SKKN Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua hệ thống câu hỏi trong một số tiết dạy đọc văn các đoạn trích “Truyện Kiều” - Ngữ văn Lớp 10

Nội dung text: SKKN Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua hệ thống câu hỏi trong một số tiết dạy đọc văn các đoạn trích “Truyện Kiều” - Ngữ văn Lớp 10

1. Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua hệ thống câu hỏi trong một số tiết dạy đọc văn các đoạn trích “Truyện Kiều” - Ngữ văn lớp 10 Phần một: ĐẶT VẤN ĐỀ I. lý do chọn đề tài: I.1. Tính cấp thiết của đề tài: Ngữ văn là một trong những môn có số giờ học cao nhất ở trường Phổ thông. Ngoài tính chất là môn học công cụ góp phần hình thành những kĩ năng cơ bản, thiết yếu cho học sinh. Nó còn là môn học còn có những đặc thù riêng biệt góp phần quan trọng vào việc hình thành và phát triển nhân cách toàn diện cho lứa tuổi học sinh. Nó trang bị cho học sinh công cụ để giao tiếp, học tập, sinh hoạt và nhận thức về xã hội. Hơn nữa, việc dạy văn ở trường phổ thông còn giúp cho học sinh có được những tình cảm, những tư tưởng tốt đẹp: biết yêu quý các giá trị chân-thiện-mĩ, căm ghét cái độc ác, cái xấu xa, giả dối, biết yêu thương, quý trọng gia đình, bè bạn, có tình yêu thiên nhiên, có lòng yêu nước, tinh thần tôn trọng và phát huy các giá trị văn hoá của dân tộc và nhân loại, có lòng ham muốn đem tài trí của mình cống hiến cho quê hương, đất nước và cho nhân loại. Học văn là học làm người bởi văn học là nhân học. Nhưng hiện nay học sinh đang dần rời xa môn học nhiều ý nghĩa này. Thực tế trên khiến bản thân tôi – một giáo viên dạy văn, thường xuyên trăn trở suy tư là làm sao để có được những giờ học vừa truyền tải được nhiều kiến thức cho học sinh, vừa giúp học sinh ngày càng yêu quý môn văn và hứng thú hơn nữa trong việc học tập và say mê nghiên cứu để không ngừng mở mang trí tuệ, kiến thức cho bản thân. Từ vấn đề đó, tôi nhận thầy rằng cần phải đổi mới phương pháp dạy học Văn theo hướng tích hợp bằng công nghệ thông tin. Tuy nhiên, ở tất cả các bộ môn học nói chung và môn ngữ Văn nói riêng, cấu trúc của một bài học kiểu mới không phải là thứ sân khấu độc thoại của thầy mà là sân khấu đối thoại của thầy và trò . Ở đó người dạy tạo ra những hoạt động cụ thể và người học đáp lại bằng những việc làm c ủa trí tuệ, cảm xúc. Phương thức hoạt động hô ứng này tất nhiên phải tìm đến một biện pháp dạy học tương ứng đó là dạy học bằng việc thiết kế hệ thống Người thực hiện: Vũ Quốc Chánh – Trường THPT Tôn Đức Thắng – Đức Cơ Trang:1
2. Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua hệ thống câu hỏi trong một số tiết dạy đọc văn các đoạn trích “Truyện Kiều” - Ngữ văn lớp 10 câu hỏi đa dạng phức hợp. Vấn đề đặt ra là phải soạn thảo một hệ thống câu hỏi như thế nào? để bài học th ực sự hiệu quả. Nếu các môn học khác, câu hỏi chỉ được dùng như một biện pháp dạy học bổ sung, thì ở môn ngữ Văn, câu hỏi trở thành một biện pháp hàng đầu của hoạt động dạy học đọc hiểu văn bản. Hệ thống câu hỏi hợp lý khoa học không chỉ góp phần vào việc đổi mới phương pháp giảng dạy mà nó còn là yếu tố quan trọng quyết định đến việc nâng cao chất lượng cũng như việc thẩm định kiến thức giáo dục hiện nay. Sự thành công của giờ dạy văn không chỉ nhờ vào kiến thức của người dạy, nội dung bài giảng, mà còn phụ thuộc rất nhiều vào các yếu tố khác như: ý đồ thiết kế bài giảng, xây dựng hệ thống câu hỏi và việc ứng dụng các tiện ích từ công nghệ thông tin(CNTT). Nhận thức được rất rõ những điều trên, là giáo viên trực tiếp giảng dạy môn ngữ Văn trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, bản thân tôi nhận thấy khâu thiết kế hệ thống câu hỏi cho các tiết dạy đọc văn là khâu quan trọng nhất, mất nhiều thời gian và tâm huyết nhất. Đồng thời đây cũng là nỗi băn khoăn trăn trở của không ít đồng nghiệp trước mỗi giờ lên lớp. Làm thế nào có thể nâng cao chất lượng của giờ dạy? Làm thế nào để có thể đáp ứng những nhu cầu mà bài học đặt ra. Vậy nguyên nhân của vấn đề là từ đâu. Theo tôi thì có rất nhiều nguyên nhân, nhưng một nguyên nhân quan trọng và quyết định nhất chính là những người đang hàng ngày trực tiếp bước lên bục giảng chưa có một phương pháp, một cách thức thực sự hấp dẫn và phù hợp với từng đối tượng học sinh, tâm lý của học sinh nên chưa tạo được sự lôi cuốn, hấp dẫn các em cùng tham gia vào việc học bộ môn này. Bắt nguồn từ thực tế đó, tôi đã không ngừng tìm tòi học hỏi, nghiên cứu và rồi nhận ra rằng việc thiết kế hệ thống câu hỏi ở nhiều hình thức khác nhau cho hệ thống bài giảng đọc hiểu văn bản bằng công nghệ thông tin là đúng đắn và hợp lý nhất để vừa làm tăng sự hứng thú, hấp dẫn từ phía hs đến với môn học. Người thực hiện: Vũ Quốc Chánh – Trường THPT Tôn Đức Thắng – Đức Cơ Trang:2
3. Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua hệ thống câu hỏi trong một số tiết dạy đọc văn các đoạn trích “Truyện Kiều” - Ngữ văn lớp 10 Cũng như giải pháp góp phần nâng cao chất lượng cho giáo dục hiện nay. Thật bất ngờ giải pháp này đã đem lại kết quả khả quan, ngoài sự mong đợi. Vì vậy tôi quyết định chọn đề tài: Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua hệ thống câu hỏi trong một số tiết dạy đọc văn các đoạn trích “Truyện Kiều” bằng công nghệ thông tin – chương trình Ngữ văn lớp 10 . Với mục đích trao đổi, chia sẻ cùng đồng nghiệp về những kinh nghiệm thực tế giảng dạy môn ngữ Văn nói chung và đọc hiểu văn bản vào thực tế giảng dạy “Truyện Kiều” và các đoạn trích - Ngữ văn lớp 10 nói riêng. I. 2. Đối tượng và phạm vi áp dụng: I. 2.1. Đối tượng: Với những hiện tượng của việc dạy và học bộ môn Ngữ Văn trong những năm gần đây mà tôi đã nêu trên, đó là hiện tượng rất đáng quan tâm không chỉ ở đơn vị trường của tôi đang giảng dạy mà còn là vấn đề chung cho nhiều trường trên địa bàn huyện và tỉnh. Do vậy, với đề tài này thì tôi không chỉ nhằm hướng đến học sinh của đơn vị Trường THPT Tôn Đức Thắng của tôi đang giảng dạy mà còn nhằm góp phần nhỏ bé của mình cho các đồng nghiệp của tôi và học sinh của một số trường trong địa bàn huyện miền núi Đức Cơ nói riêng và trong tỉnh Gia Lai nói chung. I. 2. 2. Phạm vi áp dụng. Bộ môn ngữ văn có vai trò rất quan trọng trong đời sống tinh thần của chúng ta. Việc khắc phục những hiện tượng trên là nhiệm vụ cấp bách của tôi cũng như của những người đảm nhiệm giảng dạy bộ môn này. Do vậy với đề tài này mặc dù đối tượng chủ yếu mà tôi muốn hướng đến là học sinh của trường tôi đang giảng dạy. Song với tính hiệu quả và thiết thực của nó, nên đề tài này không chỉ áp dụng trong phạm vi của Trường THPT Tôn Đức Thắng mà nó có thể áp dụng cho một số đơn vị trường học khác trên địa bàn huyện và trong tỉnh. Người thực hiện: Vũ Quốc Chánh – Trường THPT Tôn Đức Thắng – Đức Cơ Trang:3
4. Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua hệ thống câu hỏi trong một số tiết dạy đọc văn các đoạn trích “Truyện Kiều” - Ngữ văn lớp 10 Đồng thời các giáo viên thuộc các bộ môn học khác cũng có thể tham khảo và vận dụng một số giải pháp của đề tài này để giúp giảng dạy tốt hơn trong thời gian tới. II. Cấu trúc đề tài: gồm 3 phần: Phần một: ĐẶT VẤN ĐỀ, Phần hai: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ: Chương I: Các cơ sở của đề tài: I. 1. Cơ sở lí luận. I. 2. Cơ sở thực tiễn. Chương II: Giải pháp thực hiện: II. 1. Câu hỏi phát hiện, II. 2. Câu hỏi tưởng tượng, II. 3. Câu hỏi nêu vấn đề, II. 4. Câu hỏi cảm xúc, II. 5. Câu hỏi quan điểm. Chương III. Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua hệ thống câu hỏi trong một số tiết dạy đọc văn các đoạn trích “Truyện Kiều” bằng công nghệ thông tin - Ngữ văn lớp 10, Áp dụng vào thiết kế bài giảng cụ thể. III. 1. Soạn giảng giáo án trên Microsoft Word, III. 2. Thiết kế giáo án trên Microsft Powerpont. Phần ba: KẾT THÚC VẤN ĐỀ. Người thực hiện: Vũ Quốc Chánh – Trường THPT Tôn Đức Thắng – Đức Cơ Trang:4
5. Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua hệ thống câu hỏi trong một số tiết dạy đọc văn các đoạn trích “Truyện Kiều” - Ngữ văn lớp 10 Phần hai: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ. I. Chương I. Các cơ sở của đề tài: I. 1. Cơ sở lý luận: Theo từ điển tiếng Việt: Hỏi là nói ra điều mình muốn người ta cho mình biết với yêu cầu được trả lời; Nói ra điều mình đòi hỏi hoặc mong muốn ở người ta với yêu cầu được đáp ứng. Như vậy câu hỏi có đặc điểm: Hướng vào đối tượng tiếp nhận; Đặt ra yêu cầu hoặc nhiệm vụ; Đòi hỏi sự đáp ứng hoặc trả lời. Các nhà giáo người Pháp lại quan niệm: Hệ thống câu hỏi không đơn thuần là một loại câu hỏi được hỏi nhiều lần mà hệ thống câu hỏi gồm nhiều loại câu hỏi được thiết kế theo một mạch lô gíc được nêu ra đúng lúc, câu nọ khởi nguồn cho câu kia và được đan xen một cách nhịp nhàng. Trên cơ sở đó, mỗi giáo viên cần nhận thức được rằng hệ thống câu hỏi là một phương tiện đắc lực góp phần tạo cho việc vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học bộ môn một cách tốt nhất. Với chương trình sách giáo khoa mới, ở môn ngữ Văn: phần Đọc hiểu văn bản là phần quan trọng nhất không chỉ quyết định đến việc đánh giá kết quả học tập bộ môn mà còn góp phần không nhỏ vào việc giáo dục nhân cách cho học sinh. Từ đó ta có thể rút ra kết luận về vai trò, tác dụng của hệ thống câu hỏi trong dạy đọc hiểu văn bản như sau: - Câu hỏi có vai trò đặc biệt quan trọng ảnh hưởng đến sự thành công của các tiết học. Nó làm thức tỉnh trí tò mò của học sinh, kích thích việc tư duy ở người học, thúc đẩy các em tìm kiếm tri thức mới. Nhờ đó học sinh được đặt vào vị trí trung tâm, vai trò chủ thể của người học mới được xác lập. - Qua suy nghĩ, trả lời hệ thống câu hỏi, học sinh không chỉ hiểu kỹ, hiểu sâu tri thức mà còn được rèn luyện, phát triển tư duy, cảm xúc ; được hình thành phương pháp cách thức phát hiện tri thức; được hưởng niềm hạnh phúc của lao động trí tuệ. Đây là mục tiêu quan trọng của v iệc giáo dục – đào tạo hiện nay. Người thực hiện: Vũ Quốc Chánh – Trường THPT Tôn Đức Thắng – Đức Cơ Trang:5
6. Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua hệ thống câu hỏi trong một số tiết dạy đọc văn các đoạn trích “Truyện Kiều” - Ngữ văn lớp 10 - Việc sử dụng hệ thống câu hỏi còn đẩy mạnh sự tương tác giữa giáo viên và học sinh, giữa người học với người học đem lại không khí đối thoại dân chủ trong giờ học. Qua đó tập cho các em thói quen hợp tác, chung sống với tập thể, cộng đồng. - Tạo cơ hội cho người học được trình bày những ý tưởng của mình đồng thời có cơ hội lắng nghe ý kiến của bạn bè để từ đó có cơ hội so sánh, đối chiếu, đánh giá và học hỏi lẫn nhau; nâng cao năng lực diễn đạt, năng lực giao tiếp cho người học. - Về phía giáo viên việc sử dụng hệ thống câu hỏi để tổ chức dạy học giúp giáo viên có những thông tin phản hồi, từ đó rút kinh nghiệm cho việc giảng dạy của mình.Tuy nhiên, trong các tiết dạy giáo viên cần chú ý đên mối quan hệ của hệ thống câu hỏi theo ba hướng cơ bản sau: Đọc – hiểu; suy nghĩ – vận dụng; liên tưởng – tích lũy của các phương pháp dạy học hiện đại. Các loại câu hỏi được sử dụng trong tiết dạy đọc hiểu gồm nhiều loại: Nếu chia theo tiết dạy sẽ có các loại câu hỏi sau: (nhóm 1) Câu hỏi vào bài( nêu vấn đề, giác ngộ nhiệm vụ) nhằm tạo tâm lý tăng tính tích cực cho học sinh; Câu hỏi tổ chức, điều khiển học sinh nắm tri thức mới; Câu hỏi củng cố kiến thức; Câu hỏi rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo; và Câu hỏi kiểm tra kết quả học tập. Theo nghiên cứu của các nhà khoa học thì các loại câu hỏi có thể sử dụng trong tiết dạy đọc hiểu văn bản là: (nhóm 2) Các câu hỏi phát hiện; Các câu hỏi tưởng tượng; Câu hỏi nêu vấn đề; Câu hỏi cảm xúc và câu hỏi quan điểm. Còn nếu theo cách đánh giá của Bloom (đã chỉnh sửa năm 2001) hệ thống câu hỏi được phân loại thành 6 cấp độ sau: (nhóm 3) Câu hỏi ở mức độ biết; Câu hỏi ở mức độ hiểu ; áp dụng; phân tích; đánh gia; và mức độ sáng tạo. Mỗi loại câu hỏi là một yêu cầu cần một cách thức hỏi khác nhau. Như vậy về mặt lí luận, người giáo viên phải nắm vững được bản chất của Người thực hiện: Vũ Quốc Chánh – Trường THPT Tôn Đức Thắng – Đức Cơ Trang:6