Sáng kiến kinh nghiệm Giải thích ý nghĩa của động từ trong văn bản: “Tôi đi học” – Thanh Tịnh

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Giải thích ý nghĩa của động từ trong văn bản: “Tôi đi học” – Thanh Tịnh

1. Phßng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o h¹ hßa. Tr­êng trung häc c¬ së xu©n ¸ng. s¸ng kiÕn kinh nghiÖm GIẢI THÍCH Ý NGHĨA CỦA ĐỘNG TỪ TRONG VĂN BẢN: “TÔI ĐI HỌC” – THANH TỊNH Người thực hiện: Nguyễn Thị Bạch Tuyết Chức vụ: Giáo viên Trình độ chuyên môn: ĐHSP Ngữ văn
2. N¨m häc 2012-2013 N¨m häc 2012-2013 2
3. MỤC LỤC STT Nội dung Trang 1 Mục lục 3 2 Mở đầu 4 3 Lí do chọn đề tài 4 4 Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 5 5 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 5 6 Ý nghĩa của đề tài 5 7 Phương pháp nghiên cứu 6 8 Bố cục của tiểu luận 6 9 Chương I. C¬ së lÝ luËn. 7 10 I. Tõ vµ tõ TiÕngViÖt 7 11 II. NghÜa cña tõ. 7 12 III. HiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ 8 13 1. Kh¸i niÖm. 8 14 2.C¸c ph­¬ng thøc chuyÓn nghÜa 8 15 a. Ph­¬ng thøc Èn dô 8 16 b. Ph­¬ng thøc ho¸n dô 9 17 IV. C¸c c¸ch gi¶i nghÜa tõ 12 18 1. Giải nghĩa bằng định nghĩa 12 19 2.Gi¶i nghÜa theo lèi so s¸nh tõ ®ång nghÜa, gÇn nghÜa. 12 20 3. Giải nghĩa theo cách miêu tả. 13 21 4. Gi¶i nghÜa theo c¸ch t¸ch ra tõng tiÕng vµ ph©n tÝch. 14 22 IV. §éng tõ. 15 23 1. Kh¸i niÖm. 15 24 2. Ph©n lo¹i 15 25 Ch­¬ng II. 21 Gi¶i thÝch ý nghÜa cña c¸c ®éng tõ trong v¨n b¶n ®ã. 26 1. Gi¶i thÝch ý nghÜa cña c¸c ®éng tõ trong v¨n b¶n 21 “T«i ®i häc”- Thanh TÞnh 27 KÕt luËn 51 28 Tµi liÖu tham kh¶o 52 3
4. MỞ ĐẦU I.LÝ do chän ®Ò tµi: 1. . Tõ ng÷ gi÷ mét vai trß quan träng ®èi víi ng«n ng÷. Sù tån t¹i cña tõ ng÷ lµ biÓu hiÖn cho sù tån t¹i cña mét ng«n ng÷. Kh«ng cã tõ ng÷ th× kh«ng cã ng«n ng÷; thªm vµo ®ã sè l­îng tõ ng÷ cña mét ng«n ng÷ cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi kh¶ n¨ng diÔn ®¹t b»ng ng«n ng÷ ®ã. ChÝnh v× vËy, khi nghiªn cøu ng«n ng÷ c¸c nhµ khoa häc th­êng dµnh cho tõ ng÷ sù quan t©m ®Æc biÖt. §· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ tõ ng÷ nãi chung vµ tõ ng÷ Tiªng ViÖt nãi riªng.Ch¼ng h¹n nh­ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña NguyÔn V¨n Tu, Hoµng V¨n Hµnh, §ç H÷u Ch©u.Tuy nhiªn cho ®Õn nay ch­a cã c«ng tr×nh nµo ®Ò cËp ®Õn viÖc gi¶i nghÜa tõ ng÷ trong mét v¨n b¶n cô thÓ, ®Æc biÖt lµ gi¶i nghÜa cña ®éng tõ trong v¨n b¶n “ T«i ®i häc”- Thanh TÞnh 2. Mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng cña gi¸o viªn Ng÷ v¨n trong nhµ tr­êng phæ th«ng lµ trau dåi vµ ph¸t triÓn vèn tõ cho hoc sinh. §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô nµy, b¶n th©n ng­êi gi¸o viªn kh«ng chØ n¾m v÷ng ý nghÜa cña tõ ng÷ mµ ph¶i n¾m ch¾c c¸ch thøc gi¶i nghÜa cña tõ ng÷ §éng tõ lµ mét trong nh÷ng lo¹i tõ lín cña ng«n ng÷, viÖc gi¶i nghÜa ®éng tõ sÏ ®em l¹i nh÷ng hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh vÒ c¸ch thøc gi¶i nghÜa mét tõ lo¹i, kh¸c víi gi¶i nghÜa danh tõ, tÝnh tõ. 3. Xu h­íng d¹y häc tÝch hîp Xu h­íng d¹y häc tÝch hîp ®ßi hái mçi gi¸o viªn ph¶i cã kh¶ n¨ng vËn dông c¸c kiÕn thøc vµ c¸c kÜ n¨ng cña c¸c m«n häc kh¸c trong bµi d¹y. ViÖc gi¶i nghÜa ®éng tõ trong v¨n b¶n “ T«i ®i häc” lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn cho tÝnh tÝch hîp ®ã. Cô thÓ lµ viÖc vËn dông kiÕn thøc cña ph©n m«n TiÕng ViÖt vµo d¹y häc v¨n b¶n ®äc hiÓu, thªm vµo ®ã, cßn cã ý nghÜa quan träng trong viÖc gióp häc sinh hiÓu ®óng vµ sö dông ®óng tõ ng÷ trong nãi vµ viÕt. Tõ nh÷ng lÝ do trªn ®©y, t«i chän “ Gi¶i thÝch ý nghÜa cña ®éng tõ trong 4
5. v¨n b¶n “ T«i ®i häc” lµm ®Ò tµi nghiªn cøu cho tiÓu luËn tèt nghiÖp nµy. II. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu. 1. Môc ®Ých nghiªn cøu: Thùc hiÖn ®Ò tµi nµy chóng t«i nh»m lµm râ mèi quan hÖ gi÷a ý nghÜa cña ®éng tõ ë tr¹ng th¸i tÜnh ( nghÜa tõ ®iÓn) vµ tr¹ng th¸i ®éng ( nghÜa sö dông). 2. NhiÖm vô nghiªn cøu. §Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých nªu trªn chóng t«i ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô sau: - Nghiªn cøu tµi liÖu ®Ó x©y dùng cho ®Ò tµi nh÷ng c¬ së lÝ luËn thÝch hîp. - Thèng kª c¸c ®éng tõ cã trong v¨n b¶n “ T«i ®i häc”- Thanh TÞnh. - Gi¶i thÝch nghÜa tõ ®iÓn cña c¸c ®éng tõ ®· ®­îc thèng kª. - Gi¶i thÝch nghÜa v¨n b¶n cña c¸c ®éng tõ ®· ®­îc nªu trªn. III. §èi t­îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu. 1. §èi t­îng nghiªn cøu : - §èi t­îng nghiªn cøu cña tiÓu luËn lµ nghÜa cña tõ ng÷ ë hai tr¹ng th¸i tÜnh vµ ®éng. 2. Ph¹m vi nghiªn cøu : - Trong khu«n khæ cña mét tiÓu luËn tèt nghiÖp chóng t«i h¹n chÕ ph¹m vi nghiªn cøu lµ c¸c ®éng tõ trong mét v¨n b¶n, cô thÓ lµ trong v¨n b¶n “T«i ®i häc”- Thanh TÞnh. IV. ý nghÜa cña ®Ò tµi. 1. ý nghÜa lý luËn : - C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi gãp phÇn bæ sung hiÓu biÕt vÒ nghÜa cña tõ ®ång thêi lµm râ thªm quy luËt chuyÓn ho¸ nghÜa cña tõ tõ tr¹ng th¸i tÜnh sang tr¹ng th¸i ®éng. 2. ý nghÜa thùc tiÔn : 5
6. - C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi cã thÓ sö dông ®­îc trong d¹y häc v¨n b¶n ®äc hiÓu mµ cô thÓ lµ d¹y häc v¨n b¶n “T«i ®i häc”- Thanh TÞnh.- gãp phÇn lµm râ c¸c hµnh ®éng, tr¹ng th¸i cña c¸c cña c¸c nh©n vËt, c¸c sù vËt ®­îc nãi ®Õn trong v¨n b¶n “T«i ®i häc”- Thanh TÞnh. Bªn c¹nh ®ã chóng cßn cã thÓ ®­îc sö dông trong d¹y häc c¸c bµi thuéc ph©n m«n TiÕng viÖt nh­ ‘ NghÜa cña tõ, HiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ, §éng tõ Nh÷ng kÕt qu¶ nµy cßn lµ nguån ng÷ liÖu quý b¸u ®Ó lµm giµu vèn tõ cho TiÕng ViÖt. V. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi nµy chóng t«i sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p vµ c¸c thñ ph¸p nghiªn cøu sau : - Ph­¬ng ph¸p quy n¹p tæng hîp. - Ph­¬ng ph¸p diÔn dÞch ph©n tÝch - Ph­¬ng ph¸p thèng kª - Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ng÷ nghÜa - Ph­¬ng ph¸p ng÷ c¶nh VI. Bè côc tiÓu luËn. TiÓu luËn nµy ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ tµi liÖu tham kh¶o ®­îc triÓn khai thµnh 2 ch­¬ng: Ch­¬ng I: C¬ së lÝ luËn. Ch­¬ng II: “T«i ®i häc”- Thanh TÞnh. Gi¶i thÝch ý nghÜa cña c¸c ®éng tõ trong v¨n b¶n ®ã. 6
7. Ch­¬ng i. c¬ së lÝ luËn i. tõ vµ tõ tiÕng viÖt. Từ là đơn vị nhỏ nhất có nghĩa, có kết cấu vỏ ngữ âm bền vững, hoàn chỉnh, có chức năng gọi tên, được vận dụng độc lập, tái hiện tự do trong lời nói để tạo câu. 1. Đơn vị cấu tạo Đơn vị cơ sở để cấu tạo từ tiếng Việt là các tiếng, cái mà ngữ âm học vẫn gọi là các âm tiết. Mặc dù nguyên tắc phổ biến là các từ được cấu tạo từ các hình vị, nhưng hình vị trong các ngôn ngữ khác nhau có thể không như nhau. Tiếng của Tiếng Việt có giá trị tương đương như hình vị trong các ngôn ngữ khác, và người ta cũng gọi chúng là các hình tiết (morphemesyllable) – âm tiết có giá trị hình thái học. - Về hình thức, nó trùng với âm đoạn phát âm tự nhiên được gọi là âm tiết - Về nội dung, nó là đơn vị nhỏ nhất có nội dung được thể hiện. Chí ít nó cũng có giá trị hình thái học (cấu tạo từ). Sự có mặt hay không có mặt của một tiếng trong một "chuỗi lời nói ra" nào đó, bao giờ cũng đem đến tác động nhất định về mặt này hay mặt khác. Ví dụ: đỏ đắn, xanh xao II .NghÜa cña tõ : * NghÜa cña tõ :lµ néi dung (sù vËt, tÝnh chÊt, ho¹t ®éng, quan hÖ ) mµ tõ biÓu thÞ. * Tõ cã thÓ cã mét nghÜa hay nghiÒu nghÜa. Nói chung, nghĩa của từ là những liên hệ được xác lập trong nhận thức của chúng ta giữa những cái mà nó (từ) chỉ ra (những cái mà nó làm tín hiệu cho). 7
8. Nói chung, nghĩa của từ là những liên hệ được xác lập trong nhận thức của chúng ta giữa những cái mà nó (từ) chỉ ra (những cái mà nó làm tín hiệu cho). Từ là tín hiệu, nó phải "nói lên", phải đại diện cho, phải được người sử dụng quy chiếu về một cái gì đó. Nói chung, nghĩa của từ là những liên hệ được xác lập trong nhận thức của chúng ta giữa những cái mà nó (từ) chỉ ra (những cái mà nó làm tín hiệu cho). iii. hiÖn t­îng nhiÒu nghÜa cña tõ. 1. Kh¸i niÖm. Từ nhiÒu nghĩa là những từ có một số nghĩa biểu thị những đặc điểm, thuộc tính khác nhau của một đối tượng, hoặc biểu thị những đối tượng khác nhau của thực tại. Hiện tượng từ nhiều nghĩa được quan sát thấy ở hầu hết các ngôn ngữ trên thế giới. Ví dụ như từ “đi” trong tiếng Việt là một từ đa nghĩa, nó vừa có nghĩa chỉ dịch chuyển bằng hai chi dưới (tôi đi rất nhanh nhưng vẫn không đuổi kịp anh ấy) vừa có nghĩa chỉ một người nào đó đã chết (Anh ấy ra đi mà không kịp nói lời trăng trối).Từ đa nghĩa khác từ đồng âm ở chỗ các từ đa nghĩa thường có một nét nghĩa chung hay nói cách khác chúng có cùng một nguồn gốc, sau đó mới chia tách ra như hiện tại. Từ đa nghĩa là một trong các nguyên nhân gây nhập nhằng trong xử lý ngôn ngữ tự nhiên. Để xác định chính xác nghĩa của một từ đa nghĩa phải thực hiện phân tích ngữ cảnh. 2. C¸c ph­¬ng thøc chuyÓn nghÜa. a. Phương thức ẩn dụ: Là phương thức lấy tên gọi A của sự vật a để gọi tên các sự vật b,c,d vì giữa 8
9. a,b,c,d có điểm giống nhau. Hay nói cách khác, ẩn dụ là phương thức chuyển nghĩa dựa vào quy luật liên tưởng tương đồng * Có 2 hình thức chuyển nghĩa - Dùng cái cụ thể để nói cái cụ thể (ẩn dụ cụ thể - cụ thể) - Dùng cái cụ thể để gọi tên những cái trừu tượng (ẩn dụ cụ thể - trừu tượng). * Một số cơ chế chuyển nghĩa của phương thức ẩn dụ thường thấy: - Dựa vào sự giống nhau về hình thức giữa các sự vật, hiện tượng. - Dựa vào sự giống nhau về vị trí giữa các sự vật, hiện tượng. - Dựa vào sự giống nhau về cách thức thực hiện giữa hai hoạt động. - Dựa vào sự giống nhau về chức năng giữa các sự vật, hiện tượng. - Dựa vào sự giống nhau về tính chất, trạng thái hoặc kết quả giữa các đối tượng. *Nhậnxét: Sự phân loại các ẩn dụ theo cơ chế trên không phải bao giờ cũng tách bạch, dứt khoát. Trong rất nhiều trường hợp không chỉ một mà có nhiều nét nghĩa cùngtácđộng. .b.Phươngthứchoándụ: Là phương thức lấy tên gọi A của sự vật a để gọi tên cho sự vật b,c,d vì giữa a,b,c,d tuy không giống nhau nhưng có một quan hệ gần nhau gần nhau nào đó về không gian hay thời gian. Hoán dụ là phương thức chuyển nghĩa dựa vàoquyluậtliêntưởngtiếpcận. * Các dạng chuyển nghĩa theo phương thức hoán dụ: a. Hoán dụ dựa trên quan hệ giữa bộ phận và toàn thể. Dạng chuyển nghĩa này có các cơ chế chuyển nghĩa cụ thể sau: - Lấy tên gọi của một bộ phận cơ thể gọi tên cho người hay cho cả toàn thể. - Lấy tên gọi của tiếng kêu, đặc điểm hình dáng của đối tượng gọi tên cho 9
10. đối tượng. - Lấy tên gọi của đơn vị thời gian nhỏ gọi tên cho đơn vị thời gian lớn. - Lấy tên gọi của toàn bộ gọi tên cho bộ phận. b. Hoán dụ dựa trên quan hệ giữa vật chứa và vật bị chứa hay lượng vật chất đượcchứa. c. Lấy tên nguyên liệu gọi tên cho hoạt động hoặc sản phẩm được chế ra từ nguyênliệuđó. d. Hoán dụ dựa trên quan hệ giữa đồ dùng hoặc dụng cụ và người sử dụng hoặc ngành hoạt động sử dụng dụng cụ đó. e. Hoán dụ dựa trên quan hệ giữa cơ quan chức năng và chức năng. f. Hoán dụ dựa vào quan hệ giữa tư thế cụ thể và hành vi hoặc trạng thái tâm - sinhlíđikèm. g. Hoán dụ dựa trên quan hệ giữa tác giả hoặc địa phương và tác phẩm hoặc sản phẩm của họ hoặc ngược lại. Tóm lại, mỗi sự vật, hiện tượng có quan hệ với nhiều sự vật, hiện tượng khác chung quanh, do đó có thể có rất nhiều dạng hoán dụ. Vấn đề quan trọng cần chú ý là cần phải biết lựa chọn quan hệ nào là cơ bản để chuyển đổi tên gọi. * Mối quan hệ giữa ẩn dụ và hoán dụ: -Giống: + Bản chất cùng là sự chuyển đổi tên gọi. + Cùng dựa trên quy luật liên tưởng. -Khác: + Cơ sở liên tưởng khác nhau: ẩn dụ dựa vào sự liên tưởng tương đồng. Do đó, trong trường hợp này sự vật chuyển đổi tên gọi và sự vật được chuyển đổi tên gọi thường khác phạm trù hoàn toàn. Do đó, ta có thể nói ẩn dụ mang nhiều sắc thái chủ quan hơn. 10