Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm hình thành khái niệm về chất ở Hoá 8 theo phương pháp mới

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm hình thành khái niệm về chất ở Hoá 8 theo phương pháp mới

1. A. PHẦN MỞ ĐẦU I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Môn hóa học trong trường THCS có vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển trí dục của học sinh. Ở chương trình THCS đến lớp 8 học sinh mới bắt đầu làm quen với môn hóa học. Mặc dù mới học môn hóa học nhưng thực tế không dễ tí nào, học sinh phải tiếp thu hàng loạt các khái niệm trừu tượng như nguyên tử, nguyên tố, phân tử Giáo viên thường nghĩ môn hóa học 8 dễ, kiến thức lý thuyết nhiều, các dạng bài tập còn ít nhưng thực tế những kiến thức, khái niệm ở lớp 8 là nền tảng để hình thành, phát triển hóa học 9, 10 nếu giáo viên không chú ý hình thành tốt các khái niệm cho học sinh, học sinh rất dễ nhầm lẫn những kiến thức trên không phân biệt rõ ràng giữa các khái niệm dễ dẫn đến không hiểu bài dễ bị hổng kiến thức, chán học. Để hình thành những khái niệm về chất ở hóa 8 là một quá trình làm việc cật lực giữa thầy và trò. Thầy phải tìm những từ ngữ hình ảnh thật tốt để mô tả, diễn giải cho học sinh dễ hiểu. Học sinh thì phải tư duy cao, có trí tưởng tượng tốt. Nhưng nếu thầy có một số hình ảnh động, một số đoạn phim flash mô phỏng nguyên tử, phân tử thì giúp cho quá trình học nhanh hơn và gây hứng thú học tập cho người học. Phương pháp, công cụ giáo dục ngày nay rất đa dạng, phong phú, người giáo viên phái biết luôn đổi mới, học hỏi và kết hợp tốt những phương pháp, công cụ dạy học sao cho hiệu quả. Khi thầy dạy hấp dẫn thì trò sẽ say mê học tập, trò tiến bộ thì thầy càng phấn khởi, tìm mọi cách để dạy tốt hơn. Tôi cũng như các giáo viên khác luôn trăn trở, học hỏi để có phương pháp dạy học tốt hơn, hiệu quả hơn để nâng cao chất lượng giáo dục. Qua nghiên cứu về mặt lí thuyết, tiếp xúc với thực tế, qua các tiết dạy của bản thân, tiết dạy của các giáo viên khác khi dự giờ tôi đã tích lũy một số kinh nghiệm cho bản thân và thực hiện tương đối hiệu quả . Cùng với phong trào thực hiện đổi mới phương pháp dạy học, tôi đã mạnh dạn trình bày một số kinh nghiệm của mình trong quá trình giảng dạy hình thành các khái niệm về chất ở chương trình hóa học lớp 8. II.CƠ SỞ NGHIÊN CỨU: - Tập trung ở một số bài học cụ thể: + Nguyên tử + Nguyên tố hóa học + Đơn chất- Hợp chất- Phân tử - Cơ sở lý luận của phương pháp dạy học III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU: - Học sinh lớp 8,9 trường THCS Buôn Trấp huyện Krông Ana, Đăk Lăk - Tiết dạy của một số giáo viên dạy hóa 8 trong trường THCS Buôn Trấp và các trường bạn.
2. B. NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU I. NỘI DUNG: 1. Cơ sở nghiên cứu: Các khái niệm về chất chủ yếu tập trung ở một số bài đầu chương trình hóa học 8 đó là: - Khái niệm về nguyên tử - Khái niệm về nguyên tố hóa học - Khái niệm đơn chất-hợp chất- phân tử Hình thành các khái niệm trên là giai đoạn quan trọng nhất trong các giai đoạn hình thành khái niệm cơ bản của hoá học. Trong khi đó nguyên tử, nguyên tố hay đơn chất là những khái niệm mà giáo viên, học sinh không sờ, không thấy, không cảm nhận được bằng giác quan mà chỉ hiểu qua tư duy, tưởng tượng và cũng không có đồ dùng dạy học mô tả được sự vật, sự việc trên. Trước đây để hình thành những khái niệm trên cho học sinh tôi cũng gặp rất nhiều khó khăn mà không mấy thành công. Nhưng khi biết sử dụng giáo án điện tử, một số phần mềm, sử dụng Internet, đổi mới phương pháp dạy học thì việc hình thành các khái niệm trên không còn khó khăn như trước. Trong bài giảng của tôi có một số hình ảnh Flash, đoạn phim mô tả sinh động hình ảnh nguyên tử hay phân tử giúp học sinh dễ hiểu bài hơn Tôi thấy việc ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy kết hợp với đổi mới, sử dụng linh hoạt các phương pháp dạy học là cơ sở để dạy học thành công. 2. Nội dung: Sau đây là một số kinh nghiệm để hình thành khái niệm về chất mà tôi đã sử dụng thành công: Các khái niệm về chất thể hiện ở các bài nguyên tử, nguyên tố hoá học, đơn chất-hợp chất- phân tử a) Bài: NGUYÊN TỬ: Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh Đầu tiên tôi sẽ cho học sinh biết thông Hs tìm hiểu thông tin thấy được kích thước tin “1 mm sắt có 4 triệu nguyên tử sắt”. nguyên tử nhỏ như thế nào. Theo em nguyên tử có kích thước như thế nào? Tôi nói với học sinh “ các em hãy hình dung nguyên tử là một quả cầu cực bé 1 có đường kính là 0,00000008cm . 108 Sau đó mới hình thành khái niệm nguyên tử cho học sinh. Giáo viên chiếu cho học sinh quan sát mô hình nguyên tử .
3. Lớp electoron -Nguyên tử được cấu tạo bởi những phần +Nguyên tử được cấu tạo từ: hạt nhân và nào? lớp electoron. Học sinh quan sát sẽ thấy ngay +Về phần hạt nhân: Gv cho học sinh quan sát mô hình nguyên Hs quan sát mô hình nguyên tử nitơ tử nitơ. Mô hình cấu tạo nguyên tử nitơ Notron Proton -Hạt nhân có cấu tạo như thế nào? +Hạt nhân được cấu tạo gồm 2 loại hạt: Từ đây giáo viên dùng mô hình để nói lên Proton và notron. cấu tạo nguyên tử một cách dễ dàng. Rồi từ đây hình thành khái niệm nguyên tử cùng loại dễ dàng hơn. Giáo viên chiếu cho học sinh quan sát tiếp mô hình nguyên tử hiđro
4. Mô hình cấu tạo nguyên tử hidro Proton (+) Electron (-) Em nhìn mô hình cấu tạo nguyên tử +Nguyên tử được cấu tạo từ 3 loại hạt: P, - Nguyên tử được cấu tạo từ những loại hạt N, E. Hạt P: mang điện tích dương, hạt E: nào? Có đặc điểm gì? mang điện tích âm, hạt N không mang điện. -Em hãy đếm số hạt electron và số hạt +Học sinh sẽ trả lời được ngay, từ đó cho Proton trong nguyên tử và trả lời câu hỏi: học sinh thấy: trong nguyên tử số P = số E. Vì sao nguyên tử lại trung hòa về điện? + Phần lớp electron: Giáo viên cho học sinh xem đoạn phim flash về nguyên tử flo. -Qua mô hình em thấy hạt electron có đặc + Mang điện tích âm, chuyển động xung điểm gì? quanh Sau khi học sinh trả lời, giáo viên chú ý cho học sinh: Các hạt electron chuyển động xung quanh hạt nhân với vận tốc rất lớn, nhưng nó sắp thành từng lớp khác nhau. Sau đó gió viên lấy ví dụ về sự phân lớp của electron của một nguyên tử nào đó.
5. Ví dụ: nguyên tử nitơ có 7 proton, 7 electron. Lớp trong cùng gần hạt nhân có 2 e, lớp ngoài có 5 e Ví dụ: về sự chuyển động electron quanh hạt nhân Gv hướng dẫn học sinh cách sắp xếp electron ở các lớp trong chương trình học sinh có thể biết. Cuối bài có thể củng cố bằng nhiều cách. Ví dụ như cho biết số hạt trong cấu tạo một số nguyên tử yêu cầu học sinh vẽ sơ đồ cấu tạo nguyên tử . Tôi xin giới thiệu một giáo án điện tử tôi đã sử dụng để dạy bài này.
6. b) Bài NGUYÊN TỐ: - Phần định nghĩa: Học sinh nghiên cứu thông tin Giáo viên cho học sinh thông tin: “ Trong 1 gam nước có tới hơn 3 vạn tỉ tỉ nguyên tử O và 6 vạn tỉ tỉ nguyên tử hidro”. - Chỉ trong một gam nước số nguyên tử +Học sinh sẽ thấy số lượng nguyên tử mỗi loại nguyên tử có nhiều không? trong một lượng chất nhỏ cũng đã rất -Trong một hộp sữa số lượng nguyên tử nhiều. canxi có đếm được không? +Rất nhiều. Không đếm được Đáng lẽ người ta nói trong sữa có bổ sung rất nhiều nguyên tử Ca thì người ta nói ngắn gọn: bổ sung nguyên tố canxi Giáo viên nhấn mạnh: Đáng lẽ nói những nguyên tử loại này, nguyên tử loại kia thì ta nói nguyên tố này, nguyên tố kia. Mà nguyên tử cùng loại học sinh đã học Học sinh hình thành khái niệm nguyên tố rồi, từ đó học sinh hình thành nên khái niệm nguyên tố. -Yếu tố nào đặc trưng cho một nguyên tố -Đặc trưng cho nguyên tố hóa học là số hóa học? proton. Khái niệm hơi khó trong bài này là: Nguyên tử khối Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh Nguyên tử có kích thước như thế - Rất nhỏ bé nào?Theo em nguyên tử có khối lượng - Học sinh nghĩ ngay: khối lượng rất nhỏ bé như thế nào? 1 nguyên tử có khối lượng bằng gam là - Học sinh tìm hiểu thông tin sách giáo bao nhiêu? khoa cho biết 1 nguyên tử có khối lượng Trong khoa học người ta dùng 1 đơn vị tính bằng gam là 1,9926.10-23gam khác để biểu thị nguyên tử, đó là đơn vị cacbon Giáo viên giảng giải để hình thành nên khái niệm nguyên tử khối: Giả sử nguyên tử cacbon có thể chia thành 12 phần bằng nhau: 1 nguyên tử cacbon 1 có khối lượng bằng bao nhiêu nguyên tử cacbon? Học sinh trả lời ngay = 1 nguyên tử cacbon 12 Giáo viên: 1 = 1 nguyên tử cacbon = 1 đơn vị cacbon viết tắt 1 đvC 12
7. Sau đó người ta đem các nguyên tử đi cân. Ví dụ nguyên tử hiđro, ta thấy: Cân thăng bằng ( Bài này sử dụng giáo án điện tử rất tiện ví có một số đoạn phim flash cân nguyên tử mà khó thể hiện trên Word) -1 nguyên tử hidro có khối lượng bằng bao + 1 H= 1 dvC nhiêu đơnvị cacbon? Tương tự người ta cân các nguyên tử khác: Hs theo dõi 1 nguyên tử O có khối lượng bằng 16 = 16 đvC Giới thiệu cho học sinh khối lượng các Hs xem bảng sgk trang 42 nguyên tử đã được cân và thể hiện trong trang 42 SGK. Yêu cầu học sinh xem. Giáo viên hỏi khối lượng tính bằng đvc của một số nguyên tố để học sinh tìm như: Mg. Mg=24, Al = 27, Fe = 56 Al, Fe, N Ta nói nguyên tử khối của N là 14 đvC. Vậy nguyên tử khối là gì? Hình thành khái niệm nguyên tử khối. Nhấn mạnh cho hs: từ tên nguyên tố thì tìm ra khối lượng, từ khối lượng thì tìm ra tên nguyên tố. Ví dụ sắt có nguyên tử khối = 56 và ngược lại Giáo viên sẽ cho học sinh củng cố bằng bài tập sau: 1) 1 nguyên tử X có khối lượng gấp 2 lần khối lượng nguyên tử Oxi. Tìm khối lượng nguyên tử X, kí hiệu hóa học của nguyên tố. 2) Các cách viết sau có ý nghĩa gì ? 2Ca, 7N, 3O, 4H 3) Dùng chữ số và kí hiệu biểu diễn các ý sau:
8. Bốn nguyên tử hidro Ba nguyên tử nhôm Năm nguyên tử sắt Bảy nguyên tử cacbon Học sinh phải thảo luận nhóm để hoàn thành. c) Bài: ĐƠN CHẤT- HỢP CHẤT – PHÂN TỬ - Khái niệm về đơn chất - hợp chất: Trong sách giáo khoa tách riêng khái niệm đơn chất, hợp chất còn tôi thường gộp vào 1 phần. Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh Cô có một số chất được cấu tạo từ các Học sinh theo dõi thông tin giáo viên đưa. nguyên tố như sau: Thảo luận nhóm theo yêu cầu của giáo - Khí hidro được cấu tạo từ 1 nguyên tố H viên. - Khí oxi được cấu tạo từ 1 nguyên tố O - Nước được cấu tạo từ 2 nguyên tố H, O - Muối ăn được cấu tạo từ 2 nguyên tố Na, Cl - Sắt được cấu tạo từ 1 nguyên tố Fe - Đá vôi được cấu tạo từ 3 nguyên tố Ca, C, Đáp án: Phân thành 2 nhóm: O Nhóm 1: Khí hidro, oxi, sắt Yêu cầu học sinh thảo luận nhóm trả lời Nhóm 2: Nước, muối ăn, đá vôi câu hỏi: Nhóm 1: Vì các chất trên chỉ được cấu tạo ? Dựa vào thành phần cấu tạo của các chất từ 1 nguyên tố trên. Em chia thành mấy nhóm? Vì sao? Nhóm 2: Các chất được cấu tạo từ 2 nguyên tố trở lên. ?Những chất có ở nhóm 1 gọi là đơn chất, nhóm 2 gọi là hợp chất. Theo em thế nào là -Học sinh rút ra khái niệm đơn chất, hợp đơn chất, hợp chất? chất ? Đơn chất sắt được cấu tạo từ nguyên tố nào? Fe ? Đơn chất oxi được cấu tạo từ nguyên tố O nào? ? Em có nhận xét gì về tên chất và tên nguyên tố? -Tên của đơn chất thường trùng với tên Gv giới thiệu một số đơn chất: nguyên tố Than, sắt, nhôm, oxi. ? Dựa vào tính chất vật lý em sẽ chia các Hs thảo luận nhóm nhỏ trả lời câu hỏi: chất trên thành mấy nhóm? Vì sao? -Chia thành 2 nhóm: N1: Than, oxi: Không dẫn điện, nhiệt, GV nhận xét không có ánh kim Những chất nhóm 1 được gọi là kim loại N2: Sắt, nhôm: đẫn điện, dẫn nhiệt, có ánh Những chất nhóm 2 được gọi là phi kim kim ? Vậy đơn chất được chia làm mấy loại? Yêu cầu học sinh cho ví dụ về đơn chất kim - 2 loại là: Kim loại và phi kim