Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao nhận thức của học sinh bằng sơ đồ tư duy ở Hóa học 9

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao nhận thức của học sinh bằng sơ đồ tư duy ở Hóa học 9

1. SKKN: Nâng cao nhận thức của học sinh bằng sơ đồ tư duy ở hóa học 9. A. LỜI NÓI ĐẦU Ngày nay đất nước Việt Nam đang trên con đường đổi mới công nghiệp hóa, hiện đại hóa định hướng xã hội chủ nghĩa. Nguồn lực nòng cốt cơ bản của đất nước để thực hiện mục tiêu đó là yếu tố con người; những con người “vừa hồng, vừa chuyên”, sáng tạo, linh hoạt sẵn sàng gánh vác trách nhiệm, làm việc mang tính chuyên nghiệp. Hiện nay với sự phát triển như vũ bão của ngành công nghệ thông tin, người học tiếp nhận các nguồn thông tin phong phú, đa chiều nhằm mở rộng vốn kiến thức, nhìn xa, trông rộng trong nước và toàn thế giới. Trong công cuộc đổi mới của đất nước, ngành giáo dục đóng vai trò quyết định và được coi là “quốc sách hàng đầu”. Ở nước ta, mục tiêu giáo dục với quan điểm giáo dục toàn diện, chú trọng bốn mặt: trí, đức, thể, mĩ nhằm đào tạo những người lao động mới có khả năng xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc xã hội chủ nghĩa. Chính vì thế, đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho sự phát triển. Để đáp ứng yêu cầu trên, ngành giáo dục phải được đổi mới căn bản và toàn diện, trong đó phải đổi mới phương pháp dạy và học tích cực có lồng ghép các kĩ năng sống. Là giáo viên, muốn đáp ứng yêu cầu đó thì phải luôn trau dồi chuyên môn nghiệp vụ, tự nghiên cứu, học hỏi, áp dụng thành công một số phương pháp dạy học tích cực trong từng tiết học sao cho việc dạy và học phải lấy học sinh làm trung tâm chủ động lĩnh hội tri thức của bài học, gây hứng thú, niềm vui khám phá, giải quyết vấn đề giúp các em tự khẳng định mình, khát khao sáng tạo khoa học. Môn hóa học là môn khoa học thực nghiệm có kiến thức lý thuyết lồng ghép với các thí nghiệm hóa học. Để thu hút và gây hứng thú cho học sinh trong từng tiết học, GV phải biết phối hợp hài hòa các phương pháp dạy học tích cực, có lồng ghép sơ đồ tư duy và các thí nghiệm minh họa, làm nổi bật rõ trọng tâm bài học nhằm thu hút tối đa các đối tượng học sinh chủ động lĩnh hội nội dung bài học sao cho hiệu quả nhất. GV: Lưu Thị Thược - Trường THCS Phạm Hồng Thái Page 1
2. SKKN: Nâng cao nhận thức của học sinh bằng sơ đồ tư duy ở hóa học 9. PHẦN 1: PHẦN MỞ ĐẦU I/ LÍ DO CHỌN SÁNG KIẾN: Hóa học là môn khoa học cơ bản góp phần quan trọng vào sự phát triển xã hội. Thời đại phát triển công nghệ thông tin luôn đòi hỏi vật liệu mới, sản phẩm mới có tính ứng dụng cao thì ngành hóa học có vai trò cực kì to lớn để bảo vệ Tổ Quốc và phát triển đất nước. Môn hóa học là môn học được học sinh cấp THCS tiếp cận muộn nhất so với các môn học khác. Môn hóa học 9 lại là môn học khó; khô khan, đòi hỏi sự tư duy sáng tạo nhiều, kiến thức sâu rộng nhưng HS học tập chỉ mang tính đối phó, hoặc học trước quên sau thì không thể đào sâu kiến thức bộ môn. Qua khảo sát tôi thấy nhiều em vẫn còn tình trạng học tập có thói quen “đọc – chép” hay “nhìn – chép” máy móc không biết liên kết giữa các kiến thức giữa các phần và các bài với nhau, không biết vận dụng kiến thức bài trước với các bài tiếp theo nên việc ghi nhớ và vận dụng kiến thức thành các kĩ năng chưa cao. Lí do đơn giản chỉ là các em chưa tìm ta cho mình phương pháp học tập phù hợp hoặc chưa chăm học, chưa có phương pháp ghi nhớ hiệu quả. Để bồi dưỡng cho HS năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề, lí luận dạy học hiện đại đã khẳng định: Cần phải đưa học sinh vào chủ thể hoạt động nhận thức, học trong hoạt động nhận thức mọi lĩnh vực; HS bằng hoạt động tự lực, tích cực của mình mà chủ động lĩnh hội kiến thức. Quá trình này nếu được “lặp đi, lặp lại nhiều lần” sẽ góp phần hình thành và phát triển cho HS năng lực tư duy sáng tạo , kĩ năng nhạy bén xử lí các tình huống trong thực tiễn bộ môn cũng như trong thực tế cuộc sống. Bộ môn hóa học 8 nhằm mục đích trang bị cho HS hệ thống kiến thức cơ bản, các khái niệm hóa học thì môn hóa học 9 chủ yếu tập trung nghiên cứu tính chất hóa học và vận dụng kiến thức áp dụng để giải bài tập định tính và định lượng hóa học. Là giáo viên trực tiếp giảng dạy môn hóa học 9 tại trường THCS Phạm Hồng Thái trong nhiều năm qua tôi đã vận dụng khá tốt các phương pháp dạy học tích cực vào từng bài giảng nhằm kích thích niềm vui, hứng thú, chủ động lĩnh hội bài học ở HS và GV: Lưu Thị Thược - Trường THCS Phạm Hồng Thái Page 2
3. SKKN: Nâng cao nhận thức của học sinh bằng sơ đồ tư duy ở hóa học 9. đã thành công. Tỉ lệ HS các cấp qua các kỳ thi học sinh giỏi môn hóa cấp huyện, cấp tỉnh cao, đã có nhiều em đạt học sinh giỏi các cấp trong những năm gần đây ngày càng tăng. Điều đó cũng chứng minh khách quan hơn phương pháp dạy và học của tôi đã thành công, chính vì vậy tôi đã mạnh dạn đề xuất sáng kiến: “Nâng cao nhận thức của học sinh bằng sơ đồ tư duy ở hóa học 9” II/ MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU: Thông qua bài học và bộ môn hóa học 9; GV điều khiển, hướng dẫn học sinh chủ động lĩnh hội kiến thức trọng tâm của bài học đầy đủ. HS biết vận dụng nội dung trọng tâm của bài học sáng tạo, linh hoạt giải các dạng bài tập hóa học định tính và định lượng chính xác và có các kĩ năng khéo léo, khoa học, phát triển kĩ năng quan sát hiện tượng hóa học, làm TNTH của bài học; giải thích được hiện tượng hóa học xảy ra xung quanh ta bằng kiến thức hóa học. Biết nghiên cứu sáng tạo khoa học. III/ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU: - Các phương pháp dạy học tích cực, các đồ dùng thí nghiệm hóa học, sơ đồ tư duy. - Các tài liệu tham khảo có liên quan đến SKKN - Nội dung bài 3, bài 7 – Hóa Học 9 (sgk): Tính chất hóa học của axit. Tính chất hóa học của bazơ. IV/ ĐỐI TƯỢNG KHẢO SÁT, THỰC NGHIỆM: - Học sinh lớp 9A, 9B năm học 2014 - 2015 và năm học 2015 – 2016 trường THCS Phạm Hồng Thái – huyện Cư Jut – tỉnh Đăk Nông. V/ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: 1/ Đối với GV: Trong đề tài này, tôi đã vận dụng phương pháp: Nghiên cứu khoa học như: nghiên cứu tài liệu dạy và học tích cực; một số phương pháp và kĩ thuật dạy học áp dụng cho chương trình SGK cải cách; SGK, SGV, tài liệu trên mạng Internet; học hỏi các đồng nghiệp thông qua các tiết dự giờ, các cuộc thi, mở chuyên đề, hội thảo chuyên môn GV: Lưu Thị Thược - Trường THCS Phạm Hồng Thái Page 3
4. SKKN: Nâng cao nhận thức của học sinh bằng sơ đồ tư duy ở hóa học 9. Kết hợp nhiều phương pháp tích lũy, điều tra cơ bản, tổng kết kinh nghiệm sư phạm và sử dụng một số phương pháp thống kê toán học trong việc phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm.vv 2/ Đối với HS: Chuẩn bị sách hóa học 9, sách bài tập hóa học, vở ghi bút màu .Chuẩn bị kĩ bài cũ và nội dung bài học mới để hoạt động học tập có hiệu quả. VI/ PHẠM VI VÀ KẾ HOẠCH NGHIÊN CỨU: Phạm vi: Học sinh lớp 9A, 9B trường THCS Phạm Hồng Thái, huyện Cư Jut, tỉnh Đăk Nông. Kế hoạch nghiên cứu: Từ năm học 2014 – 2015 đến năm học 2015 – 2016. Hướng dẫn HS tự lập bản đồ tư duy trong quá trình dạy học môn hóa học 9 nhằm giúp HS ghi nhớ, hệ thống hóa kiến thức hiệu quả nhất. Từ năm học 2014 – 2015 đến năm học 2015 – 2016. PHẦN 2: NỘI DUNG SÁNG KIẾN: I/ VỀ MẶT CƠ SỞ LÍ LUẬN: Hóa học là môn khoa học chuyên nghiên cứu về chất và những chuyển đổi của chúng. Phương pháp dạy học tích cực là phương pháp dạy học “lấy học sinh làm trung tâm” nhằm tích cực hóa hoạt động học tập và phát triển tính sáng tạo của người học. Người học chủ động, tích cực tham gia vào quá trình khám phá, vận dụng kiến thức để lĩnh hội nội dung bài học, tạo điều kiện cho HS phát triển tối đa khả năng học tập, năng lực sáng tạo, giải quyết vấn đề. Ngoài ra nó còn gây hứng thú, tạo niềm vui, hạnh phúc giúp các em muốn tự khẳng định mình, khát khao sáng tạo khoa học, khám phá môn học và thế giới. Dạy học có sử dụng bản đồ tư duy là phương pháp dạy học hiện đại nhằm tóm tắt những ý chính của một nội dung, giúp cho HS dễ ghi nhớ, phát triển nhận thức, khả năng tư duy, óc tưởng tượng và khả năng sáng tạo GV: Lưu Thị Thược - Trường THCS Phạm Hồng Thái Page 4
5. SKKN: Nâng cao nhận thức của học sinh bằng sơ đồ tư duy ở hóa học 9. Sơ đồ tư duy (Mind Map) là phương pháp dạy học chú trọng đến cơ chế ghi nhớ, dạy cách học, cách tự học nhằm tìm tòi, đào sâu, mở rộng một ý tưởng, hệ thống hóa một chủ đề hay một mạch kiến thức bằng cách kết hợp việc sử dụng đồng thời hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết và các cụm từ với sự tư duy tích cực. Mỗi em có thể vẽ vẽ bản bản đồ tư duy cho riêng mình nhằm phát huy tối đa khả năng sáng tạo của mỗi người Môn hóa học là môn khoa học thực nghiệm. Để nâng cao chất lượng dạy và học người GV cần phải kết hợp linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực với phương pháp sử dụng thành công các thí nghiệm minh họa, nhấn mạnh trọng tâm nội dung bài học bằng bản đồ tư duy nhằm gây hứng thú, thu hút mọi học sinh chủ động lĩnh hội tri thức bài học. II/ VỀ MẶT CƠ SỞ THỰC TIỄN: Trường THCS Phạm Hồng Thái thuộc xã vùng đặc biệt khó khăn về kinh tế. Nhiều gia đình phải đi làm ăn xa, con sống cùng ông bà hoặc tự ăn học nên các em còn lơ là học tập. HS dân tộc thiểu số chiếm tỉ lệ cao nên khả năng nhận thức của các em HS còn hạn chế, chưa đồng đều. Nhiều em học còn mang tính đối phó, chưa xác định rõ động cơ học tập; chưa tìm thấy niềm vui, hứng thú khi học môn hóa học. Bên cạnh đó do ảnh hưởng tiêu cực mạng xã hội một số em ham chơi điện tử, bị rủ rê lôi kéo nên chất lượng học tập đầu năm 2014-2015, 2015-2016 môn hóa học còn thấp. Qua khảo sát định tính về trình độ nhận thức và niềm vui, yêu thích môn hóa học khi áp dụng một số phương pháp dạy học truyền thống tại HS hai lớp 9A, 9B chiếm tỉ lệ thấp: (Yêu thích chiếm 30%. Không yêu thích chiếm 70%). Qua khảo sát định lượng kết quả nhận thức của các em 9A, 9B năm học 2014 – 2015 trước khi áp dụng phương pháp này như sau: GV: Lưu Thị Thược - Trường THCS Phạm Hồng Thái Page 5
6. SKKN: Nâng cao nhận thức của học sinh bằng sơ đồ tư duy ở hóa học 9. Tỉ lệ học sinh hiểu bài và làm các dạng bài tập Năm học Kết quả Lớp Loại Yếu Loại TB Loại Khá Loại Giỏi 2014 - 2015 9A 5% 35% 37% 13% Khi chưa áp dụng đề tài 9B 17% 43% 30% 10% III/ BIỆN PHÁP TIẾN HÀNH Ngày nay công nghệ thông tin phát triển nhanh như vũ bão, HS có thể tiếp nhận mọi thông tin từ nhiều phía. Vậy làm thế nào để ngành giáo dục phải bắt kịp theo đà phát triển đó? Đây thực sự là một thách thức lớn đối với ngành giáo dục nói chung, nhà trường, giáo viên nói riêng. Trên thực tế HS trường THCS Phạm Hồng Thái thuộc xã nghèo, nên phương tiện truyền thông còn hạn chế, mức độ nhận thức của các em khó có thể kịp với tốc độ phát triển chung. Ngành giáo dục phải được thay đổi và thường xuyên đổi mới theo từng giai đoạn phát triển. Đây đang là vấn đề cấp bách, cần phải đổi mới đồng bộ trong toàn ngành giáo dục. Vì thế đòi hỏi tôi phải luôn tìm ra phương pháp dạy và học đơn giản, dễ hiểu, nhưng đảm bảo nội dung kiến thức và phải làm bật nội dung trọng tâm của bài học, phù hợp để thu hút tất cả mọi đối tượng HS chủ động, tích cực lĩnh hội nội dung bài học nhưng không đơn thuần là kiến thức đã có của nhân loại mà phải có năng lực giải quyết vấn đề phù hợp với mọi hoàn cảnh, linh hoạt, óc tư duy sáng tạo. Tôi đã giảng dạy môn hóa học nhiều năm, đã vận dụng thử nghiệm và đã thành công khi sử dụng các phương pháp dạy học tích cực có sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học hóa học 9; cho đến giờ tôi vẫn đang tiếp tục áp dụng các phương pháp dạy học này và rút ra một số kinh nghiệm quý báu ngày càng đổi mới và hoàn thiện hơn. Chính vì thế tôi mạnh dạn đưa ra ý tưởng này để các em HS học tập ngày càng tốt hơn, rất mong các đồng nghiệp cùng tham khảo, thảo luận góp ý cho đề tài của tôi ngày càng hoàn thiện và mở rộng áp dụng trong nhiều bài, nhiều chương, nhiều đối tượng HS hơn GV: Lưu Thị Thược - Trường THCS Phạm Hồng Thái Page 6