Sáng kiến kinh nghiệm Tích hợp liên môn trong dạy học bài “Gương cầu lõm” - Vật lí (Lĩnh vực: Vật lí)

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Tích hợp liên môn trong dạy học bài “Gương cầu lõm” - Vật lí (Lĩnh vực: Vật lí)

1. PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHĨA ĐÀN TRƢỜNG THCS THỊ TRẤN NGHĨA ĐÀN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Đề tài: TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC BÀI “GƢƠNG CẦU LÕM” - VẬT LÍ ( Lĩnh vực: Vật lí) Nhóm tác giả: 1. Ngô Thị Thúy SĐT: 01665 767 789 2. Nguyễn Giang Nam SĐT: 01665803737 Thực hiện: Năm học 2014 - 2015 Số điện thoại cơ quan: 0383816384
2. TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC BÀI “GƢƠNG CẦU LÕM” VẬT LÍ 7 I. ĐẶT VẤN ĐỀ Tích hợp là một trong những quan điểm giáo dục đã trở thành xu thế trong việc xác định nội dung dạy học ở nhà trƣờng phổ thông và trong xây dựng chƣơng trình môn học ở nhiều nƣớc trên thế giới. Dạy học tích hợp đƣợc xây dựng trên cơ sở những quan điểm tích cực về quá trình học tập và quá trình dạy học. Vận dụng hợp lí quan điểm tích hợp trong giáo dục và dạy học sẽ giúp phát triển các năng lực giải quyết những vấn đề phức tạp và làm cho việc học tập trở nên có ý nghĩa hơn với học sinh so với việc các môn học, các mặt giáo dục đƣợc thực hiện riêng rẽ. Tích hợp là một trong những quan điểm giáo dục nhằm nâng cao năng lực của ngƣời học, giúp đào tạo ra những con ngƣời có đầy đủ phẩm chất và năng lực để giải quyết các vấn đề của cuộc sống hiện đại. Tích hợp là tƣ tƣởng, là nguyên tắc và là quan điểm hiện đại trong giáo dục. Đối với nền giáo dục Việt Nam hiện nay việc hiểu đúng và vận dụng phù hợp quá trình tích hợp có thể đem lại những hiệu quả cụ thể đối với từng phân môn trong nhà trƣờng phổ thông. Dạy học tích hợp liên môn là dạy cho học sinh biết tổng hợp kiến thức, kĩ năng ở nhiều môn học để giải quyết các nhiệm vụ học tập và hình thành năng lực giải quyết các tình huống thực tiễn. Khi giải quyết một vấn đề trong thực tiễn, bao gồm cả tự nhiên và xã hội, đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức tổng hợp, liên quan đến nhiều môn học, nhƣ: tích hợp giáo dục đạo đức, lối sống; giáo dục pháp luật; giáo dục chủ quyền quốc gia về biên giới, biển, đảo; giáo dục sử dụng năng lƣợng tiết kiệm và hiệu quả, bảo vệ môi trƣờng, an toàn giao thông Trong số các môn học ở trƣờng THCS thì môn Vật lí là một trong những môn học thực nghiệm, nó cung cấp cho học sinh rất nhiều các kiến thức cơ bản về thế giới tự nhiên và về môi trƣờng xung quanh. Là những giáo viên dạy bộ môn vật lí, chúng tôi luôn trăn trở về vấn đề làm thế nào vừa dạy học sinh nắm bắt những kiến thức cơ bản của bộ môn, vừa lồng ghép những đơn vị kiến thức về các môn khác cho học sinh. Trên cơ sở tìm tòi những tƣ liệu về bảo vệ môi trƣờng, thu thập thông tin qua báo đài và internet, đặt biệt là nắm bắt về phƣơng pháp dạy học tích hợp nằm trong lộ trình đổi mới đồng bộ phƣơng pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá ở các trƣờng phổ thông theo định hƣớng phát triển năng lực của học sinh trên tinh thần Nghị quyết 29 - NQ/TƢ về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, trong đó tăng cƣờng năng lực dạy học theo hƣớng “tích hợp liên môn” là một trong những vấn đề cần ƣu tiên. Chúng tôi quyết định viết sáng kiến “Tích hợp liên môn trong dạy học bài “GƢƠNG CẦU LÕM” – Vật lí 7” để chia sẻ với các đồng nghiệp tham khảo. II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1
3. 1. Cơ sở lí luận Trong dạy học, tích hợp liên môn đƣợc hiểu là sự kết hợp, tổ hợp các nội dung từ các môn học trong các lĩnh vực học tập khác nhau thành một môn tổng hợp mới hoặc lồng ghép các nội dung cần thiết vào những nội dung vốn có của môn học. Nhƣ vậy thông qua dạy học tích hợp liên môn thì những kiến thức, kỹ năng học đƣợc ở môn này có thể sử dụng nhƣ những công cụ để nghiên cứu, học tập các môn học khác. Chẳng hạn sử dụng Toán học nhƣ những công cụ đắc lực để giải các bài tập Vật lí, hay Tin học đƣợc sử dụng nhƣ một công cụ để mô phỏng các thí nghiệm ảo * Mục tiêu của dạy học tích hợp liên môn: - Làm cho quá trình học tập có ý nghĩa hơn: Hình thành ở học sinh những năng lực rõ ràng. - Giúp học sinh phân biệt cái cốt yếu với cái ít quan trọng hơn: Do dự tính đƣợc những điều cần thiết cho học sinh. - Quan tâm đến việc sử dụng kiến thức trong tình huống cụ thể: Giúp học sinh hòa nhập vào thực tiễn cuộc sống. - Giúp học sinh xác lập mối quan hệ giữa các khái niệm đã học. * Đặc điểm của dạy học tích hợp liên môn: - Lấy học sinh làm trung tâm. - Định hƣớng, phân hóa năng lực học sinh. - Dạy và học các năng lực thực tiễn. Dạy học tích hợp liên môn giúp học sinh trở thành ngƣời học tích cực, ngƣời công dân có năng lực giải quyết tốt các tình huống có vấn đề mang tính tích hợp trong thực tiễn cuộc sống. 2. Thực trạng a. Thuận lợi Dạy học tích hợp liên môn trong dạy học Vật lí là ngƣời học có thể sử dụng kiến thức, kỹ năng của nhiều môn học khác nhau để giải quyết các vấn đề đặt ra trong quá trình học tập bộ môn. Quan điểm dạy học này hiện nay cần đƣợc áp dụng ở nhiều cấp học. Thực hiện dạy học tích hợp liên môn sẽ mang lại nhiều lợi ích trong việc hình thành và phát triển năng lực hành động, năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh. Vật lí là môn khoa học ứng dụng, thực nghiệm; là môn khoa học của các hiện tƣợng tự nhiên, kiến thức của môn Vật lí gắn liền với các yếu tố tự nhiên, xã hội Trong dạy học môn Vật lí có thể tích hợp giáo dục với nội dung nhƣ: giáo dục ý thức bảo vệ môi trƣờng, tiết kiệm nguồn năng lƣợng hiện có ngày càng cạn kiệt, giáo dục kỹ năng sống đặc biệt là những vấn đề mang tính thời sự nhƣ: sự biến đổi khí hậu toàn cầu, sự ô nhiễm môi trƣờng, sự cạn kiệt tài nguyên, hậu quả 2
4. của nó với việc giải quyết các vấn đề phúc lợi xã hội, vấn đề y tế và chăm sóc sức khỏe Trong chƣơng trình môn Vật lí ở trƣờng THCS, học sinh có thể sử dụng kiến thức ở nhiều môn học “liên quan” để giải quyết một số vấn đề nhƣ: tích hợp kiến thức môn Toán để hình thành kỹ năng tính toán, xử lý số liệu; môn Lịch sử giúp học sinh hiểu biết về các nhà Vật lí lỗi lạc, quá trình phát triển công nghệ kĩ thuật; môn Địa lí để hiểu các vấn đề về địa hình, khí hậu giúp học sinh dễ dàng biết đƣợc điều kiện thích hợp để thực hiện các dự án mang tính thực tế; môn Văn học để đọc - hiểu văn bản một cách chính xác và viết cho đúng ngữ pháp; môn Tin học để mô hình hóa các quá trình biến đổi Vật lí, các thí nghiệm; môn Giáo dục công dân giúp các em rèn luyện tính trung thực, ý thức bảo vệ môi trƣờng, tiết kiệm tài nguyên b. Khó khăn * Từ phía giáo viên: Giáo viên hiện nay chủ yếu đƣợc đào tạo theo chƣơng trình sƣ phạm đơn môn, chƣa đƣợc trang bị về cơ sở lý luận dạy học tích hợp liên môn một cách chính thống, khoa học nên khi thực hiện thì phần lớn là do giáo viên tự mày mò, tự tìm hiểu nên không tránh khỏi việc hiểu chƣa đúng, chƣa đầy đủ về mục đích, ý nghĩa cũng nhƣ cách thức tổ chức dạy học tích hợp liên môn. * Từ phía học sinh: Qua thực tế giảng dạy, chúng tôi nhận thấy có thể do nhiều lí do khác nhau mà phần lớn các em học vẫn theo xu hƣớng học thụ động; các em không tích cực, không chủ động cho việc chuẩn bị, tìm hiểu, khai thác kiến thức môn học trong các giờ học; các em vẫn đang theo xu hƣớng học lệch nên không tích cực hợp tác cho việc chuẩn bị các giờ học tích hợp liên môn hoặc không thể sử dụng kiến thức của các môn “liên quan” nhƣ một công cụ để khai thác kiến thức mới ở môn Vật lí. 3. Biện pháp thực hiện Để giảng dạy đạt hiệu quả trƣớc hết giáo viên phải nắm chắc chắn chuẩn kiến thức, kỹ năng của bài “Gƣơng cầu lõm”, kết hợp tìm tƣ liệu có liên quan (tranh, ảnh, thí nghiệm mô phỏng, đoạn phim ) đến kiến thức cần tích hợp của bài học qua báo đài, internet . Xác định đƣợc mục tiêu khi lồng ghép các kiến thức đó, những đơn vị kiến thức đó phải dễ hiểu, và sự vật hiện tƣợng mà giáo viên giới thiệu phải nằm trong tầm hiểu biết của học sinh, tránh trƣờng hợp nó trở thành kiến thức trừu tƣợng, khó hình dung, rất dễ gây sự nhàm chán cho học sinh. Bằng phƣơng pháp giảng dạy đƣa những kiến thức tích hợp đơn giản, cụ thể gắn liền với cuộc sống, với địa phƣơng, kết hợp nhắc nhở của giáo viên sẽ là một trong những yếu tố góp phần cho sự thành công cho tiết dạy có tích hợp liên môn. Thƣờng xuyên trao đổi chuyên môn ở trong tổ nhóm và các bộ môn “liên quan” để xác định: mục tiêu dạy học, mục đích và mức độ tích hợp liên môn, phƣơng tiện dạy học, cách thức tổ chức các hoạt động dạy học. Xây dựng quy trình và tổ chức các hoạt động dạy học cho phù hợp với đối tƣợng học sinh, nội dung và mức độ dạy học tích hợp liên môn đảm bảo thực hiện 3
5. đƣợc mục tiêu dạy học, đƣợc thể hiện cụ thể ở các hoạt động của học sinh, hoạt động của giáo viên và thời gian tổ chức cho từng hoạt động (Thiết kế giáo án). Tổ chức dạy học tích hợp liên môn và rút kinh nghiệm. Nghiên cứu các thông tin trên Internet. Ví dụ nhƣ: - Năng lượng Mặt trời (quang năng). Năng lƣợng mặt trời thu đƣợc trên Trái Đất là năng lƣợng của dòng bức xạ điện từ photon xuất phát từ Mặt Trời đến Trái Đất. Trái Đất nhận đƣợc dòng năng lƣợng này cho đến khi phản ứng hạt nhân trên Mặt Trời hết nhiên liệu, vào khoảng 5 tỷ năm nữa. Ở Việt Nam đã và đang nghiên cứu sử dụng năng lƣợng mặt trời: Thiết bị đun nóng, các trạm phát điện mặt trời công suất nhỏ. Tháng 12/2007, Thủ tƣớng Chính phủ đã phê duyệt “Chiến lƣợc phát triển năng lƣợng quốc gia của Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2050”. Ngoài việc phấn đấu cung cấp đủ năng lƣợng cho nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, chƣơng trình đề ra mục tiêu phấn đấu tăng tỷ lệ các nguồn năng lƣợng mới và tái tạo trong tổng năng lƣợng thƣơng mại sơ cấp. Theo Phó thủ tƣớng Hoàng Trung Hải, việc phát triển nguồn năng lƣợng mới, trong đó có điện mặt trời khi năng lƣợng hóa thạch đang dần cạn kiệt là mục tiêu quan trọng. “Phấn đấu đến năm 2010, tỷ lệ các nguồn năng lƣợng mới và tái tạo chiếm khoảng 3% tổng năng lƣợng thƣơng mại sơ cấp; đến 2050 là 11%. Việc phát triển điện mặt trời ở Việt Nam sẽ góp phần hoàn thành mục tiêu sử dụng năng lƣợng tái tạo chƣơng trình điện khí hóa nông thôn của Chính phủ". Hiện nay ở tỉnh Long An đã xây dựng xong nhà máy sản xuất pin mặt trời và chính thức hoạt động vào tháng 4/2013. - Bếp năng lượng Mặt Trời: Đem lại nhiều lợi ích về môi sinh, kinh tế và sức khỏe nhƣ sau: + Dùng ánh nắng đun nấu thay củi, trấu, than, dầu lửa, hơi đốt, giúp giữ đƣợc ôxy và tránh thải ra thêm điôxít cacbon vào khí quyển. Bếp điện đôi khi cũng dùng điện sản xuất từ các nhà máy nhiệt điện đốt than đá hoặc dầu hỏa, do đó vẫn góp phần làm ô nhiễm khí quyển và làm quả đất nóng thêm. + Nếu loại bếp này thay đƣợc đa số bếp củi, thì chặn đƣợc phần nào nạn phá rừng, và tiến trình sa mạc hóa ở nhiều vùng đất. + Ánh nắng là nguồn sức nóng miễn phí. Có bếp năng lƣợng mặt trời trong nhà thì nhẹ đƣợc khoản chi tiêu dành để mua nhiên liệu, để trả tiền điện, hoặc thời gian đi kiếm củi hàng ngày. + Bếp năng lƣợng mặt trời không thải ra khói, nên đỡ cay mắt và hại phổi. Tổ chức Y tế Thế giới cho biết đun bếp bằng củi cho hai bữa ăn hàng ngày gây thiệt hại cho phổi tƣơng đƣơng nhƣ hút hai gói thuốc lá. 4