SKKN Một số giải pháp nâng cao chất lượng dạy và học văn biểu cảm ở bậc Trung học cơ sở

Nội dung text: SKKN Một số giải pháp nâng cao chất lượng dạy và học văn biểu cảm ở bậc Trung học cơ sở

1. SKKN:Mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt l­îng d¹y vµ häc v¨n biÓu c¶m ë bËc THCS PHẦN I : §Æt VÊn ®Ò §Ò tµi : MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY VÀ HỌC VĂN BIỂU CẢM Ở BẬC TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.LÍ DO CHỌN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 1.1. LÝ do vÒ mÆt lý luËn: Trong sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña XH, con ng­êi lµ nh©n tè trung t©m vµ rÊt quan träng. Muèn XH ph¸t triÓn m¹nh th× ®iÒu ®Çu tiªn lµ ph¶i cã sù ph¸t triÓn cña nh©n tè con ng­êi. ViÖc ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh nh»m t¹o nªn ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña XH. Trong giai ®o¹n hiÖn nay ®Êt n­íc ta trong thêi kú ®æi míi yªu cÇu ph¶i cã nh÷ng con ng­êi cã ®ñ phÈm chÊt ,n¨ng lùc, tr×nh ®é ®Ó ®¸p øng víi yªu cÇu ngµy cµng cao cña XH. §Ó t¹o ra ®­îc nh÷ng con ng­êi nh­ thÕ ®ßi hái mçi GV bé m«n ph¶i cã n¨ng lùc thùc sù. Bªn c¹nh tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô s­ ph¹m th× trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y ph¶i rót ra ®­îc nh÷ng kinh nghiÖm gi¶ng d¹y cã tÝnh qui luËt kh¸ch quan ®Ó qua ®ã cã thÓ ¸p dông vµo thùc tÕ gi¶ng d¹y n©ng cao chÊt l­îng d¹y häc nh»m ®µo t¹o ra nhiÒu HS cã n¨ng lùc, cã tr×nh ®é . “Văn học là nhân học” .Văn học có vai trò rất quan trọng trong đời sống và trong sự phát triển tư duy của con người .Là một môn học thuộc nhóm khoa học xã hội ,môn văn có tầm quan trọng trong việc giáo dục quan điểm ,tư tưởng ,tình cảm cho học sinh.Đồng thời cũng là môn học thuộc nhóm công cụ ,môn văn còn thể hiện rõ mối quan hệ với các môn học khác.Học tốt môn văn sẽ tác động tích cực tới các môn học khác và ngược lại ,các môn học khác cũng góp phần học tốt môn văn .Điều đó đặt ra yêu cầu tăng cường tính thực hành ,giảm lí thuyết ,gắn học với hành ,gắn kiến thức với thực tiễn hết sức phong phú ,sinh động của cuộc sống . Môn văn trong nhà trường bậc THCS chia làm ba phân môn :Văn học ,Tiếng việt ,Tập làm văn .Cố thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng nói : “Dạy làm văn là chủ yếu là dạy cho học sinh diễn tả c¸i gì mình suy nghĩ ,mình cần bày tỏ một cách trung thành ,sáng tỏ chính xác ,làm nỗi bật điều mình muốn nói” . . . ( Dạy văn là một quá trình rèn luyện toàn diện , Nghiên cứu giáo dục ,số 28 ,11/1973) .§iÒu ®ã cã nghÜa lµ d¹y cho häc sinh biÕt c¶m, biÕt bµy tá nh÷ng ®iÒu m×nh hiÓu mét c¸ch chÝnh x¸c vµ sinh ®éng . §Ó gióp c¸c em häc sinh lµm tèt ®iÒu ®ã th× b¶n th©n gi¸o viªn ph¶i lµm tèt c«ng t¸c h­íng dÉn cho häc sinh häc v¨n b¶n biÓu c¶m. lµm cho c¸c em khªu gîi ®­îc sù ®ång c¶m cña ng­êi ®äc, lµm cho ng­êi ®äc c¶m nhËn ®­îc t×nh c¶m, c¶m xóc cña ng­êi viÕt vµ mong muèn ®­îc lµm theo . Tuy nhiªn t×nh c¶m trong v¨n biÓu c¶m ph¶I lµ nh÷ng t×nh c¶m ®Ñp: Nh©n ¸i, vÞ tha, cao th­îng, tinh tÕ. Nã gãp phÇn n©ng cao phÈm gi¸ con ng­êi lµm phong phó GV: NguyÔn ThÞ HuÕ Tr­êng THCS CÈm T©n- Cẩm Thủy- Thanh Hóa 1
2. SKKN:Mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt l­îng d¹y vµ häc v¨n biÓu c¶m ë bËc THCS t©m hån con ng­êi. Cho nªn muèn viÕt v¨n biÓu c¶m hay , HS ph¶i tu d­ìng t×nh c¶m ,®¹o ®øc cho cao ®Ñp, trong s¸ng. 1. 2. LÝ do vÒ mÆt thùc tiÔn vµ tÝnh cÊp thiÕt Trong cuéc sèng hµng ngµy , nhu cÇu biÓu c¶m rÊt lín bëi con ng­êi cÇn ®­îc giao l­u t×nh c¶m. t×nh c¶m dµnh cho ng­êi th©n trong gia ®×nh, ®èi víi thÇy c«, b¹n bÌ cho ®Õn t×nh yªy lµng quª, ®Êt n­íc. HiÖn nay , mét bé phËn tuy kh«ng nhiÒu cã nh÷ng biÓu hiÖn lÖch l¹c trong viÖc “biÓu c¶m” , c¸c em cã hµnh vi “qu¸ khÝch” trong giao l­u t×nh c¶m víi ng­êi lín tuæi nh­ coi th­êng “ c¸c b¸c l¹c hËu”, s½n sµng chµ ®¹p b¹n bÌ nh÷ng ®iÒu ®ã chøng tá viÖc båi ®¾p t×nh c¶m, c¶m xóc trong s¸ng,cao ®Ñp cho c¸c em lµ mét vÊn ®Ò ®¸ng ®­îc quan t©m. Bªn c¹nh ®ã ,trong qu¸ tr×nh giảng dạy m«n ngữ văn, ®Æc biÖt lµ ng÷ v¨n 7 .Tôi nhận thấy mặc dù biểu lộ tình cảm ,cảm xúc là một nhu cầu thiết yếu của con người nhưng học sinh chưa biết cách bộc lộ cảm xúc của mình để “khơi gợi lòng đồng cảm nơi người đọc” ( Văn 7 – tập 1).Khi hành văn ,các em còn lẫn lộn ,chưa phân biệt rõ ràng ,rạch ròi giữa văn biểu cảm với các thể loại văn khác ; kÜ n¨ng sö dông c¸c yÕu tè miªu t¶ , tù sù, nghÞ luËn trong v¨n biÓu c¶m cña HS cña c¸c em cßn rÊt h¹n chÕ.Chính vì thế ,điểm các bài kiểm tra và điểm trung bình môn văn của các em còn thấp .Thực tế đó qủa là đáng lo ngại .thực trạng vấn đề này ra sao ? vì sao học sinh gặp nhiều khó khăn trong việc làm văn biểu cảm ? cần phải làm gì để nâng cao chất lượng dạy và học văn biểu cảm cho học sinh THCS ?đó là những vấn đề tôi trăn trở ,day dứt ,muốn cùng được chia sẻ với các đồng nghiệp trong sáng kiến kinh nghiệm này . 1.3. LÝ do chän lùa vÒ n¨ng lùc nghiªn cøu Do ®iÒu kiÖn vÒ thêi gian , ph­¬ng tiÖn nghiªn cøu , b¶n th©n chØ tiÕp cËn ®èi t­îng HS líp 7 chØ cã mét n¨m häc nªn chØ mong muèn ®ãng gãp mét kinh nghiÖm nhá ::MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY VÀ HỌC VĂN BIỂU CẢM Ở BẬC TRUNG HỌC CƠ SỞ 2. GIỚI HẠN NGHIÊN CỨU Chương trình Trung học cơ sở ban hành năm 2002 ,phần Nội dung chương trình quy định văn biểu cảm chỉ được học 14 tiết ở lớp 7 .Chính vì thế trong sáng kiến kinh nghiệm này ,tôi chỉ đề cập đến nội dung văn biểu cảm trong SGK văn 7 tập 1 . Do điều kiện và thời gian nên phạm vi nghiên cứu của sáng kiến kinh nghiệm chỉ gói gọn ở đối tượng học sinh khối 7 của trường THCS CÈm T©n 3. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Khi đặt ra vấn đề : Làm thế nào để nâng cao chất lượng dạy và học văn biểu cảm ở bậc THCS ? ,tôi muốn các đồng nghiệp chia sẽ cùng tôi những kinh nghiệm giảng dạy ,trao đổi bàn luận để tìm ra biện pháp thiết thực ,khả GV: NguyÔn ThÞ HuÕ Tr­êng THCS CÈm T©n- Cẩm Thủy- Thanh Hóa 2
3. SKKN:Mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt l­îng d¹y vµ häc v¨n biÓu c¶m ë bËc THCS thi nhất ,giải quyết triệt để tình trạng học sinh chỉ chú ý đến môn học tự nhiên hơn môn học xã hội ,bộc lộ tình cảm ,cảm xúc một cách hạn chế . . .Mục đích cuối cùng của người viết sáng kiến này là mỗi giáo viên văn sẽ đào tạo cho đất nước những thế hệ học sinh ,không chỉ thành thục về kĩ năng mà còn giàu có về cảm xúc ,có tâm hồn trong sáng ,nhân ái ,biết vươn tới Chân – Thiện – Mĩ . 4. NhiÖm vô nghiªn cøu - T×m hiÓu thùc tr¹ng HS häc v¨n biÓu c¶m ë bé m«n Ng÷ V¨n 7 - T×m ra nguyªn nh©n dÉn ®Õn HS häc yÕu v¨n biÓu c¶m - B­íc ®Çu ®Ò xuÊt nh÷ng ph­¬ng ph¸p vµ kinh nghiÖm tèt cña b¶n th©n vÒ viÖc båi d­ìng HS häc v¨n biÓu c¶m nh»m n©ng cao chÊt l­îng d¹y häc m«n Ng÷ V¨n. 5. §èi t­îng vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu 5.1. §èi t­îng nghiªn cøu T×m hiÓu nh÷ng ph­¬ng ph¸p, nh÷ng kinh nghiÖm båi d­ìng HS häc v¨n biÓu c¶m - m«n Ng÷ V¨n7 . 5.2. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu HS khèi líp 7 ë tr­êng THCS CÈm T©n . 6. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu - Nhãm PP lÝ thuyÕt - Nhãm PP thøc hµnh - Nhãm PP hç trî: Thèng kª - 7. KÕ ho¹ch nghiªn cøu: - Th¸ng 10-2011: Chän ®Ò tµi - Th¸ng 11,12-2011: X©y dùng ®Ò c­¬ng,kh¶o nghiÖm,thu thËp sè liÖu - Th¸ng 01->03-2012: bæ sung ®Ò c­¬ng mét c¸ch chi tiÕt. - Th¸ng 04-2012: ViÕt vµ hoµn thµnh bµi viÕt. GV: NguyÔn ThÞ HuÕ Tr­êng THCS CÈm T©n- Cẩm Thủy- Thanh Hóa 3
4. SKKN:Mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt l­îng d¹y vµ häc v¨n biÓu c¶m ë bËc THCS PHẦN II : NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 1.CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Văn biểu cảm là loại văn thể hiện nội tâm ,tâm trạng của người viết .Ngồi trước trang giấy ,nếu tâm hồn trống rỗng không cảm xúc ,đầu óc mông lung không rõ ý nghĩ gì thì người viết không thể có được một bài văn biểu cảm có hồn .Lúc đó ,bài văn hoặc khô khan ,nhạt nhẽo ,ngắn ngủi hoặc giả tạo ,vay tình mượn ý .Người giáo viên ,khi dạy văn THCS nói chung ,dạy văn biểu cảm nói riêng ,ngoài nắm kiến thức ,phương pháp lên lớp còn cần có một tâm hồn ,một trái tim sống cùng tác giả ,tác phẩm Để dạy và học tốt văn biểu cảm ở THCS ,người dạy và người học cần nắm vững hệ thống 6 bài học và luyện tập về văn biểu cảm (trong số 14 tiết học văn biểu cảm ở lớp 7 – học kì I ) gồm : - Tìm hiểu chung về văn biểu cảm - Đặc điểm của văn biểu cảm - Đề văn biểu cảm và cách làm bài văn biểu cảm - Cách lập ý của bài văn biểu cảm - Các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn biểu cảm - Cách làm bài văn biểu cảm về tác phẩm văn học 2. THỰC TRẠNG CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Qua giảng dạy chương trình ngữ văn lớp 7,tôi nhận thấy kĩ năng nhận diện các phương thức biểu đạt trong văn bản ,kĩ năng viết ,bộc lộ cảm xúc trong bài tập làm văn của một bộ phận học sinh còn yếu .Khi viết bài tập làm văn số 2 với đề bài “Loài cây em yêu”.Dù mới học và hình thành kĩ năng tạo lập văn bản biểu cảm xong nhưng nhiều học sinh không phân biệt được văn miêu tả và văn biểu cảm nên bài viết không phải viết về thái độ và tinh cảm của mình đối với một loài cây cụ thể mà tả về loài cây đó .Hoặc tiết viết bài tập làm văn số 3 đề yêu cầu “Cảm nghĩ của em về hình ảnh người bà thân yêu của mình”.Học sinh viết “Bà nội hay thức khuya dậy sớm để làm việc mà tối bµ chưa kÞp làm .Bà thường đi làm thuê để kiếm tiền nuôi chúng em.Em thấy vậy bảo bà hay là đừng đi làm thuê nữa ,bµ chuyển sang nấu xôi đi . Bµ nội suy nghĩ một hồi lâu rồi nói ,đó cũng là một ý kiến hay”.Liệu khi đọc đoạn văn trên ,các đồng nghiệp của tôi có cho rằng đó là một đoạn văn biểu cảm ?.Toàn bài viết của em học sinh đó đều là những lời văn ,đoạn văn tương tự như thế .Cũng với đề văn như trên ,một học sinh khác viết “Cảm nghĩ của em về bà là một người bà yêu mến con cháu”.Các em cảm nhận và viết văn như nghĩa vụ ,làm qua loa cho xong rồi đem nộp .Kể cả học sinh khá ,dù cảm và hiểu được yêu cầu của đề ,xác định đúng hướng làm bài nhưng kể vẫn nhiều hơn biểu cảm .Sau đây là bảng số liệu thống kê điểm trung bình môn văn học kì I khối 7 năm học 2011 – 2012 GV: NguyÔn ThÞ HuÕ Tr­êng THCS CÈm T©n- Cẩm Thủy- Thanh Hóa 4
5. SKKN:Mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt l­îng d¹y vµ häc v¨n biÓu c¶m ë bËc THCS 2.1.Thùc tr¹ng SÜ sè HS giái HS HS trung HS HS HS kh¸ b×nh yÕu kÐm SL % SL % SL % SL % SL % 47 4 8.5 0 21.3 20 42.6 8 7 5 10.6 2.2. Nguyªn nh©n Nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên thì có nhiều song theo tôi ,do một số nguyên nhân chủ yếu sau : 2. 2.1.Đối với người dạy - Đa số giáo viên đều tận tụy với công tác giảng dạy,chăm lo quan tâm đến học sinh nhưng vẫn còn những mặt hạn chế sau : - Phương pháp giảng dạy chưa thực sự phù hợp với một bộ phận không nhỏ học sinh yếu kém dẫn đến chất lượng chưa cao . - Do điều kiện khách quan nên việc sử dụng đồ dùng dạy học ,phương pháp trực quan vào tiết học hạn chế ,ảnh hưởng đến chất lượng tiếp thu bài của học sinh . - Một số giáo viên chưa thực sự tâm huyết với nghề ,chưa khơi gợi được mạch nguồn cảm xúc ẩn sau mỗi trái tim người học - Do sĩ số lớp đông nên rất khó cho giáo viên trong việc theo sát,kèm cặp từng học sinh trong một tiết dạy . 2.2.2.Đối với học sinh - Một số học sinh vì lười học,chán học nên không chuẩn bị tốt tâm thế cho giờ học văn - Vì trường nằm trên địa bàn thuộc vùng kinh tế khó khăn,hầu hết đều làm n«ng nghiÖp nên các em phải phụ giúp gia đình ngoài giờ lên lớp ,không có thời gian học . - Đa số các em lười hoặc không bao giờ đọc sách ,kể cả văn bản trong SGK - Đời sống văn hóa tinh thần ngày một nâng cao ,một số nhu cầu giải trí như xem ti vi ,chơi game . . . ngày càng nhiều làm cho một số em chưa có ý thức học bị lôi cuốn ,xao nhãng việc học . GV: NguyÔn ThÞ HuÕ Tr­êng THCS CÈm T©n- Cẩm Thủy- Thanh Hóa 5