê Thị Khuyên – THCS Lê Quí Đôn 2
3. Sử dụng các phương tiện dạy học trong việc dạy bộ môn Ngữ Văn. chiÕu qua ®Çu, hoÆc hiÖn ®¹i th× b»ng m¸y chiÕu projector. CÇn ¶nh nhµ v¨n hay ch©n dung nh©n vËt? Thuª, nhê vÏ hay chiÕu hoÆc mang ®Õn bé ch©n dung c¸c nhµ v¨n cña c«ng ti b¶n ®å tranh ¶nh gi¸o khoa cña nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc. Mét giê Ng÷ v¨n mµ kh«ng mét lÇn bËt m¸y chiÕu, b¨ng ghi ©m, kh«ng mét lÇn sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn nghe nh×n th× kh«ng æn, nghe l¹c hËu, cò kÜ thÕ nµo. §Êy lµ hai xu h­íng cÇn tr¸nh. HoÆc lµ coi th­êng, kh«ng sö dông. HoÆc lµ qu¸ ®Ò cao, lóc nµo còng ph¶i ph­¬ng tiÖn, thiÕt bÞ. b) Vai trß cña ph­¬ng tiÖn, thiÕt bÞ trong d¹y häc m«n Ng÷ v¨n. * ViÖc sö dông ph­¬ng tiÖn, thiÕt bÞ d¹y häc cã nhiÖm vô sau ®©y: + Lµm cho giê häc sinh ®éng, hÊp dÉn h¬n do cã nhiÒu nguån cung cÊp th«ng tin vµ kiÕn thøc; + Lµm cho HS høng thó h¬n víi giê häc khi tiÕp xóc víi nh÷ng kiÕn thøc bæ trî trùc quan; + Lµm cho HS häc dÔ h¬n, tèt h¬n, tÝch cùc khai th¸c néi dung häc tËp; + Lµm cho lao ®éng cña GV trªn líp nhÑ nhµng h¬n, tËp trung h¬n vµ hiÖu qu¶ h¬n; + Sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn d¹y häc, GV cã thÓ ®æi míi ph­¬ng ph¸p, ®Ó cho chÝnh t­ liÖu nãi lªn mét c¸ch hÊp dÉn, thuyÕt phôc vÒ néi dung cÇn tr×nh bµy. * Ph­¬ng tiÖn, thiÕt bÞ d¹y häc cã t¸c dông: + Th«ng b¸o, tr×nh bµy th«ng tin; + Minh ho¹, gi¶i thÝch, m« t¶ trùc quan; + Tr×nh bµy, nhÊn m¹nh, tãm t¾t c«ng thøc, c¸c quy t¾c, c¸c VD, nh÷ng ®iÒu cÇn ghi nhí; + Bæ sung t­ liÖu ®Ó h­íng dÉn ho¹t ®éng cña HS; + Cñng cè, më réng, kh¾c s©u kiÕn thøc mét lÇn n÷a; + Gióp viÖc triÓn khai c¸c ho¹t ®éng ngo¹i kho¸, lµm cho HS thªm høng thó víi bé m«n. NÕu kh«ng sö dông thiÕt bÞ vµ ®å dïng d¹y häc lµ ®· bá qua qu¸ nhiÒu ®iÒu thuËn lîi cho ng­êi GV vµ lao ®éng s­ ph¹m. Trong thùc tiÔn, cã ng­êi ng¹i sö dông v× mÊt th× giê, mÊt tiÒn b¹c, mÊt c«ng søc suy nghÜ. HoÆc nÕu cã sö dông th× l¹i nÆng tÝnh chÊt h×nh thøc, ®èi phã, v× vËy hiÖu qu¶ kh«ng cao. II. Mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n khi sö dông ph­¬ng tiÖn , thiÕt bÞ d¹y häc trong viÖc d¹y m«n Ng÷ V¨n. 1. Sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn ®¬n gi¶n: - Víi c¸c ph­¬ng tiÖn, ®å dïng ®¬n gi¶n cÇn sö dông triÖt ®Ó, khai th¸c tèi ®a vµ ­u thÕ cña nã. VD: SGK, c¸c lo¹i trang ¶nh, b¶ng phô, phiÕu häc tËp, biÓu ®å, s¬ ®å. a. Sö dông tranh, ¶nh. Lê Thị Khuyên – THCS Lê Quí Đôn 3
4. Sử dụng các phương tiện dạy học trong việc dạy bộ môn Ngữ Văn. - Sö dông c¸c lo¹i tranh ¶nh ph¶i ®óng lóc, ®óng chç. Tr¸nh viÖc g©y ph©n t¸n sù chó ý cña HS. Treo tranh, ¶nh ph¶i treo chç cao, mäi HS ®Òu cã thÓ nh×n thÊy ®­îc. VD:+ Tranh giíi thiÖu ch©n dung t¸c gi¶ chØ ®­îc sö dông trong phÇn giíi thiÖu vÒ t¸c gi¶, xong phÇn ®ã th× cÊt ngay; giíi thiÖu vÒ ch©n dung nh©n vËt th× sö dông trong phÇn ph©n tÝch dung m¹o, hµnh ®éng, tÝnh c¸ch nh©n vËt Tr¸nh hiÖn t­îng treo tõ ®Çu giê ®Õn cuèi giê lµm cho HS th× thÇm bµn t¸n, g©y mÊt tËp trung. + NG6 tËp 1 cã bé tranh minh ho¹ cho c¸c truyÖn d©n gian rÊt tèt. Tuy nhiªn GV cÇn biÕt sö dông chóng khi ph©n tÝch c¸c sù viÖc cã liªn quan ®Õn nh©n vËt hoÆc cho HS kÓ chuyÖn theo tranh ë phÇn cñng cè, phÇn luyÖn tËp hoÆc ngo¹i kho¸. + C¸c bµi SGK ®· cã tranh minh ho¹ s½n ( Bµi häc ®­êng ®êi ®Çu tiªn, Bøc tranh em g¸i t«i, NV6; C¶nh khuya, R»m th¸ng giªng NV7; ChiÕc l¸ cuèi cïng NV8; ChÞ em thuý KiÒu, Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt nga NNV9), GV cÇn biÕt tËn dông giíi thiÖu vµo thêi ®iÓm thÝch hîp trong bµi d¹y ®Ó gióp HS tèt h¬n trong viÖc c¶m thô, ph©n tÝch t¸c phÈm. - Mét ®å dïng, mét bøc tranh, mét tÊm ¶nh khi ®­îc ®­a ra nh­ mét ph­¬ng tiÖn tham gia vµo qu¸ tr×nh s­ ph¹m, nhÊt thiÕt ph¶i cã sù chuÈn bÞ, gîi ý, ®Þnh h­íng cña GV. Cã nh­ vËy míi lµm cho ®å dïng dï ®¬n gi¶n nhÊt vÉn ph¸t huy ®­îc hiÖu qu¶. - Kh«ng sö dông tranh ¶nh mét c¸ch h×nh thøc hêi hît, lµm nh­ vËy sÏ mÊt thêi gian, ph¶n t¸c dông. b. Sö dông biÓu ®å, b¶ng. - Sö dông biÓu ®å, biÓu b¶ng khi muèn giíi thiÖu c¸c néi dung kh¸i qu¸t hoÆc tæng kÕt. Khi sö dông c¸c biÓu ®å GV cÇn ph¶i chuÈn bÞ kÜ l­ìng, chÝnh x¸c; ®¶m b¶o l«gic, hîp lÝ; néi dung vµ h×nh thøc phï hîp. VD: S¬ ®å c¸c kiÓu c©u, s¬ ®å tõ lo¹i TiÕng ViÖt, cÊu t¹o tõ TiÕng ViÖt, ®­îc sö dông sau c¸c bµi häc kiÕn thøc c¬ b¶n ë líp 6, 7, 8 vµ trong c¸c tiÕt Tæng kÕt vÒ tõ vùng ë líp 9. - Sö dông bảng chính, bảng phụ ( bảng lật hoặc biểu bảng) đều phải đảm bảo các yêu cầu: chữ viết đẹp, rõ ràng, thẳng hàng, khoa học; nội dung vừa phải, đủ, không quá ngắn, không quá dài. Môn Ngữ Văn với đặc thù riêng nên các phương tiện dạy học đơn giản như tranh ảnh, bảng phụ, biểu đồ rất ít. Tuy nhiên, do yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay ; đặc biệt yêu cầu của việc ứng dụng CNTT vào giảng dạy ngày càng cao, vì thế sử dụng máy đa năng Projecor trong soạn giảng giáo án điện tử đã và đang mang lại những hiệu quả khá cao trong giảng dạy bộ môn Ngữ Văn. Thực tiễn, trường THCS Lê Quí Đôn là một trường vận dụng tốt việc ứng dụng công nghệ thông tin vào soạn giảng giáo án điện tử và đã đem lại chất lượng khá cao trong quá trình dạy học. Ở đây, tôi muốn đi sâu nêu lên những nguyên tắc cơ bản khi sử dụng giáo án điện tử vào việc giảng dạy bộ môn một cách có hiệu quả nhấ, từ thực tiễn ứng dụng, soạn giảng của chính bản thân t«i. Lê Thị Khuyên – THCS Lê Quí Đôn 4
5. Sử dụng các phương tiện dạy học trong việc dạy bộ môn Ngữ Văn. 2. Sử dụng các phương tiện hiện đại: Sử dụng máy đa năng (Projecor); máy vi tính, các phần mềm dạy học trên vi tính, giáo án điện tử. - Khi sử dụng các phương tiện này giáo viên cần phải có sự chuẩn bị kĩ càng, khoa học. - GV phải tiếp cận và sử dụng thành thạo các phương tiện này để chủ động xử lí các tình huống có thể xảy ra trong tiết dạy. - Nên sử dụng các thiết bị này trong các tiết học cần chuyển tải các mô hình khái quát, các ngữ liệu minh hoạ phong phú đa dạng như: hình ảnh minh hoạ, sơ đồ, âm thanh. Trong các tiết tổng kết, ôn tập, hệ thống các tác phẩm văn học.Trong các tiết học thực hiện phần luyện tập bằng các bài tập trắc nghiệm, tổ chức các hoạt động nhóm bằng hình thức trò chơi. Vd1: ¶nh ch©n dung minh ho¹ giíi thiÖu t¸c gi¶ (TiÕt 121-NV9) - Nhµ th¬ H÷u ThØnh tr­ëng thµnh trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ cøu n­íc - Lµ ng­êi viÕt nhiÒu, viÕt hay vÒ nh÷ng con ng­êi, cuéc sèng n«ng th«n vµ mïa thu ë ®ång b»ng B¾c bé. Lê Thị Khuyên – THCS Lê Quí Đôn 5