Sáng kiến kinh nghiệm Ứng dụng sơ đồ tư duy vào giảng dạy các bài Lịch sử 12

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Ứng dụng sơ đồ tư duy vào giảng dạy các bài Lịch sử 12

1. A. PHẦN MỞ ĐẦU I.Lý do chọn đề tài: 1.Có lý luận: Hưởng ứng công cuộc đổi mới trong giáo dục ở nước ta hiện nay mà trọng tâm của đổi mới chương trình và sách giáo khoa giáo dục phổ thông là tập trung đổi mới phương pháp dạy học, thực hiện dạy học dựa vào hoạt động tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh với sự tổ chức và hướng dẫn thích hợp của giáo viên, nhằm phát triển tư duy độc lập, góp phần hình thành phương pháp và nhu cầu, khả năng tự học, tự bồi dưỡng hứng thú học tập, tạo niềm tin và vui thích trong học tập. Học sinh sẽ thích thú, hăng say và kết quả học tập của các em với bộ môn Lịch Sử cũng có sự thay đổi lớn. Chính vì vậy tôi đã tìm hiểu và nghiên cứu những phương pháp dạy học mới theo xu thế phát triển chung của ngành giáo dục nước ta và thế giới. Để các em học sinh đạt được một kết quả cao nhất , đặc biệt tạo cho các em sự đam mê trong học bộ môn lịch sử mà bấy lâu nay mọi người thường gọi là khô khan. Từ đó tôi mới tìm hiểu và áp dụng theo phương pháp “Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12” .Để thực hiện mục tiêu và nội dung dạy học, việc đổi mới phương pháp dạy học lấyhọc sinh làm trung tâm được đặt ra một cách bức thiết. Bản chất của dạy học lấy học sinh làm trung tâm là phát huy cao độ tính tự giác, tích cực, độc lập, sáng tạo của học sinh. Để làm được điều đó thì vấn đề đầu tiên mà người giáo viên cần nhận thức rõ ràng là quy luật nhận thức của học sinh.Học sinh là chủ thể hoạt động chiếm lĩnh tri thức, kỹ năng, kỹ xảo và thái độ chứ không phải là “cái bình chứa kiến thức” một cách thụ động. 2.Có thực tiễn: Trong thực tế hiện nay, còn nhiều học sinh học tập một cách thụ động, chưa có khả năng tự học, chỉ dựa vào những kiến thức do giáo viên truyền đạt, rồi học thuộc lòng nên khi quên một chữ đầu là quên tất cả. Học sinh chỉ học bài nào biết bài đấy, cô lập nội dung của các môn, phân môn mà chưa có sự liên hệ kiến thức với nhau vì vậy mà chưa phát triển được tư duy logic và tư duy hệ thống. Sử dụng sơ đồ tư duy giúp các em giải quyết được các vấn đề trên và nâng cao hiệu quả học tập. II.Mục đích và phương pháp nghiên cứu. 1.Mục đích Mục đích của tôi nghiên cứu đề tài này nhằm góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn Lịch sử 12 ở trường THPT, hướng dẫn học sinh có thể hệ thống hóa kiến thức bằng sơ đồ.Qua đó các em sẽ nhìn được tổng thể kiến thức một cách ngắn gọn nhưng đầy đủ, rút ngắn được thời gian ôn tập củng cố, giúp học sinh hiểu bài, nắm được kiến thức cơ bản và nhớ lâu. 2.Phương pháp nghiên cứu: - Nghiên cứu tài liệu. - Qua các tiết giảng dạy trên lớp 12B2, 12CB1 TRƯỜNG THPT TÂN AN. - Điều tra hiệu quả của phương pháp qua phiếu điều tra, qua chất lượng học tập của học sinh. III. Giới hạn của đề tài 1.Đối tượng nghiên cứu: Học sinh lớp 12B2, 12CB1 TRƯỜNG THPT TÂN AN. 2.Phạm vi nghiên cứu : Ứng dụng sơ đồ tư duy vào giảng dạy các bài lịch sử 12 hình thành kiến thức mới và củng cố kiến thức. Hướng dẫn học sinh học và ghi bài theo sơ đồ tư duy.
2. IV. Kế hoạch thực hiện Để hoàn thành Sáng kiến kinh nghiệm này tôi đã thực hiện từ tháng 8/2012 đến 4/2013 để có kết quả xác thực B. PHẦN NỘI DUNG: I. Cơ sở lý luận Theo Nghị quyết TW khóa VIII khẳng định, đổi mới phương pháp giáo dục, đào tạo nhằm khắc phục lối truyền thụ kiến thức một chiều, rèn luyện, thành lập nếp tư duy sáng tạo của học sinh. Từng bước áp dụng phương pháp tiên tiến và phương pháp hiện đại vào quá trình dạy học. Thông qua việc đưa sơ đồ tư duy vào dạy học ở trường THPT, người giáo viên phải có kĩ năng vận dụng tốt thì chất lượng tiết dạy mới có hiệu quả cao. Như chúng ta đã biết, cùng với xu thế phát triển của thời đại như hiện nay, đòi hỏi mỗi người phải có trình độ trí thức. Do vậy, việc học tập là một trong những vấn đề mà Đảng và Nhà nước ta đặt lên hàng đầu. Qua đó trách nhiệm của người giáo viên càng được nâng cao. Ta cũng thường nghe nói “Dạy học là một nghệ thuật”, đã nói là “nghệ thuật” thì bằng mọi cách người giáo viên phải có kĩ năng vận dụng các phương pháp để truyền đạt kiến thức cho học sinh.Tùy theo nội dung của từng tiết học mà người giáo viên lựa chọn phương pháp phù hợp với đặc trưng của bộ môn và từng đối tượng học sinh. Không những thế giáo viên còn rèn luyện cho học sinh kĩ năng quan sát, nghiên cứu, phân tích, so sánh, tổng hợp Để đánh giá một tiết dạy có hiệu quả hay không đều do kĩ năng vận dụng tốt các phương pháp giúp học sinh hiểu bài, nắm bài. Chính vì vậy mà kĩ năng sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy học Lịch sử có ý nghĩa rất lớn. . Nhiệm vụ của mỗi thầy giáo, cô giáo hôm nay là phải làm thế nào để giúp cho học sinh nắm được kiến thức cơ bản của bộ môn trên cơ sở hoạt động học tập của chính các em dưới sự hướng dẫn của thầy để từ đó giáo dục cho các em tính độc lập suy nghĩ, tính sáng tạo, có đủ bản lĩnh để đi vào các lĩnh vực của cuộc sống. • Chúng ta đã được nghe nhiều về dạy học tích cực . Vậy dạy học tích cực là gì? Theo tôi dạy học chỉ trở thành tích cực khi người học có nhu cầu muốn hiểu biết về một vấn đề gì đó và khi người học sử dụng mọi biện pháp để hiểu về vấn đề đó, vận dụng kiến thức đó vào cuộc sống của mình có kết quả. Điều quan trọng là làm thế nào để học sinh có nhu cầu hiểu biết, muốn hiểu biết và làm thế nào để biết thì đó là công việc của mỗi một giáo viên. Vì vậy mới có câu: “Không thầy đố mày làm nên”. Người thầy phải bằng mọi cách để cho học sinh được hoạt động nhiều hơn, được đưa ra chính kiến của mình trong quá trình học tập. Với phạm vi bài viết này tôi xin trao đổi với các đồng nghiệp cách sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học Lịch sử 12 II.Cơ sở thực tiễn Năm học 2011-2012 là năm đầu tiên ngành Giáo dục và Đào tạo triển khai giảng dạy theo sơ đồ tư duy ở bậc học THPT. Qua thực tế cho thấy việc giảng dạy này đã tạo hứng thú cho học sinh. Mỗi học sinh có thể tự lập sơ đồ tư duy cho mình dưới sự hướng dẫn của giáo viên để bài học trở nên dễ thuộc, dễ hiểu, dễ nhớ hơn.
3. Ngay từ đầu năm học, tôi đã tìm hiểu, áp dung dạy học lịch sử bằng sơ đồ tư duy. Từ đó tôi tự lập kế hoạch giảng dạy cho từng tiết học. Nếu không sử dụng phần mềm, giáo viên có thể linh động sử dụng hình vẽ tay với những màu sắc, hình ảnh, từ ngữ diễn đạt khác nhau nhằm giúp học sinh có thể nắm bắt và nhớ được phần cốt lõi của bài giảng ngay tại lớp. Sơ đồ tư duy đặc biệt chú trọng về màu sắc, hình ảnh với từ ngữ ngắn gọn thể hiện qua mạng liên tưởng (các nhánh trong bài giảng). Từ phần nội dung chính, giáo viên vẽ ra từng nhánh nhỏ theo từng tiểu mục chính của bài giảng và chú thích, giảng giải theo một ngôn ngữ dễ hiểu và gần gũi với học sinh. Vậy, thay vì phải học thuộc lòng các khái niệm, định nghĩa hay cả bài giảng như lúc trước, giờ đây học sinh có thể hiểu và nắm được khái niệm qua hình vẽ. Chính sự liên tưởng theo hướng dẫn của giáo viên cũng giúp các em nhớ được phần trọng tâm của bài giảng. Cách học này còn phát triển được năng lực riêng của từng học sinh không chỉ về trí tuệ, vẽ, viết gì trên sơ đồ tư duy, hệ thống hóa kiến thức chọn lọc những phần nào trong bài để ghi, thể hiện dưới hình thức kết hợp hình vẽ, chữ viết, màu sắc, vận dụng kiến thức được học qua sách vở vào cuộc sống. Để giảng dạy theo sơ đồ tư duy, giáo viên có thể chủ động vẽ hình trên bảng rồi cho học sinh tiếp tục lên phân nhánh sơ đồ hay để học sinh chia thành từng nhóm nhỏ rồi tự vẽ sơ đồ theo cách hiểu của mình sau đó giáo viên định hướng lại từng nội dung cho học sinh. Sơ đồ tư duy thực chất là một sơ đồ mở không theo một khuôn mẫu hay tỷ lệ nhất định mà là cách hệ thống kiến thức tạo ra một tiết học sinh động, đầy màu sắc và thực sự hiệu quả. Giảng dạy theo sơ đồ tư duy phát huy tính tích cực nhiều nhất trong các giờ ôn tập. Khi học sinh trở thành nhân vật trung tâm trong mỗi tiết học, các em sẽ trở nên hào hứng và hăng say hơn trong học tập. III.Thực trạng và những mâu thuẫn 1. Thuận lợi-khó khăn. *Thuận lợi. - Đây là phương pháp học tập mới thoải mái, vui vẻ và sáng tạo, thú vị . - Là xu thế chung của giáo dục Việt Nam nên đựơc sự ủng hộ từ các cấp, xã hội, phụ huynh, học sinh - Chương trình môn lịch sử 12 có nhiều nội dung phù hợp với phương pháp dạy bài mới, củng cố bài bằng sơ đồ tư duy phát huy hiệu quả cao khi giáo viên tổ chức cho học sinh làm việc - Về cơ sở vật chất đã có một số đổi mới tạo điều kiện cho hoạt động học tập: phòng CNTT, đèn chiếu, bảng phụ - Xã hội hiện nay tạo điều kiện cho cả giáo viên và học sinh có điều kiện tiếp cận nhiều nguồn thông tin từ nhiều phương tiện khác nhau. - Phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy bài mới, củng cố bài phù hợp tâm sinh lý lứa tuổi học sinh, khắc phục được sự nhàm chán của phương pháp dạy học truyền thống. Vì vậy, gây hứng thú cho người học, kích thích học sinh tư duy tích cực. * Khó khăn: - Đây là phương pháp dạy học mới nên giáo viên và học sinh không tránh khỏi lúng túng trong một số kĩ năng như sưu tầm, xử lý thông tin, vẽ, ý tưởng - Đòi hỏi giáo viên phải có nhiều kĩ năng khác ngoài kĩ năng sư phạm.
4. - Giáo viên khó khăn trong việc đánh giá cụ thể hiệu quả làm việc của từng học sinh. - Năng lực học sinh không đồng đều nên khi vẽ sơ đồ tư duy trong học tập là sự máy móc không hiệu quả. - Mặc khác, hạn chế của học sinh là chưa biết cách học, cách ghi kiến thức vào bộ não mà chỉ học thuộc lòng, học vẹt, thuộc một cách máy móc, thuộc nhưng không nhớ được kiến thức trọng tâm, không nắm được “sự kiện nổi bật” trong bài học, trong tài liệu tham khảo, hoặc không biết liên tưởng, liên kết các kiến thức có liên quan với nhau. - Với đặc thù môn học, lịch sử có nhiều nội dung kiến thức nên học sinh không nhớ nổi toàn bộ kiến thức, phần lớn các em chỉ học thuộc lòng hay nhớ máy móc Chính vì vậy để học sinh nắm vững nội dung bài học, giáo viên phải có kĩ năng vận dụng tốt bản đồ tư duy vào dạy học lịch sử, góp phần nâng cao chất lượng bộ môn. 2. Thành công – hạn chế Qua một thời gian thử nghiệm sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học bản thân tôi thấy có nhiều tác dụng sau: - Kết quả thực tế đã đạt được ở trên cho thấy chất lượng trung bình bộ môn được nâng cao, trong đó tỉ lệ học sinh giỏi, khá tăng cao, tỉ lệ học sinh yếu giảm nhiều. - Phát huy được tính tích cực của HS trong quá trình hoạt động trên lớp cũng như việc nghiên cứu bài mới và học bài cũ ở nhà. - Việc nắm kiến thức của HS vững chắc hơn, có hệ thống hơn và xóa được lổ hổng kiến thức bộ môn. - Qua sơ đồ tư duy học sinh đã xác định được trọng tâm vấn đề dễ dàng hơn, ghi nhớ kiến thức được lâu hơn và tiết kiệm được nhiều thời gian ôn tập. - Sơ đồ tư duy phù hợp đặc điểm tâm sinh lý của học sinh THPT, thông qua việc bố trí trên bản đồ giúp cho HS rèn luyện thêm về kiến thức mỹ thuật và bộ môn toán. - Sơ đồ tư duy có tính mở nên kích thích được tất cả mọi đối tượng HS, phát huy cao tính độc lập, và có thể chấp nhận kiến thức của các em theo các cung bậc khác nhau. * Một số học sinh còn lười biếng, chưa thật sự tập trung và đầu tư cho sơ đồ tư duy của mình, chỉ vẽ lại theo một sơ đồ phân nhánh, chưa xác định được vấn đề trọng tâm và những vấn đề liên quan ,còn trình bày dài dòng, chưa thực sự có ý tưởng để xây dựng một sơ đồ tư duy để củng cố và hệ thống lại kiến thức mà vẫn muốn dùng phương pháp học thuộc lòng. Đề tài chỉ nghiên cứu áp dụng trên một số bài ở một số chương, chưa thực sự đánh giá hết được tính khả thi của nó một cách triệt để. Một số học sinh lại lạm dụng nhiều hình vẽ trong sơ đồ theo ý tưởng của mình, như vậy có thể làm mất thời gian cho việc tập trung triển khai các ý trong nội dung bài cần thể hiện trên sơ đồ. 3. Mặt mạnh – mặt yếu - Đây là xu thế chung của giáo dục Việt Nam nên đựơc sự ủng hộ từ các cấp, xã hội, phụ huynh, học sinh - Về cơ sở vật chất đã có một số đổi mới tạo điều kiện cho hoạt động học tập: phòng CNTT, đèn chiếu, bảng phụ - Đây là phương pháp dạy học mới nên giáo viên và học sinh không tránh khỏi lúng túng trong một số kĩ năng như sưu tầm, xử lý thông tin, vẽ, ý tưởng