Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh nhận biết các hợp chất vô cơ bằng phương pháp hoá học

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh nhận biết các hợp chất vô cơ bằng phương pháp hoá học

1. Nhận biết các hợp chất vô cơ bằng phương pháp hoá học – GV: Nguyễn Đức Hoanh A. PHAÀN MÔÛ ÑAÀU I. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI 1. Cô sôû lyù luaän: Muïc tieâu cuûa ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc laø nhaèm goùp phaàn thöïc hieän muïc tieâu ñoåi môùi neàn giaùo duïc nöôùc nhaø. Theo Luaät Giaùo duïc Vieät Nam, taïi Ñieàu 4 coù chæ roõ: “Phöông phaùp giaùo duïc phoå thoâng phaûi phaùt huy tính tích cöïc, töï giaùc, chuû ñoäng, tö duy saùng taïo cuûa ngöôøi hoïc, loøng say meâ hoïc taäp vaø yù chí vöôn leân”; Ñieàu 12 Luaät Giaùo duïc xaùc ñònh: “Ñaàu tö cho giaùo duïc laø ñaàu tö cho phaùt trieån” Muoán ñoåi môùi giaùo duïc thì phaûi ñoåi môùi caùch daïy vaø caùch hoïc, ngöôøi giaùo vieân caàn coi troïng vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån tieàm löïc trí tueä cho hoïc sinh, ñaëc bieät laø naêng löïc tö duy, naêng löïc haønh ñoäng. Caàn taïo ñieàu kieän cho hoïc sinh coù yù thöùc vaø bieát vaän duïng toång hôïp kieán thöùc vaøo cuoäc soáng thöïc tieãn, ñoàng thôøi chuù yù reøn luyeän cho hoïc sinh naêng löïc tö duy saùng taïo; chuù yù caùc thao taùc tö duy cô baûn nhö phaân tích, toång hôïp, so saùnh, khaùi quaùt hoaù . Nhö vaäy, muoán ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc phaûi choáng thoùi quen aùp ñaët, truyeàn thuï kieán thöùc theo moät chieàu maø phaûi taïo cô hoäi cho hoïc sinh phaùt hieän kieán thöùc vaø tieáp caän kieán thöùc ñeå giaûi quyeát vaán ñeà moät caùch linh hoaït vaø saùng taïo. 2. Cô sôû thöïc tieãn: Tröôùc ñaây, ñieàu kieän hoaù chaát, duïng cuï coøn thieáu thoán. Chuùng ta, nhöõng ngöôøi giaûng daïy moân Hoaù hoïc chöa phaùt huy ñöôïc heát vai troø cuûa daïng baøi taäp ñònh tính “Nhaän bieát caùc chaát” trong moân Hoaù hoïc cuûa tröôøng THCS vaøo vieäc oân taäp, heä thoáng hoaù nhöõng kieán thöùc cô baûn cuûa noäi dung chöông trình, ñoàng thôøi chöa phaùt huy tính saùng taïo boài döôõng naêng löïc tö duy cuûa HS. Ngaøy nay, vieäc ñoåi môùi phöông phaùp giaûng daïy ñaõ ñöôïc thöïc hieän moät caùch roäng raõi vaø coù hieäu quaû, ñaëc bieät laø trong caùc baøi giaûng lyù thuyeát. Tuy nhieân, ñoåi môùi trong phöông phaùp boài döôõng kyõ naêng giaûi baøi taäp cho hoïc sinh vaãn coøn nhieàu haïn cheá, chöa phaùt huy heát tieàm löïc tö duy, saùng taïo vaø trí thoâng minh cuûa hoïc sinh. Qua quan saùt döï giôø ôû moät soá lôùp trong caùc giôø thao giaûng caáp tröôøng, ñaëc bieät trong boán naêm coâng taùc giaûng daïy vaø ba naêm boài döôõng hoïc sinh gioûi ôû tröôøng THCS Phoå Cöôøng, toâi nhaän thaáy hoïc sinh vaãn coøn nhieàu luùng tuùng trong vieäc giaûi caùc daïng baøi taäp ñònh tính. Söï luùng tuùng caøng theå hieän roõ khi caùc em giaûi caùc daïng baøi taäp nhaän bieát chaát. Trong khi loaïi baøi taäp naøy khoâng theå thieáu trong caùc kì thi hoïc sinh gioûi caáp huyeän vaø caáp tænh. Xuaát phaùt töø nhöõng lí do treân, toâi maïnh daïn ñöa ra ñeà taøi “Höôùng daãn hoïc sinh nhaän bieát caùc hôïp chaát voâ cô baèng phöông phaùp hoaù hoïc” ñeå cuøng trao ñoåi, baøn baïc cuøng caùc ñoàng nghieäp veà vai troø, yeâu caàu, hình thöùc vaø caùc daïng baøi taäp veà nhaän bieát caùc chaát nhaèm goùp moät phaàn nhoû vaøo vieäc giaûng daïy toát hôn. II. MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU: Goùp phaàn naâng cao hieäu quaû daïy – hoïc cuûa giaùo vieân vaø hoïc sinh nhaèm naâng cao chaát löôïng giaûng daïy. Trang 1
2. Nhận biết các hợp chất vô cơ bằng phương pháp hoá học – GV: Nguyễn Đức Hoanh Giuùp HS naém vöõng kieán thöùc veà tính chaát, ñaëc bieät tính chaát hoaù hoïc cuûa caùc chaát vaøo vieäc nhaän bieát chaát. Gaén keát giöõa lí thuyeát vaø thöïc haønh, giuùp hoïc sinh khoûi luùng tuùng tröôùc nhöõng vaán ñeà trong thöïc tieãn cuoäc soáng coù lieân quan ñeán vieäc nhaän bieát caùc chaát. Ñoàng thôøi giuùp HS coù theå giaûi thích ñöôïc caùc hieän töôïng xaûy ra coù lieân quan ñeán hoaù hoïc trong thöïc teá cuoäc soáng. Phaùt huy tính tích cöïc, chuû ñoäng cuûa hoïc sinh trong hoïc taäp. Ñaây cuõng laø taøi lieäu caàn thieát cho giaùo vieân duøng ñeå boài döôõng HS gioûi moân Hoaù hoïc. III. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU: Quan saùt, theo doõi keát quaû hoïc taäp cuûa hoïc sinh treân lôùp vaø ñuùc keát kinh nghieäm cuûa baûn thaân trong quaù trình giaûng daïy. Nghieân cöùu SGK töø lôùp 9 lôùp 12 vaø caùc saùch tham khaûo naâng cao coù lieân quan ñeán vaán ñeà nhaän bieát chaát. Aùp duïng ñeà taøi vaøo vieäc giaûng daïy treân lôùp vaø boài döôõng hoïc sinh gioûi taïi tröôøng. IV. PHAÏM VI VAØ KEÁ HOAÏCH NGHIEÂN CÖÙU. Ñeà taøi ñöôïc aùp duïng cho haàu heát caùc ñoái töôïng hoïc sinh hoïc treân lôùp, cho ñoäi tuyeån hoïc sinh gioûi caáp tröôøng. Ñeà taøi chæ nghieân cöùu ñeán daïng baøi taäp nhaän bieát döôùi hình thöùc töï luaän, khoâng nghieân cöùu baøi taäp nhaän bieát döôùi daïng traéc nghieäm. Keá hoaïch thöïc hieän ñeà taøi baét ñaàu töø naêm hoïc 2010 -2011, ñöôïc thöû nghieäm trong hoïc kì I naêm hoïc 2010 – 2011. B. NOÄI DUNG ÑEÀ TAØI I. THÖÏC TRAÏNG CUÛA VAÁN ÑEÀ NGHIEÂN CÖÙU. - Naêm hoïc 2008 – 2009 trong tieát daïy baøi tính chaát hoaù hoïc cuûa muoái, toâi coù ñöa ra moät baøi taäp veà nhaø cho 2 lôùp 9A1, 9A2 (20 hoïc sinh gioûi) nhö sau: Chæ ñöôïc duøng quì tím, haõy nhaän bieát 4 dung dòch rieâng bieät bò maát nhaõn sau: AgNO3, HCl, CaCl2, Na2CO3. Keát quaû chæ coù 5% laøm ñuùng baøi toaùn, khoaûng 80 % cho raèng neáu duøng quì tím nhaän ra HCl roài laáy HCl vöøa nhaän bieát ñöôïc ñem thöû vôùi caùc maãu coøn laïi thì nhaän ra ñöôïc AgNO3 vì coù keát tuûa traéng, Na2CO3 vì coù khí thoaùt ra, CaCl2 khoâng phaûn , soá coøn laïi ñeàu cho raèng baøi taäp quaù khoù. Cuõng trong naêm hoïc naøy, trong moät buoåi boài döôõng hoïc sinh gioûi cho tröôøng toâi cuõng ñöa ra baøi taäp naøy cho 6 hoïc sinh. Keát quaû caû 6 em ñeàu coù keát quaû gioáng nhö 80% HS cuûa 2 lôùp 9A1, 9A2. Daïng baøi taäp naøy vaãn ñöôïc aùp duïng trong naêm hoïc 2009 -2010 khi toâi tieáp tuïc ñöôïc phaân coâng ñaûm nhaän moân hoaù 9 cuûa 2 lôùp 9A5, 9A6 vaø boài döôõng ñoäi tuyeån hoïc sinh gioûi cuûa tröôøng. Keát quaû caùc em vaãn luùng tuùng vôùi caùc daïng baøi taäp nhö theá naøy. Caùc em ñeàu laø hoïc sinh vuøng noâng thoân coøn nhieàu khoù khaên, chöa coù ñuû ñieàu kieän hoïc taäp. Trang 2
3. Nhận biết các hợp chất vô cơ bằng phương pháp hoá học – GV: Nguyễn Đức Hoanh Tröôùc nhöõng thöïc traïng treân, toâi nghó caàn phaûi nghieân cöùu, toång hôïp caùc phöông phaùp ñeå höôùng daãn HS nhaän bieát caùc hôïp chaát voâ cô baèng phöông phaùp hoaù hoïc ñeå caùc em coù nguoàn kieán thöùc cô baûn vöõng böôùc vaøo caáp hoïc tieáp theo. II. YEÂU CAÀU CUÛA DAÏNG BAØI TAÄP ÑÒNH TÍNH “NHAÄN BIEÁT”: Ñaùp öùng yeâu caàu ñoåi môùi trong phöông phaùp daïy hoïc Hoaù hoïc ôû tröôøng THCS laø trang bò cho HS nhöõng kieán thöùc cô baûn phuø hôïp vôùi xu höôùng phaùt trieån cuûa thôøi ñaïi, tieáp caän vôùi kieán thöùc hieän ñaïi ñeå laøm cô sôû cho HS hoïc leân caùc caáp tieáp theo. Baùm saùt vôùi noäi dung chöông trình ñeå coù nhöõng baøi taäp phuø hôïp vôùi trình ñoä nhaän thöùc cuûa HS, taïo ñieàu kieän cho HS naém baét moät caùch nhanh choùng nhaèm giuùp cho HS hieåu roõ vaø nhôù saâu hôn kieán thöùc ñaõ hoïc. Baøi taäp caàn coù nhieàu daïng ñeå kích thích söï tìm toøi, nghieân cöùu nhaèm phaùt trieån naêng löïc tö duy cuûa HS. Caùc phaûn öùng hoaù hoïc ñöôïc choïn ñeå nhaän bieát laø phaûn öùng ñaëc tröng ñôn giaûn vaø coù daáu hieäu roõ raøng, thoâng thöôøng khi tieán haønh nhaän bieát n chaát thì caàn phaûi tieán haønh (n-1) thí nghieäm. Taát caû caùc chaát ñöôïc löïa choïn duøng ñeå nhaän bieát caùc hoaù chaát theo yeâu caàu cuûa ñeàø baøi, ñeàu ñöôïc coi laø thuoác thöû. Khi trình baøy baøi taäp nhaän bieát chaát baèng phöông phaùp thực haønh caàn giaùo duïc HS yù thöùc tieát kieäm, khoâng gaây laõng phí, khoâng laøm hoûng hoaù chaát cuõng nhö phaûi baûo ñaûm veä sinh moâi tröôøng. III. PHÖÔNG PHAÙP LAØM BAØI Böôùc 1: Trích maãu thöû (coù theå ñaùnh soá caùc oáng nghieäm ñeå tieän theo doõi) Böôùc 2: Choïn thuoác thöû ñeå nhaän bieát (tuyø theo yeâu caàu cuûa ñeà baøi: thuoác thöû tuyø choïn, haïn cheá hay khoâng duøng thuoác thöû naøo khaùc). Böôùc 3: Cho thuoác thöû vaøo maãu, trình baøy hieän töông quan saùt, ruùt ra keát luaän ñaõ nhaän ra hoaù chaát naøo. Böôùc 4: Vieát phöông trình phaûn öùng minh hoaï. IV. PHUÏ LUÏC MOÄT SOÁ THUOÁC THÖÛ DUØNG ÑEÅ NHAÄN BIEÁT CAÙC HÔÏP CHAÁT VOÂ CÔ THOÂNG DUÏNG. Chất cần NB Thuốc thử Dấu hiệu Phương trình phản ứng Li cho ngọn lửa đỏ tía K cho ngọn lửa tím Li Na cho ngọn lửa Đốt cháy K vàng Na Ca cho ngọn lửa Ca đỏ da cam KIM LOẠI Ba Ba cho ngọn lửa vàng lục H2O Dung dịch + H2 n M + nH2O M(OH)n + H2 (Với Ca dd đục) 2 Trang 3
4. Nhận biết các hợp chất vô cơ bằng phương pháp hoá học – GV: Nguyễn Đức Hoanh Chất cần NB Thuốc thử Dấu hiệu Phương trình phản ứng Be M +(4-n)OH- + (n-2)H O Zn 2 dd kiềm Tan H2 n-4 n Al MO2 + H2 2 Kloại từ Mg Tan H2 n Pb dd axit (HCl) (Pb có ↓ PbCl M + nHCl MCln + H2 2 2 màu trắng) HCl/H SO 2 4 Tan dung dịch 2Cu + O + 4HCl loãng có sục 2 màu xanh 2CuCl2 + 2H2O Cu O2 Màu đỏ màu t0 KIM LOẠI Đốt trong O2 2Cu + O  2CuO đen 2 t0 0 Tan NO 2 màu Ag + 2HNO3đ  Ag HNO3đ/t nâu đỏ AgNO3 + NO2 + H2O I2 Hồ tinh bột Màu xanh khí SO2 mùi t0 S Đốt trong O2 S + O  SO hắc 2 2 t0 4P + O2  2P2O5 Đốt trong O2 Dung dịch tạo P và hòa tan sản thành làm đỏ quì P2O5 + 3H2O 2H3PO4 (Dung dịch H3PO4 làm đỏ quì phẩm vào H2O tím PHI KIM tím) 0 C + O t CO CO làm đục 2 2 C Đốt trong O 2 2 nước vôi trong CO2 + Ca(OH)2 CaCO3 + H2O 5Cl2 + Br2 + 6H2O Nước Br2 Nhạt màu 10HCl + 2HBrO3 Cl2 dd KI + hồ Không màu Cl2 + 2KI 2KCl + I2 tinh bột màu xanh Hồ tinh bột I2 màu xanh Tàn đóm bùng Tàn đóm cháy O2 Cu màu đỏ màu 0 Cu, t0 2Cu + O t 2CuO đen 2 0 Đốt,làm lạnh Hơi nước ngưng tụ 2H + O t 2H O H 2 2 2 2 0 t0 CuO, t Hóa đỏ CuO + H2  Cu + H2O H2O (hơi) CuSO4 khan Trắng xanh CuSO4 + 5H2O CuSO4.5H2O 0 KHÍ VÀ HƠI t CuO Đen đỏ CuO + CO  Cu + CO2 CO + PdCl2 + H2O dd PdCl2 ↓ Pd vàng Pd↓ +2HCl + CO2 Đốt trong O2 CO 0 rồi dẫn sản 2CO + O t 2CO Dung dịch nước 2 2 phẩm cháy vôi trong vẩn đục CO2 + Ca(OH)2 qua dd nước CaCO3 + H2O vôi trong Trang 4