Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng thiết bị dạy học môn Vật lý trong các giờ lên lớp

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng thiết bị dạy học môn Vật lý trong các giờ lên lớp

1. Th viện SKKN của Quang Hiệu Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng thiết bị dạy học môn vật lý trong các giờ lên lớp A.Đặt vấn đề Như chúng ta đã biết vật lý là bộ môn khoa học thực nghiệm với phương pháp nghiên cứu là đi từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng.Mọi kết luận của nó đều rút ra được nhờ thực tiễn và kiểm chứng bằng quan sát và thí nghiệm. Chính vì vậy trong các giờ dạy vật lý cần phải có thiết bị dạy học để khơi dạy và phát triển năng lực tư duy khả năng tự học, hình thành cho các em biết rõ phương pháp học và nghiên cứu bộ môn. Đối với tình hình thực tế của việc đổi mới phương pháp dạy học và thay sách giáo khoa cho các lớp 6,7,8,9 với bộ môn vật lý: Thiết bị dạy học có đủ cho giáo viên và học sinh làm việc:Song vấn đề đặt ra là sử dụng các thiết bị đó như thế nào? và làm thế nào để các em có thể tự tay thực hành thành công các thí nghiệm đó dưới sự chỉ đạo của giáo viên từ đó tìm ra kiến thức của bài học các em áp dụng kiến thức đó vào cuộc sống nhằm đạt kết quả cao đó là vấn đề mà mỗi giáo viên dạy vật lý đều phải quan tâm. Mở rộng ra qua tìm hiểu về các kỳ thi Vật lý Olympic Quốc tế chúng ta bắt được một thực trạng ở thí sinh Việt Nam là: Điểm lý thuyết thường cao nhưng điểm thực hành còn thấp so với các nước bạn và thực tế học sinh 1
2. THCS các em còn đang ở độ tuổi thiếu niên nên còn nô nghịch nhiều, các em thường tò mò ham chơi chưa xác định được mục tiêu học tập cũng như chưa thật sự tự giác làm các thí nghiệm vật lý để khám phá và chiếm lĩnh kiến thức gây nhiều khó khăn cho giáo viên. Nhưng bên cạnh đó cũng có rất nhiều em học sinh rất hứng thú khám phá kiến thức bài học thông qua các giờ dạy có đầy đủ các trang thiết bị dạy học và dưới sự chỉ đạo dẫn dắt có tính khoa học lô gích và khả năng tổ chức tốt các hoạt động dạy học ở giáo viên. Do đó đòi hỏi ở giáo viên daỵ môn vật lý phải có khả năng sử dụng tốt các thiết bị dạy học để tạo điều kiện cho việc tiếp thu bài kiến thức của học sinh được tốt. Chính vì vậy để giải quyết được các vấn đề nêu trên tổ tôi đã cùng tôi tập trung đi sâu vào các vấn đề đó để tìm ra cách giải quyết hợp lý giúp cho giờ dạy vật lý đạt hiệu quả cao hơn cho giáo viên và học sinh đó là:"Sử dụng thiết bị dạy học trong các giờ lên lớp" B. Giải quyết vấn đề Để "Sử dụng thiết bị dạy học" trong các giờ lên lớp đạt tốt trươc hết ta hãy nói: 1. Thiết bị dạy học là gì? Đó là những dụng cụ thí nghiệm, mô hình, tranh vẽ và các phương tiện khác phục vụ dạy học như: Máy chiếu,thước, bảng phụ, phiếu học tập. Như chúng ta đã biết theo yêu cầu cải cách thì sách giáo khoa được thiết kế theo hướng: Giảm tính lý thuyết hàn lâm, tăng tính thực tiễn, thực hành, đảm bảo vừa sức khả thi, giảm số tiết học trên lớp tăng thời gian tự học, ngoại khóa. Song đối với học sinh nhìn chung khả năng tư duy chưa cao, nên để giúp các em lĩnh hội được kiến thức vật lý thì thường là khó và rất cần phải tạo ra được 2
3. trực quan sinh động thông qua các bài học có các thiết bị dạy học,vì vậy phải sử dụng các thiết bị dạy học như thế nào cho hiệu quả. 2. Sử dụng thiết bị dạy học như thế nào? Sử dụng thiết bị dạy học đặc biệt cho thí nghiệm vật lý cần làm sống lại trước mắt học sinh các hiện tượng vật lý cần nghiên cứu. Từ đó gây được hứng thú khám phá tìm tòi để dẫn đến hình thành lĩnh hội kiến thức mới.Do vậy I Đối với Giáo viên. -Cần tham gia đầy đủ tất cả các đợt học bồi dưỡng do Phòng và Sở tổ chức để nắm bắt được tình hình chỉ đạo chung từ đó lập ra kế hoạch giảng dạy và kế hoạc sử dụng thiết bị dạy học từ đầu năm sao cho phù hợp với từng chương trình, từng bài. -Giáo viên phải đọc trước nội dung các bài trong chương trình sách giáo khoa để nắm bắt được mục tiêu của từng bài cụ thể là với bài này thì thiết bị dạy học phục vụ cho thí nghiệm biểu diễn của giáo viên hay thí nghiệm thực hành cho học sinh để từ đó kết hợp với đồng chí phụ trách thiết bị chuẩn bị đầy đủ và phù hợp cho tiết học.Sau đó nhất thiết giáo viên phải làm trước các thí nghiệm đó để xem mức độ thành công của từng thí nghiệm mà có tính điều chỉnh kịp thời để phục vụ tốt cho bài dạy, giáoviên chỉ tiến hành các thí nghiệm hoặc giao các thí nghiệm cho học sinh làm nếu các thí nghiệm đó phải chắc chắn thành công có như vậy mới đem lại niềm tin vào khao học của học sinh.Do chương trình Vật lý THCS thì thiết bị dạy học chủ yếu dùng cho hai loại bài đó là: Thiết bị dùng cho bài dạy các thí nghiệm biểu diễn của giáo viên và thí nghiệm thực hành của học sinh hoặc cả hai. II.Đối với thí nghiệm biểu diễn Trước hết giáo viên phải nắm bắt được cấu trúc của thí nghiệm biểu diễn gồm: -TN đặt vấn đề -TN chứng minh 3
4. -TN kiểm chứng(củng cố) Vậy trước tiên vào bài dạy: Giáo viên cần dùng các thiết bị thí nghiệm đã chuẩn bị và dựa vào mục tiêu của bài dạy mà đưa ra được thí nghiệm đặt vấn đề để gây hứng thú học tập cho học sinh cả lớp. Ví dụ: Như có thể đưa ra các thí nghiệm đặt vấn đề cho bài:"Các chất được cấu tạo như thế nào" ở Vật lý lớp 8 như sau: Giáo viên:Lấy 2 bình chia độ bình 1 đựng 50ml nước, bình 2 đựng 50ml rượu sau đó gọi học sinh đọc thể tích của hai bình chứa chất lỏng để gây niềm tin cho học sinh. Sau đó giáo viên đổ lần lượt hai bình đó với nhau và dùng đũa khuấy nhẹ đều sau đó cho học sinh lên đọc kết quả hỗn hợp nước và rượu bây giờ. Học sinh nhận xét được thể tích hỗn hợp rượu và nước nhỏ hơn thể tích ban đầu. Từ đó giáo viên đặt câu hỏi. Hỏi: Vậy phần thể tích hỗn hợp hao hụt đó đã biến đi đâu?Bài hôm nay chúng ta trả lời câu này. Hoặc với bài"Sự khúc xạ ánh sáng" ở lớp 9 giáo viên có thể làm thí nghiệm đặt vấn đề như sau: -Nhìn dọc theo chiếc đũa từ đầu trên đặt trong không khí xem có hiện tượng gì? Học sinh: Phát hiện được ta không nhìn thấy đầu dưới của chiếc đũa -Giữ nguyên vị trí đặt mắt đổ nước vào bình đựng chiếc đũa. Bây giờ có nhìn thấy đầu dưới của chiếc đũa không? Học sinh: Phát hiện được bây giờ ta nhìn thấy đầu dưới của chiếc đũa. Giáo viên: Vậy để giải thích được hiện tượng trên ta cùng vào bài hôm nay Nhìn chung với tất cả các thí nghiệm: Đặt vấn đề, thí nghiệm kiểm chứng, thí nghiệm chứng minh trong nội dung thí nghiệm biểu diễn của giáo viên để đạt được hiệu quả cao các giáo viên phải tiến hành theo những bước sau. 4
5. 1. Giáo viên chia nhóm, giao nhiệm vụ cho các thành viên trong nhóm Chú ý: Mỗi nhóm cần có đủ cả ba đối tượng học sinh và số thành viên trong các nhóm không được quá nhiều nhằm tạo điều kiện cho các em có thời gian tranh luận với nhau về kết quả thí nghiệm của giáo viên 2. Giáo viên nêu rõ mục đích của thí nghiệm -Với các thí nghiệm đơn giản giáo viên có thể cho học sinh đọc sách giáo khoa thảo luận và nêu ra mục tiêu của thí nghiệm đó song giáo viên nhấn mạnh lại. -Nếu các thí nghiệm khó và phức tạp thì giáo viên nên chia thành nhiều bước nhỏ và nêu mục tiêu của từng bước trong thí nghiệm Lưu ý: Giáo viên cần phải xác định đúng và đủ mục tiêu của thí nghiệm vì nó có liên quan trực tiếp đến nội dung của bài học 3. Giới thiệu dụng cụ và cách tiến hành thí nghiệm: + Phần giới thiệu dụng cụ thí nghiệm: Yêu cầu giáo viên cần nêu đầy đủ các dụng cụ có trong thí nghiệm. Cụ thể là: Tên gọi, đặc điểm mềm, dẻo, đàn hồi, chịu nhiệt, chịu lực nhằm giúp các em hiểu được tác dụng của mỗi đồ dùng và sử dụng các thiết bị trên được hiệu quả và an toàn. Cụ thể như: Với các cốc đốt thì trước hết phải hướng dẫn các em là khi đốt cần phải hơ lửa xung quanh để tránh vỡ, hoặc nhẹ tay với các đồ dùng bằng sứ, thủy tinh hoặc cần thực hiện các biện pháp an toàn khi học phần điện học và điện từ học ở lớp 9 +Với phần cách tiến hành thí nghiệm: Yêu cầu giáo viên phải nêu rõ từng bước của thí nghiệm để học sinh tiện quan sát. Đôi khi với một số thí nghiệm đơn giản thì có thể cho học sinh đọc cách tiến hành thí nghiệm trong sách giáo khoa sau đó thảo luận nêu nêncách tiến hành thí nghiệm. Cuối cùng giáo viên nhấn mạnh cách tiến hành thí nghiệm 4. Cách bố trí thí nghiệm: 5
6. -Nếu các thiết bị trong phòng đồ dùng mà phù hợp với thiết bị theo sách giáo khoa thì giáo viên có thể tiến hành theo phương án của sách giáo khoa. -Nếu các thiết bị trong phòng đồ dùng mà không có hoặc còn thiếu so với các đồ dùng bố trí ở sách giáo khoa thì giáo viên tìm cách thay thế các đồ dùng khác. Như: Chúng ta có thể lợi dụng các thiết bị của môn công nghệ(ở phần điện) để phục vụ môn Vật lý. Ví dụ: Máy biến thế xoay chiều, các loại bóng đèn có như thế mới thực hiện tốt mục tiêu bài học 5. Bắt đầu tiến hành thí nghiệm -Trước khi bắt tay vào làm thí nghiệm giáo viên phát cho các nhóm phiếu học tập để các em ghi lại các hiện tượng, số liệu, kết quả mà các em quan sát được qua thí nghiệm đó nhằm giúp cho quá trình thảo luận nhóm và từ đó sử lý kết quả thí nghiệm được tốt hơn -Giáo viên: Cần thực hiện các thao tác khi tiến hành thí nghiệm phải thật rõ ràng, không lúng túng để hoc sinh tiện theo dõi. -Và để đạt được hiệu quả cao trong khi tiến hành thí nghiệm thì giáo viên cần chú ý một số điều sau: -Giáo viên có thể đặt các câu hỏi khắc sâu về các tình huống trong thí nghiệm nhằm tạo cho học sinh những tình huống có vấn đề để các em cùng suy nghĩ tháo gỡ từ đó các em hiểu sâu hơn về thí nghiệm đang làm. Ví dụ: ở bài"Tính chất ảnh tạo bởi gương phẳng" giáo viên sau khi làm xong thí nghiệm thì có thể đặt câu hỏi như sau: Tại sao phải chọn hai quả pin hoặc hai viên phấn giống nhau? Liệu có thể chọn hai viên phấn hoặc hai quả pin khác nhau được không? 6
7. Hoặc ở bài"ảnh của một vật tạo bởi thấu kính hội tụ" với phần cách vẽ ảnh giáo viên có thể cho học sinh đề ra phương án thí nghiệm kiểm tra cách vẽ các tia sáng đó. -Tùy theo từng bài mà giáo viên có thể nêu thêm thí nghiệm thay thế hoặc cho học sinh tự nghĩ ra thí nghiệm thay thế khác để cho bài học phong phú đa dạng nhằm phát triển được vốn hiểu biết của học sinh.Nhưng các thí nghiệm thay thế đó đòi hỏi phải đảm bảo đúng và chính xác mục tiêu của thí nghiệm. Ví dụ ở bài"Lực đẩy Acsimet" trong chương trình Vật lý lớp 8 ta có thể thay thế thí nghiệm trong sách giáo khoa bằng thí nghiệm sau:(thí nghiệm được mô tả trên hình vẽ) Hình a Hình b Hình c 7