SKKN Nghiên cứu về phương pháp giảng dạy tác phẩm "Tình cảnh lẻ loi" của người chinh phụ - SGK Ngữ văn 10

Nội dung text: SKKN Nghiên cứu về phương pháp giảng dạy tác phẩm "Tình cảnh lẻ loi" của người chinh phụ - SGK Ngữ văn 10

1. Nguyễn Thị Chang – Tổ Văn – THPT Văn Giang 1 Phần một: lý do chọn đề tài I. lý do chọn đề tài Giáo dục phổ thông phát huy tính tích cực, tự giác chủ động sáng tạo của học sinh. Ta thấy đổi mới phương pháp phải giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách chủ động tích cực, phải phát huy tính sáng tạo của học sinh chống thói quen áp đạt của giáo viên, do vậy người giáo viên phải hình thành cho học sinh một phương pháp phù hợp có hiệu quả. Từ thực tế giảng dạy tôi thấy học sinh khá lúng túng trong những bài giảng văn mới đưa vào chương trình. tôi nhận thấy các em khó nắm bắt được kiến thức bởi những bài mới này rất ít tư liệu tham khảo. Vì vậy, tôi chọn đề tài: “ Nghiên cứu về phương pháp giảng dạy tác phẩm Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ - SGK ngữ văn 10” II. mục đích của đề tài - Góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy- học môn ngữ văn của giáo viên và học sinh. - Giúp cho học sinh nắm chắc được giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm “ Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ –SGK ngữ văn 10” - Phát huy tính tích cực và tạo hứng thú cho học sinh trong học tập môn ngữ văn. - Là tài liệu rất cần thiết giúp giáo viên có phương pháp dạy học một bài giảng ngữ văn cụ thể.
2. Nguyễn Thị Chang – Tổ Văn – THPT Văn Giang 2 Phần hai: Nội dung Với lí do và mục đích trên, tôi đã tiến hành soạn giảng tác phẩm ““ Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ” theo phương pháp lấy học sinh làm trung tâm như sau: Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ (trích Chinh phụ ngâm khúc) Nguyên tác chữ hán: Đặng Trần Côn Diễn Nôm: Đoàn Thị Điểm TIÊT1 A. Mục tiêu bài học  Nắm được những nét cơ bản về "Chinh phụ ngâm khúc"  Hiểu được tâm trạng lẻ loi cô đơn của người chinh phụ và sự đồng cảm của tác giả  Thấy được nghệ thuật miêu tả tâm trạng đặc sắc của Đặng Trần Côn B. Phương tiện thực hiện  SGK, SGV, tác phẩm "Chinh phụ ngâm khúc"  Nguyên tác chữ Hán nhan đề sách, ví dụ minh hoạ cho thể thơ song thất lục bát C. Tiến Trình dạy học  Kiêm tra bài cũ: (?) 1: Phân tích nhân vật Trương Phi trong đoạn trích “Hồi trống Cổ Thành” để thấy chàng không phải một người chỉ nóng tính? (?) 2: Vì sao đoạn trích có tên như vậy? Hay em hãy phân tích ý nghĩa của hồi trống  Bài mới: Tình yêu đôi lứa là đề tài muôn thuở của thi nhân. Trong tình yêu có rất nhiều cung bậc song có lẽ nỗi cô đơn, lẻ bạn, nỗi trống vắng nhớ mong vẫn được các thi nhân quan tâm đặc biệt vì nó cũng là một cung bậc đặc biệt khó diễn tả trong tình yêu. Người phụ nữ hiện đại đối với vấn đề này như thế nào? Tiễn anh ra cửa rồi Em quay vào lặng lẽ Gữa ngổn ngang bàn ghế Em thấy mình cô đơn Và vào cái thuở “trời đất nổi cơn gió bụi” thì “khách má hồng” cũng “nhiều nỗi truân chuyên”. Cô muốn nhắc các em nhớ không khí của thế kỉ XVIII – thế kỉ của các cuộc nội chiến liên miên, chiến tranh nông dân nổ ra. Sự kiện này đã khơi dậy một luồng tư tưởng mới trong giới trí thức: đó là ý thức đòi quyền sống, quyền hạnh phúc của con người. Vấn đề này được đặt ra gay gắt trong Truyện Kiều của Nguyễn Du, nhưng trước đó một đỉnh cao của những khúc ngâm trong Văn học trung đại đã phàn nào phản ánh được tâm sự ấy của các tác giả thế kỉ XVII – XVIII. Đó là "Chinh phụ ngâm khúc" của Đặng Trần Côn. Hoạt động của GV và HS Nội dung cần đạt Hoạt động 1: Tìm hiểu khái quát I. Tìm hiểu chung  Gv gọi học sinh đọc phần Tiểu dẫn 1. Tác giả và dich giả trong SGK (Em có thể tìm hiểu thêm a) Tác giả nguyên tác: Đặng Trần Côn qua đoạn trích đã được học trong  Quê quán, năm sinh năm mất chương trình lớp 7 – THCS )  Xuất thân trong hàng ngũ phong kiến nhưng GV nhấn mạnh những điểm cần nhớ thuộc tầng lớp dưới và có lòng đòng cảm sâu sắc để học sinh khắc sâu và vận dụng trong với những kiếp người đau khổ trong xã hội không phân tích. có công bằng.  Là người hiếu học “Tiếng lừng thiên hạ” nhưng tính tình đềnh đoàng, tự do phóng túng nên
3. Nguyễn Thị Chang – Tổ Văn – THPT Văn Giang 3 suốt đời ông làm quan thấp. b) Dịch giả: Đoàn Thị Điểm  Tương truyền thì bản dịch hay nhất cho đến thời diểm này là của Hồng Hà nữ sĩ hay chính là Đoàn Thị Điểm  Đoàn Thị Điểm (1705 – 1748 ), là người phụ Đặng Trần Côn có nhiều tác phẩm nữ khá toàn diện “dung sắc kiều lệ, cử chỉ đoan mang đến nhờ Đoàn Thị Điểm sửa giúp trang, lời nói văn hoa, sự làm lễ độ”, là người có bà chỉ nói “cậu học trò mới vào nghề đó tài “xưa nay hiếm” bõ gì nói chuyện”  Tính cách vượt ra ngoài quan niệm phong kiến. Có lẽ vì vậy mà bà có chồng muộn và cuộc sống không khác gì người chinh phụ trong tác phẩm . Phải chăng đây là một yếu tố giúp bà dịch thành công đến vậy!  Đến nay nhiều thuyết mới được đưa ra tranh GV nhấn mạnh về dịch giả của tác luận về dịch giả của "Chinh phụ ngâm khúc". phẩm có thể là Phan Huy ích Năm 1970, ông Nguyễn Văn Xuân tìm thấy ở Huế văn bản “Tân khắc chinh phụ ngâm diễn âm từ khúc” là mốc để xác định dịch giả.  Cần nhớ: Người dịch đầu tiên là Đoàn Thị Điểm do tác giả Hoàng Xuân Hãn sưu tầm năm 1953, văn bản sát nghĩa với văn bản gốc. Còn Phan Huy ích là dịch giả của văn bản hiện nay. 2. Tác phẩm – từ nguyên tác đến bản dịch a) Nguyên tác Tác phẩm được viết bằng thể đoản trường cú (câu ngắn,câu dài kết hợp. Câu dài nhất là 11 tiếng, câu ngắn nhất là 3 tiếng) Sầu tự hải Khắc như niên Thiên địa phong trần  GV treo nhan đề sách lên bảng và Hồng nhan đa truân các ví dụ minh hoạ cho các thể thơ b) Bản diễn Nôm  Thể loại ngâm khúc: là thể loại trừ tình quy mô lớn, ngắn nhất cũng vài trăm câu. tác phẩm ngâm khúc nào cũng xây dựng nhân vật độc thoại. Nhân vật thường đặt vào tâm điểm là thời gian hiện tại, hai đầu là thời gian quá khứ và tương lai. Trong đoạn trích thì người chinh phụ đặt trong khoảng  GV giảng về thể loại và thể thơ để thời gian trung tâm ấy. học sinh hiểu được những nét chính,  Thể thơ: Song thất lục bát. Mỗi chu kì gồm 4 nắm được tinh thần cơ bản, từ đó có cái câu, 2 câu thất và một cặp lục bát. nhìn khái quát khi vào học đoạn trích +/ Về vần gồm 3 vần lưng, 4 vần chân; có sự kết  GV cho học sinh đọc phần tìm hiểu hợp cả vần bằng và vần trắc trong SGK tr 124 +/ Về nhịp có sự kết hợp nhịp chẵn – lẻ +/ Về âm thanh được khảo sát và thấy chu kì âm
4. Nguyễn Thị Chang – Tổ Văn – THPT Văn Giang 4 thanh giống như một làn sóng: cao dẫn ở hai câu 7, trầm ở câu 6 và trải dài mênh mông ở câu 8  Song thất lục bát là thể thơ thuần việt c) Nội dung chính: tác phẩm là bài ca dài, lời thở than của người vợ trẻ có chồng đi chinh chiến ở nơi xa; và mơ ước của nàng, khao khát của nàng về cuộc sống lứa đôi trong hoà bình yên ổn. II. Đọc – hiểu  . Vị trí đoạn trích +/ Từ câu 193 đến 228 Hoạt động 2: Hướng dẫn Đọc – Hiểu +/ Đoạn trích là tâm sự của người chinh phụ khi văn bản tiễn chồng đi rồi, quay về nghĩ vừa thương chồng  Yêu cầu học sinh đọc: Đọc cần diễn vừa thương mình: cô đơn lại “một thân nuôi già cảm, giọng buồn, đều đều, nhịp chậm dạy trẻ” rãi, (Gv có thể đọc cùng học sinh )  . Bố cục GV giải thích từ khó ở chân trang  16 câu đầu: nỗi cô đơn, lẻ loi trong cảnh một ? Em hãy chia đoạn và đặt tên đoạn mình một bóng bên đèn, ngoài hiên.  8 câu tiếp: Nỗi nhớ thương chồng ở xa khiến ? Từ đó em có nhận xét gì về đại ý đoạn nàng càng thêm buồn ảmđạm trích?  12 câu còn lại: Cảnh vật càng làm cho nàng chán nản và khao khát hạnh phúc lứa đôi. 1. Đoạn 1  GV gọi học sinh đọc 8 câu đầu  Tác giả đã dùng nhiều động từ để diễn tả tâm ? Nhận xét động tác của người chinh trạng của người chinh phụ: dạo, ngồi, rủ thác. phụ có gì đặc biệt? Những biện pháp Những hành động diễn ra chậm và lặp đi lặp lại nghệ thuật nào đã được sử dụng? không mục đích, vô nghĩa cốt chỉ để biểu lộ tâm  GV định hướng: ? Những động tác trạng cô đơn, lẻ loi không biết chia sẻ cùng ai. đó diễn ra như thế nào? Nó diễn tả tâm  Điệp ngữ bắc cầu: đèn biết chăng - đèn có biết trạng gì? là một thủ pháp nghệ thuật quan trọng của đoạn ? nhận xét về các điệp ngữ bắc cầu (tìm trích và toàn khúc ngâm trong toàn đoạn trích và phân tích tác  diễn tả tâm trạng buồn triền miên kéo dài trong dụng của nó) thời gian và không gian. Dường như mỗi ngày lại GV dẫn một VD khác: Cùng trông lại khắc sâu thêm trong lòng người chinh phụ mà cùng chẳng thấy; Thấy xanh xanh  Hai câu hỏi tu từ nhấn mạnh thêm nỗi buồn. những mấy ngàn dâu; Ngàn dâu xanh Nó nhưmột lời than thở, mộtnỗi khắc khoải đợi ngắt một màu chờ khôn nguôi. Với hai câu hỏi này, tâm trạng của nhân vật trữ tình đã chuyển giọng tự nhiên từ ? Hai câu hỏi tu từ có tác dụng gì? lời kể bên ngoài thành lời độc thoại nội tâm càng tăng thêm sự da diết, tự dằn lòng rất ngậm ngùi.  Hình ảnh +/ Hiên vắng, rèm thưa gợi lên không khí ảm đạm +/ Hình ảnh ngọn đèn, hoa đèn, cùng với cái bóng của chính mình càng gợi lên sự ? Tác giả dùng những hình ảnh nào để cô độc diễn tả tâm trạng? - Trong ca dao: Đèn thương nhớ  GV gợi: Đó là những hình ảnh có ai – mà đèn không tắt?
5. Nguyễn Thị Chang – Tổ Văn – THPT Văn Giang 5 quen thuộc hay không? Em có thể tìm - Trong “Chuyện người con gái thêm một vài câu cũng có những hình Nam Xương”, nàng Vũ Nương cũng chong đèn ảnhnhư thế không? nhớ chồng nhưng nàng còn có bé Đản để trò chuyện  Người chinh phụ ở đây chỉ một mình một bóng, thầm lặng trò chuyện với bóng mình trên vách  Giọng điệu: chậm chạp, có đan lồng giữa giọng của người kể chuyện và giọng độc thoại của nhân vật. Sự chuyển giọng đó không chỉ nhấn mạnh thêm nỗi cô đơn, chỉ mình trò chuyện với ? Trong đoạn này có những giọng nào? mình mà còn thể hiện sự đồng cảm của tác giả với Tác dụng của chúng là gì? nàng  Tâm trạng của nàng đúng như: Con cò lặn lội bờ sông Gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non Nàng về nuôi cái cùng con ? Như vậy tâm trạng của người chinh Để anh đi trẩy nước non Cao Bằng phụ là gì?  GV gọi học sinh đọc 8 câu tiếp theo  ở 8 câu tiếp theo để khắc sâu thêm tâm trạng ? em hãy chỉ ra các biện pháp nghệ của người chinh phụ tác giả đã dùng khá nhiều thuật được sử dụng trong 8 câu này? các thủ pháp nghệ thuật. ở đây không có dòng nào độc thoại mà tác giả dùng cảnh vật tự nhiên, ? Thời gian ở đây có tác dụng gì? dùng thiên nhiên để diễn tả. Đây vốn là một thủ pháp quan trọng của văn học trung đại.  Thời gian thật được đo bằng thời gian của tâm trạng: Gà eo óc – năm trống Hoè phất phơ - bốn bên  Thời gian như nối dài dằng dặc khiến người chinh phụ có cảm giác: Khắc giờ đằng đẵng như niên ? Những hành động diễn ra như thế Mối sầu dằng dặc tựa miền biển xa nào? (bình thường hay cố gắng, gượng ở đây tác giả sử dụng biện pháp so sánh cái nhỏ gạo?) bé với cái lớn lao, khó đong đếm càng cụ thể hoá thêm mối sầu Tác giả đã dùng thời gian để đo lòng người nhưng là klhắc sâu thêm nỗi lòng người chinh phụ  Bên cạnh đó là những hình ảnh gắn với những hoạt động hàng ngày của người phụ nữ. Nhưng không có hoạt động nào bình thường, cái gì làm cũng gượng, miễn cưỡng. Thú vui đốt hương để tâm hồn thanh thản cũng thành cố ép; soi gương mà lệ đầm mi  Sự nhớ thương như trùm phủ tâm hồn nàng, có mặt trong tất cả những hoạt động của cuộc sống.