Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm xây dựng tiết thực hành thí nghiệm Hóa học có hiệu quả

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm xây dựng tiết thực hành thí nghiệm Hóa học có hiệu quả

1. MOÄT SOÁ KINH NGHIEÄM XAÂY DÖÏNG TIEÁT THÖÏC HAØNH THÍ NGHIEÄM HOÙA HOÏC COÙ HIEÄU QUAÛ A/ PHAÀN MÔÛ ÑAÀU I/ Lí do choïn ñeà taøi: -Thöïc hieän giaûng daïy moät tieát thöïc haønh coù hieäu quaû- ñoù laø mong muoán lôùn nhaát cuûøa toâi vaø cuûa taát caû caùc ñoàng nghieäp khaùc- bôûi vì trong nhöõng naêm tröôùc, tieát thöïc haønh thí nghieäm trong chöông trình ít, cuøng vôùi heä thoáng duïng cuï, hoùa chaát chöa ñaày ñuû, cô sôû vaät chaát cho phoøng boä moân chöa ñaùp öùng yeâu caàu veà maët sö phaïm, khoa hoïc daãn tôùi vieäc toå chöùc thöïc hieän caùc tieát thöïc haønh thí nghieäm hoùa hoïc ôû nhieàu tröôøng THCS hieän nay coøn nhieàu haïn cheá. -ÔÛ caáp THCS, phaûi ñeán naêm lôùp 8 hoïc sinh môùi ñöôïc laøm quen vôùi boä moân Hoùa hoïc(HH), vì vaäy trong quaù trình daïy hoïc vieäc taïo ñieàu kieän cho caùc em tieáp xuùc vôùi duïng cuï thí nghieäm (TN), hoùa chaát vaø reøn luyeän nhöõng kó naêng thöïc haønh (TH) cô baûn trong thí nghieäm hoùa hoïc (HH) mang tính caáp thieát. Theo xu höôùng hieän nay cuûa Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo ñaõ taêng tæ leä giôø caùc baøi TNTH, ñeå goùp phaàn naâng cao chaát löôïng daïy hoïc, baûn thaân toâi ñaõ coá gaéng hoïc hoûi, tìm toøi, nghieân cöùu caùc tieát TH HH, töø vieäc khaéc phuïc nhöõng haïn cheá, ruùt kinh nghieäm nhöõng khuyeát ñieåm ñaõ vaáp phaûi ôû caùc baøi THTN tröôùc, ñeán nay baûn thaân ñaõ tích luõy moät soá baøi hoïc nhoû ñeå xaây döïng khaù thaønh coâng caùc tieát THTN HH lôùp 9. Ñoù laø lí do baûn thaân choïn ñeà taøi “Moät soá kinh nghieäm xaây döïng tieát thöïc haønh thí nghieäm hoùa hoïc coù hieäu quaû”. II/ Muïc ñích nghieân cöùu Giuùp giaûng daïy coù hieäu quaû hôn caùc baøi TNTH nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu reøn luyeän kó naêng TH, khaéc phuïc nhöôïc ñieåm thoâng lyù thuyeát keùm thöïïc haønh cuûa ña soá hoïc sinh (HS) hieän nay. III/ Ñoái töôïng nghieân cöùu HS lôùp 9 tröôøng THCS Taân Höng. IV/ Phaïm vi nghieân cöùu Caùc baøi TNTH HH lôùp 9. B/ PHAÀN NOÄI DUNG I. Thöïc traïng - Hieän nay, qua moät thôøi gian ngaén ñoåi môùi phöông phaùp giaûng daïy noùi chung, giaûng daïy HH noùi rieâng, maëc duø ñaõ ñöôïc tieáp xuùc vôùi duïng cuï, hoaù chaát trong baøi daïy nhöng moâït soá giaùo vieân (GV) vaãn coøn luùng tuùng khi
2. thao taùc TN, do vaäy vieäc hình thaønh cho HS kó naêng söû duïng hoùa chaát, duïng cuï HH coøn nhieàu haïn cheá. - Vieäc ñoåi môùi phöông phaùp giaûng daïy vôùi vieäc ñoåi môùi trang thieát bò chöa ñoàng boä. Do ñoù, vieäc khaéc phuïc khoù khaên veà vaät chaát, thieát bò ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu giaûng daïy, nhaát laø giaûng daïy TH khoâng deã daøng thöïc hieän. Maëc khaùc, ñaëc thuø boä moân HH laø tieáp xuùc vôùi chai, loï thuûy tinh deã vôõ, hoùa chaát khoâng theå tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi quaàn aùo, tay chaân, moät soá chaát ñoäc aûnh höôûng ñeán söùc khoûe HS Neân ña soá GV coøn e ngaïi höùông daãn cho HS TNTH khi ñieàu kieän khoâng ñaûm baûo an toaøn, chính vì vaäy, nhieàu HS maëc duø ñaõ hoïc ñeán lôùp 9 vaãn coøn luùng tuùng, moät soá ít thì tuøy tieän söû duïng duïng cuï, hoùa chaát khoâng tuaân thuû nguyeân taéc an toaøn trong TN. Chính caùc nhöïôc ñieåm treân, vieäc nghieân cöùu ñeå toå chöùc moät tieát TNTH coù hieäu quaûthaät caàn thieát. II. Cô sôû lí luaän Daïy hoïc tích cöïc boä moân HH döaï treân quan nieäm tích cöïc hoùa hoaït ñoäng cuûa HS vaø laáy HS laøm trung taâm cuûa quaù trình daïy hoïc. Daïy hoïc tích cöïc boä moân HH laø phaûi toå chöùc caùc hoaït ñoäng giuùp HS phaùt huy tính tích cöïc, chuû ñoäng, saùng taïo, hình thaønh thaùi ñoä hoïc taäp tích cöïc, boài döôõng naêng löïc töï hoïc, taïo ñieàu kieän ñeå HS phaùt trieån kó naêng hoïc taäp hôïp taùc, keát hôïp hoaït ñoäng caù nhaân moät caùch linh hoaït vaø coù hieäu quaû, keát hôïp ñaùnh giaù cuûa GV vaø töï ñaùnh giaù, ñaùnh giaù laãn nhau cuûa HS maø tieát TNTH theå hieän ñaày ñuû caùc noäi dung treân. TNTH laø phöông phaùp mang tính chaát nghieân cöùu, kích thích HS laøm vieäc tích cöïc hôn vaø ñaëc bieät taïo ñieàu kieän phaùt trieån khaû naêng nhaän thöùc cuûa HS, vôùi nhieäm vuï cô baûn laø cuûng coá nhöõng kieán thöùc maø HS ñaõ lónh hoäi ñöôïc trong caùc giôø hoïc tröôùc ñoù, ñoàng thôøi reøn luyeän kó naêng, kó xaûo vaø kó thuaät tieán haønh TN. Thoâng thöôøng qua tieát TNTH, HS töï nghieân cöùu saùch giaùo khoa ôû nhaø, phaân tích saép xeáp caùc yeâu caàu vaø chuaån bò töôøng trình tröôùc khi ñeán lôùp, hình thaønh thoùi quen chuû ñoäng hoïc taäp cuûa HS. Treân lôùp HS coøn ñöôïc chuû ñoäng hôïp taùc nhoùm nhoû ñeå thao taùc laép raùp duïng cuï, söû duïng hoùa chaát, thaûo luaän giaûi thích hieän töôïng quan saùt vaø caù nhaân töï hoaøn chænh baûng töôøng trình cuûa mình. Cuoái tieát naøy, HS coøn ñöôïc ñaùnh giaù thao taùc keát quaû, lôøi giaûi thích cuûa nhoùm baïn vaø töï ñaùnh giaù nhoùm mình. III. Moät soá phöông phaùp chuû yeáu Moät trong nhöõng ñieàu kieän giuùp thöïc hieän thaønh coâng caùc tieát TNTH laø HS chuaån bò tröôùc veà muïc ñích cuûa TN, HS caàn laøm gì vaø laøm nhö theá naøo, giaûi thích caùc hieän töôïng xaûy ra trong TN, ruùt ra nhöõng keát luaän ñuùng ñaén. Döôùi söï höôùng daãn cuûa GV, HS caàn oân laïi nhöõng noäi dung caàn thieát trong saùch giaùo khoa hoaëc ñoïc tröôùc caùc taøi lieäu höôùng daãn TN.
3. GV caàn xaùc ñònh noäi dung vaø phöông phaùp thöïc hieän giôø thöïc haønh sao cho phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm, noäi dung, thôøi gian cho pheùp vaø cô sôû vaät chaát thieát bò, hoùa chaát coù lieân quan. Caùc TN ñöôïc löïa choïn boå sung hoïc thay theá caùc TN chính phaûi ñôn giaûn, giaù thaønh reû nhöng vaãn ñaûm baûo caùc yeâu caàu khoa hoïc sö phaïm. Thoâng thöôøng, giôø TNTH ñöôïc thöïc hieän theo trình töï sau ñaây: -Ñaàu giôø, GV kieåm tra vieäc chuaån bò cuûa HS, giaûi thích ngaén goïn quaù trình tieán haønh TN, caùch quan saùt ghi cheùp ñeå vieát töôøng trình sau TN, GV caàn löu yù höôùng daãn HS nhöõng kó thuaät cô baûn trong phoøng thí nghieäm hoùa hoïc, ñaëc bieät quan taâm ñeán vieäc ñaûm baûo an toaøn trong phoøng thí nghieäm. -Khi HS tieán haønh TN, GV theo doõi vieäc laøm cuûa caùc nhoùm HS, uoán naén nhöõng sai soùt khi caàn thieát nhöng traùnh khoâng laøm thay HS, Noùi chung , trong giôø TH taát caû HS phaûi ñöôïc laøm vieäc, nhöng do khaû naêng trang bò duïng cuï, hoùa chaát coøn haïn cheá neân noäi dung giôø TH thöôøng ñöôïc thöïc hieän theo nhoùm, trong tröôøng hôïp naøy cuõng caàn höôùøng daãn HS phaân coâng vieäc laøm roõ raøng, hôïp lí giöaõ caùc HS trong moät nhoùm. -Cuoái giôø thöïc haønh, moãi HS phaûi hoaøn chænh baûng töôøng trình TN. Noäi dung baûng töôøng trình bao goàm caùc noäi dung sau ñaây: +Teân thí nghieäm. +Moâ taû caùch tieán haønh TN. +Moâ taû hieän töôïng ñaõ quan saùt ñöôïc – Nhaän xeùt. +Giaûi thích vaø keát luaän – Vieát PTHH coù lieân quan. - Sau cuøng, GV höôùng daãn HS röûa saïch caùc duïng cuï TN, saép xeáp ngaên naép caùc hoùa chaát vaø duïng cuï vaøo nôi qui ñònh, queùt doïn phoøng thöïc haønh IV. Thöïc tieãn Ñieàu caàn thieát tieân quyeát laø söï chuaån bò cuûa GV, GV phaûi chuaån bò cho tieát TNTH tröôùc ñoù ít nhaát moät tuaàn. 1. Chuaån bò phoøng thí nghieäm Trong ñieàu kieän thöïc teá, tröôøng THCS Taân Höng chöa coù phoøng thöïc haønh daønh rieâng cho boä moân HH, maø chæ coù moät phoøng duøng chung cho caùc moân Lí- Hoùa – Sinh. Do vaäy GV caàn lieân heä GV quaûn lyù phoøng thöïc haønh, GV boä moân khaùc saép xeáp thôøi khoùa bieåu phuø hôïp, traùnh cuøng moät buoåi tieán haønh nhieàu boä moân khaùc nhau, gaây khoù khaên cho vieäc chuaån bò vaø thu doïn duïng cuï sau tieát TH. Ngoaøi baûng noäâi qui phoøng thöïc haønh, GV caàn chuaån bò theâm baûng löu yù an toaøn trong khi laøm thí nghieäm ví duï nhö caån thaän khoâng laøm vaây axit, xuùt vaøo quaàn aùo,da, moät soá chaát ñoäc nhö broâm, benzen, saûn phaåm khí raát ñoäc nhö clo, löu huyønh ñioxit Neáu ñöôïc coù theå chuaån bò theâm baûng danh muïc caùc duïng cuï, hoùa chaát caàn
4. thieát cho buoåi TH (hoaëc vieát ra giaáy khoå A4 pho to cho moãi nhoùm 1 baûng) nhaèm giuùp caùc nhoùm deã kieåm tra vaø baûo quaûn duïng cuï. 2. Duïng cuï – Hoùa chaát GV ñoïc tröôùc noäi dung baøi TH, chuaån bò cho taát caû caùc nhoùm theo soá löôïng HS nhöõng duïng cuï hoùa chaát coù saün, trang bò theân nhöõng duïng cuï, hoùa chaát töï tìm trong ñieàu kieän cho pheùp sao cho vaãn ñaùp öùng yeâu caàu noäi dung cuûa baøi. Ñieàu quan troïng laø GV tröïc tieáp thöû tieán haønh nhieàu laàn ñeán khi thaønh coâng vaø thuaàn thuïc. GV töï ñaët mình ôû trình ñoä HS ñeå löôøng tröôùc nhöõng tình huoáng do keát quaû TN gaây ra, ví duï nhö thöû laáy hôi dö luôïong chaát naøy, thieáu löôïng chaát kia ( maëc duø qui ñònh laáy ñuùng lieàu löôïng hoùa chaát laø 1 trong nhöõng qui taéc an toaøn treân heát trong HH), döï ñoaùn aûnh höôûng cuûa höôùng gioù ñeán ngoïn löûa ñeøn coàn, aûnh höôûng cuûa aùnh saùng laøm leäch laïc möùc ñoä phaân bieät maøu saéc trong quaù trình quan saùt hieän töôïng cuûa HS maø coù höôùng khaéc phuïc kòp thôøi. 3. Boàn röûa, nöôùc röûa, choåi röûa, khaên lau cho HS Ñaây laø nhöõng duïng cuï khoâng chuû yeáu nhöng cuõng goùp phaàn giaùo duïc tính caån thaän vaø veä sinh cho hoïc sinh, laøm taêng theâm tính thaønh coâng cho buoåi thöïc haønh. 4. Söï chuaån bò cuûa hoïc sinh: Thoâng thöôøng, cuoái gôøi moãi tieát daïy, giaùo vieân ñeàu coù daën doø hoïc sinh nhöõng coâng vieäc veà nhaø. Tieát thöïc haønh cuõng vaäy, ñeán cuoái baøi daïy tieát tröôùc ñoù, giaùo vieân caàn phaûi daën hoïc sinh: - Ñoïc kyõ noäi dung baøi thöïc haønh saép tôùi. - Ñònh hình caùc duïng cuï, thao taùc seõ tieán haønh ( cho töøng thí nghieäm), döï kieán hieän töôïng cuûa töøng thí nghieäm ( qua PPHH). - Keû saün baûng töôøng tình TN. - Nhoùm tröôûng phaân coâng vieäc laøm töøng thaønh vieân trong nhoùm ( Ai phuï traùch TN1, TN2 , ai laép raùp duïng cuï, ai laáy hoùa chaát, ai quan saùt, ai ghi cheùp, ai doïn veä sinh, röûa duïng cuï ) ñeå buoåi thöïc haønh khoâng phaûi luùng tuùng vaø traùnh hoïc sinh ñuøng ñaåy traùch nhieäm laãn nhau. 5. Moät soá ví duï ñieån hình Qua maáy naêm giaûng daïy Hoùa 9, baûn thaân ñaõ ñuùc keát ñöôïc 1 soá baøi hoïc nhoû giuùp coù hieäu quaû hôn trong ñieàu kieän thöïc teá cuûa tröôøng. Sau ñaây toâi xin chi tieát 1 vaøi thí nghieäm ñaùng quan taâm: -Baøi 6: “ Thöïc haønh tính chaát hoùa hoïc cuûa Oxít vaø Axít” Ñoái vôùi TN1 – ‘Phaûn öùng cuûa canxi oxit vôùi nöôùc’, do canxi oxit coù trong boä hoùa chaát ñeå laâu ngaøy neân khoâng coøn tính chaát ñaëc tröng nöõa, khi ñoù giaùo vieân caàn mua CaO ôû daïng raén khoái cuïc coù baùn nhieàu ôû thò tröôøng vaø tieán haønh TN trong cheùn söù, hoïc sinh deã caûm