SKKN Phương pháp rèn kĩ năng viết văn nghị luận xã hội cho học sinh Lớp 9 - Dương Thị Nhàn

Nội dung text: SKKN Phương pháp rèn kĩ năng viết văn nghị luận xã hội cho học sinh Lớp 9 - Dương Thị Nhàn

1. PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HUYỆN Ý YÊN TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN BÁO CÁO SÁNG KIẾN " PHƯƠNG PHÁP RÈN KĨ NĂNG VIẾT VĂN NGHỊ LUẬN XÃ HỘI CHO HỌC SINH LỚP 9 " Tác giả: Dương Thị Nhàn Trình độ chuyên môn: Đại học Sư phạm văn Chức vụ: Giáo viên Nơi công tác: Trường THCS Lê Quý Đôn Ý Yên, tháng 5 năm 2018
2. THÔNG TIN CHUNG VỀ SÁNG KIẾN 1.Tên sáng kiến: “Phương pháp rèn kĩ năng viết văn nghị luận xã hội cho học sinh lớp 9”. 2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Trong giảng dạy bộ môn ngữ văn ở trường THCS. 3. Thời gian áp dụng sáng kiến: Từ năm học 2016-2017 đến năm học 2017-2018. 4. Tác giả: Họ và tên: Dương Thị Nhàn Năm sinh: 1984 Nơi thường trú: Thị Trấn Lâm- Huyện Ý Yên– Tỉnh Nam Định. Trình độ chuyên môn: Đại học Sư Phạm văn Chức vụ công tác: Giáo viên Nơi làm việc: Trường THCS Lê Quý Đôn Địa chỉ liên hệ: Trường THCS Lê Quý Đôn – huyện Ý Yên- tỉnh Nam Định Điện thoại: 02283.823370 5. Đơn vị áp dụng sáng kiến kinh nghiệm: Tên đơn vị: Trường THCS Lê Quý Đôn Địa chỉ: Thị trấn Lâm – huyện Ý Yên – tỉnh Nam Định Điện thoại: 02283.823370
3. BÁO CÁO SÁNG KIẾN I - ĐIỀU KIỆN HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN: 1 Bối cảnh xã hội và mục tiêu giáo dục phổ thông - Thế kỉ XXI là một thế kỉ mà cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật phát triển như vũ bão. Việt Nam đã gia nhập WTO, nền kinh tế Việt Nam đã chuyển sang giai đoạn kinh tế thị trường và rộng hơn là trong bối cảnh toàn cầu hóa. Toàn cầu hóa, kinh tế thị trường, công nghệ thông tin hay bất cứ hiện tượng nào của cuộc sống đặt giáo dục Việt Nam trong bức tranh chung của giáo dục các nước trên thế giới. Điều đó yêu cầu mục tiêu giáo dục phổ thông phải có sự thay đổi để đào tạo nên những con người không bị bó hẹp trong lối suy nghĩ cục bộ mà biết tư duy có tính chất toàn cầu, có tinh thần dân chủ, có khả năng hợp tác,có thể làm việc trong môi trường quốc tế. Nhu cầu giao tiếp giữa con người với con người trong xã hội ngày càng hiện đại cũng luôn đặt ra những vấn đề cần trao đổi, bàn bạc, thống nhất, đồng thuận, phản bác, - Mục tiêu giáo dục phổ thông của nước ta trong giai đoạn hiện nay là đào tạo nguồn nhân lực có đủ đức, trí, thể, mỹ; đặc biệt là hình thành và phát triển ở học sinh năng lực sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng hợp tác và kỹ năng xã hội đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội. Năm 2013, Nghị quyết số 29- NQ/TW Hội nghị lần thứ 8 Ban chấp hành Trung ương khóa XI khẳng định: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc Đổi mới căn bản hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo, đảm bảo trung thực khách quan ”. Mục tiêu giáo dục thay đổi nên phương pháp dạy học cần thiết phải đổi mới là một điều tất yếu. Trong những năm gần đây, vấn đề đổi mới phương pháp giảng dạy và đổi mới đánh giá kết quả học tập của học sinh thực sự là một giải pháp mang tính chiến lược để nâng cao chất lượng dạy và học trong nhà trường phổ thông. - Tục ngữ có câu:" Không thầy đố mày làm nên". Trong hoạt động giáo dục đào tạo, trước hết ta phải xác định rõ vai trò của người thầy là hết sức to lớn. Bởi vì, người thầy có vai trò dẫn dắt học sinh . Nếu học sinh có kiến thức cơ bản tốt, có tố chất thông 1
4. minh, mà không được bồi dưỡng nâng cao tốt thì sẽ ít hiệu quả hoặc không có hiệu quả. Đặc biệt, công tác bồi dưỡng học sinh giỏi là một nhiệm vụ quan trọng để nâng cao chất lượng giáo dục, bồi dưỡng nhân tài cho địa phương nói riêng và đất nước nói chung. Mỗi người thầy nếu luôn biết làm mới bản thân mình, làm mới những bài học tưởng chừng như đã rất xưa, rất cũ thì chắc chắn sẽ thành công trong quá trình thực hiện đổi mới phương pháp dạy học. Trước bối cảnh xã hội và mục tiêu giáo dục phổ thông hiện nay, mỗi giáo viên Ngữ văn nên bắt đầu từ những vấn đề gần gũi nhất, thiết thực nhất ngay trong quá trình thực hiện nhiệm vụ dạy học bộ môn của chính mình. Đối với việc giảng dạy bộ môn ngữ văn 9, đổi mới phương pháp rèn kĩ năng viết văn nghị luận xã hội là một yêu cầu quan trọng, cần làm. 2. Mục tiêu của bộ môn Ngữ văn - Đối với bộ môn Ngữ văn ở bậc THCS, tháng 8/2008, Bộ GD - ĐT và Viện KHGD đã tổ chức tập huấn “ Đổi mới phương pháp dạy học và đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn của học sinh THCS” với tinh thần và phương châm là: “ thay đổi cách ra đề Tập làm văn theo hướng “mở” không trói buộc sự tưởng tượng và sáng tạo độc lập của học sinh. Theo đó, nội dung của đề bài không những có trong chương trình mà có thể mở rộng tới những vùng kiến thức, kĩ năng tương tự nằm ngoài chương trình, miễn sao những đơn vị kiến thức đó không quá xa lạ với học sinh ”. Bên cạnh đó là sự điều chỉnh đổi mới khuynh hướng ra đề quá thiên về nghị luận văn học, hướng tới những dạng đề gắn với thực tiễn cuộc sống thiên nhiên và cuộc sống con người của chúng ta ngày nay. Một trong những mục tiêu của bộ môn Ngữ văn 9 ở phân môn Tập làm văn là rèn cho học sinh kĩ năng tạo lập văn bản nghị luận xã hội nhằm phát huy năng lực tư duy, kĩ năng bình luận, phản bác hướng học sinh tới những nhận thức đúng về quan điểm, lối sống, thái độ sống Bởi vậy, các đề bài nghị luận xã hội cũng chiếm một vị trí quan trọng trong các đề thi môn ngữ văn các cấp, trong đó có cấp THCS; đặc biệt trong các đề thi học sinh giỏi. - Qua khảo sát đề thi các kì, đề thi vào THPT, đề thi học sinh giỏi môn ngữ văn 9 những năm gần, tôi thấy đề thi thường yêu cầu học sinh viết bài văn hoặc đoạn văn nghị luận. Tôi xin đưa ra một vài ví dụ minh họa : 2
5. Trong đề tuyển sinh vào THPT của Sở Giáo dục - Đào tạo Vĩnh Phúc năm 2016- 2017 có câu: Viết đoạn văn nêu suy nghĩ của em về nghị lực của con người trong cuộc sống. Trong đề tuyển sinh vào THPT của Sở Giáo dục - Đào tạo Vĩnh Phúc năm 2016-2017 có câu: Trong bài “Nói với con” nhà thơ Y Phương có viết: Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn Sống trên đá không chê đá ghệp ghềnh Sống trong thung không chê thung nghèo đói Sống như sông như suối Lên thác xuống ghềnh Không lo cực nhọc Từ ý nghĩa những câu thơ trên, hãy viết đoạn văn nghị luận trình bày suy nghĩ của em về tình yêu quê hương Trong đề thi học sinh giỏi môn ngữ văn 9 của Sở Giáo dục - Đào tạo Hải Dương năm 2014-2015 có câu: “Đời phải trải qua giông tố nhưng không cúi đầu trước giông tố” (Trích Nhật kí Đặng Thùy Trâm) Suy nghĩ của em về câu nói trên 1 câu trong đề thi học sinh giỏi môn ngữ văn 9 của Sở Giáo dục-Đào tạo Vĩnh Phúc năm 2015-2016 : Báo Dân trí, ngày 24/12/2013 đăng tin: Giữa đêm Hà Nội rét buốt, người bán hàng rong bị va quệt, xe dâu tây đổ cả xuống đường, người dân vội vã chạy tới nhặt giúp, khiến chị bán hàng xúc động rơi lệ. Em hãy viết bài văn nghị luận (khoảng 400 từ) trình bày suy nghĩ của mình về sự việc trên 3
6. Nhà văn, nhà giáo Nguyễn Ngọc Kí tâm sự trên báo Văn Nghệ Trẻ: "Con người ta chỉ sợ khiếm khuyết tâm hồn còn bất cứ khiếm khuyết nào trên cơ thể cũng không đáng sợ". (Theo báo Văn Nghệ Trẻ ngày 16 tháng 11 năm 2008) Viết đoạn văn nghị luận trình bày suy nghĩ của em về lời tâm sự trên. (Trích trong đề thi học sinh giỏi môn ngữ văn 9 của Sở Giáo dục-Đào tạo Nam Định năm 2016-2017) Với những đề này, người viết phải huy động năng lực suy nghĩ, vốn hiểu biết và vận dụng kĩ năng của chính mình mà không thể trông cậy vào điều gì khác. Không thể phủ nhận: nghị luận xã hội có những ưu thế rất riêng trong việc đổi mới phương pháp và đổi mới kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn hiện nay. - Với bộ môn ngữ văn cấp THCS, học sinh được học về phương pháp tạo lập các văn bản nghị luận ở lớp 7, lớp 8 và lớp 9. Nếu như ở chương trình Ngữ văn lớp 7 và lớp 8 các em tiếp cận với văn bản nghị luận ở dạng tổng quát với các phép lập luận thì ở lớp 9 các em đi sâu vào các dạng cụ thể: nghị luận xã hội ( nghị luận về một sự việc, hiện tượng và nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lý ); nghị luận văn học ( nghị luận về tác phẩm truyện hoặc đoạn trích và nghị luận về tác phẩm thơ, đoạn thơ ). Trong đó, nghị luận xã hội với đặc điểm riêng của nó là một trong những yếu tố tích cực nhất hướng tới và giải quyết được những yêu cầu đổi mới của mục tiêu giáo dục nói chung cũng như mục tiêu cần đạt của môn Ngữ văn bậc THCS nói riêng. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu gắn văn học với thực tiễn cuộc sống thiên nhiên và thực tiễn cuộc sống con người đòi hỏi người giáo viên Ngữ văn phải thực sự thay đổi tư duy về phương pháp dạy học, phương pháp kiểm tra đánh giá theo hướng đổi mới tích cực. Trong ba phân môn của Ngữ văn: Văn bản, Tiếng Việt, Tập làm văn thì Tập làm văn được xem là khô cứng nhất, cả giáo viên và học sinh đều có tâm lý “sợ” các tiết học này, yêu cầu tạo lập văn bản đối với học sinh trong đó có văn bản nghị luận xã hội là một yêu cầu không dễ dàng chút nào. 4
7. Bản thân tôi hiện đang là giáo viên giảng dạy bộ môn ngữ văn cho học sinh lớp 9 và bồi dưỡng đội tuyển ngữ văn 9, tôi nhận thấy: các em rất lúng túng khi viết bài văn nghị luận xã hội; bài viết hời hợt, không chặt chẽ, thiếu thuyết phục Điều đó khiến tôi trăn trở. Tôi đã tìm tòi, đổi mới phương pháp dạy học và chọn sáng kiến: “ Rèn kĩ năng viết văn nghị luận xã hội cho học sinh lớp 9” để đúc rút kinh nghiệm giảng dạy của mình. II MÔ TẢ GIẢI PHÁP : 1. Mô tả giải pháp trước khi tạo ra sáng kiến: Như đã trình bày ở trên kĩ năng viết văn nghị luận xã hội là kĩ năng cơ bản mà học sinh bậc trung học phổ thông nhất là học sinh lớp 9 cần nắm vững. Thế nhưng khi tiếp cận kiểu bài này giáo viên đôi khi còn lúng túng trong cách hướng dẫn học sinh do vấn đề xã hội phong phú thành ra cách dạy của giáo viên là làm hộ, cung cấp sằn dàn bài cho học sinh học vẹt, học tủ. Học sinh được tiếp cận kiểu bài thụ động theo kiểu cô dạy đến đâu thì học và làm theo nếu đề bài hỏi khác đi dù là vấn đề quen thuộc lại thấy khó không biết làm. Thành ra học sinh luôn kêu khó khi làm bài nghị luận xã hội, có làm bài thì lập luận hời hợt, không đảm bảo kiến thức, kĩ năng thành ra chất lượng làm bài kiểm tra môn ngữ văn không cao dẫn đến tình trạng chán nản,thậm chí có học sinh sợ học môn văn. 2. Giải pháp từ khi có sáng kiến. Khi thực hiện sáng kiến tôi khắc phục tình trạng đã nêu bằng cách tiến hành nghiên cứu lí thuyết và thực tế rồi áp dụng trong quá trình giảng dạy môn ngữ văn của mình đặc biệt cho học sinh lớp 9. 2.1.Phương pháp nghiên cứu a. Nghiên cứu lí luận - Nghiên cứu những thuận lợi, khó khăn, hiệu quả của giáo viên và học sinh trong dạy học kiểu bài nghị luận xã hội. - Những kiến thức, kĩ năng bộ môn cần cung cấp cho học sinh trong quá trình dạy kiểu bài nghị luận xã hội. 5