Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp hình thành kĩ năng giải bài tập Hóa học cho học sinh ở thường THCS

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp hình thành kĩ năng giải bài tập Hóa học cho học sinh ở thường THCS

1. MỤC LỤC I. MỞ ĐẦU 1 1. Lí do chọn đề tài: 1 2. Mục đích nghiên cứu 1 3. Đối tượng nghiên cứu 1 4. Phương pháp nghiên cứu 1 II. NỘI DUNG 3 1. Cơ sở lí luận 3 2. Thực trạng 3 3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề 3 4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm 10 III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ 12 1. Kết luận 12 2. Kiến nghị 12 IV. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1
2. I. MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài: Hóa học là bộ môn khoa học quan trọng trong nhà trường phổ thông. Môn hóa học cấp THCS cung cấp cho học sinh một hệ thống kiến thức phổ thông cơ bản và thiết thực đầu tiên về hóa học, giáo viên bộ môn hóa học cần hình thành cho các em một kĩ năng cơ bản, phổ thông và thói quen học tập, làm việc khoa học làm nền tảng cho việc giáo dục xã hội chủ nghĩa, phát triển năng lực nhận thức, năng lực hành động. Có những đức tính cẩn thận, kiên trì, trung thực, tỉ mỉ, chính xác, yêu chân lí khoa học, có ý thức trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội, có thể hòa nhập với môi trường thiên nhiên chuẩn bị cho học sinh học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động. Nội dung môn hóa học trường THCS gồm các kiến thức, kĩ năng và thái độ. Trong đó, các kĩ năng chính trong dạy học hóa học trường THCS gồm: Kĩ năng học tập hóa học, kĩ năng thực hành hóa học và kĩ năng vận dụng để giải quyết một số vấn đề có liên quan đến hóa học được mô phỏng trong hệ thống bài tập hóa học. Các kĩ năng trên có vai trò rất quan trọng trong hoạt động hóa học, là một nội dung quan trọng cần đạt trong chuẩn kiến thức, kĩ năng hóa học ở lớp 8 và 9 ở trường THCS. Tuy nhiên, đây là vấn đề chưa có nhiều công trình nghiên cứu và bài viết để giáo viên tham khảo, học tập vận dụng vào giảng dạy. Vì vậy, Ở một số giáo viên còn xem nhẹ việc hình thành kĩ năng cho học sinh mà chỉ chú trọng đến việc tuyền tải kiến thức bài học trên lớp. Một số khác tuy có chú ý đến hình thành kĩ năng cho học sinh trên các tiết dạy nhưng hiệu quả còn thấp. Để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, phát triển năng lực cho học sinh, trong khuôn khổ một SKKN tôi đã nghiên cứu về đề tài “ Phương pháp hình thành kĩ năng giải bài tập hóa học cho học sinh ở thường THCS”, Hy vọng với những kinh nghiệm mà bản thân tôi nêu ra trong đề tài này có thể làm tài liệu tham khảo cho các thầy cô dạy môn hóa học ở trường THCS. 2. Mục đích nghiên cứu: - Nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy - học hóa học. - Giúp giáo viên có thêm tài liệu tham khảo về phương pháp dạy học, Đặc biệt là tài liệu về phương pháp hình thành kĩ năng giải bài tập hóa học cho học sinh. Từ đó rèn kĩ năng giải nhanh một số dạng bài tập hóa học. - Phát huy tính tích cực và tạo hứng thú cho học sinh trong học tập môn học đặc biệt là trong giải bài tập hóa học. 3. Đối tượng nghiên cứu: Học sinh các lớp 8A, 9A trường THCS Định Tân năm học 2015 - 2016 4. Phương pháp nghiên cứu: Để hoàn thành tốt đề tài này, tôi đã vận dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học như: - Phân tích lí thuyết, điều tra cơ bản, tổng kết kinh nghiệm sư phạm và sử dụng một số phương pháp thống kê toán học trong việc phân tích kết quả thực 2
3. nghiệm sư phạm v.v - Nghiên cứu kĩ SGK hóa học 8, 9 và các sách nâng cao về phương pháp giải bài tập, tham khảo các tài liệu đã được biên soạn và phân tích, hệ thống các dạng bài toán hóa học theo nội dung đã đề ra. - Đúc rút kinh nghiệm của bản thân trong quá trình dạy học. - Tham khảo, học hỏi kinh nghiệm một số đồng nghiệp. - Áp dụng đề tài vào chương trình giảng dạy đối với học sinh lớp 8A, 9A đại trà và ôn thi HSG. 3
4. II. NỘI DUNG 1. Cơ sở lí luận: Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận năng lực nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến học sinh học được cái gì đến chỗ quan tâm đến học sinh vận dụng được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, Bộ Giáo Dục đã có chủ trương thay đổi phương pháp dạy học theo lối “truyền thụ một chiều ” sang cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kĩ năng, hình thành năng lực và phẩm chất, đồng thời chuyển cách đánh giá kết quả giáo dục từ nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề, coi trọng cả kiểm tra, đánh giá kết quả học tập với kiểm tra, đánh giá trong quá trình học tập để có tác động kịp thời nhằm nâng cao chất lượng của các hoạt động dạy học và giáo dục. Tuy nhiên, Để đạt được mục tiêu trên, nhất thiết học sinh phải có kiến thức, kĩ năng. Vì kiến thức, kĩ năng là cơ sở để hình thành năng lực. Không thể có kĩ năng giải bài tập hóa học khi không có kiến thức và được thực hành, luyện tập trong những dạng bài tập khác nhau. Vì vậy, hình thành cho học sinh kĩ năng giải bài tập là vấn đề hết sức cần thiết. 2. Thực trạng: Khi chuẩn bị thực hiện đề tài, năng lực giải các bài toán hóa học của học sinh trong trường tôi còn rất yếu. Mặc dù đa số các em đều có sách tham khảo thậm chí một số em có rất nhiều sách tham khảo nhưng các em lại chưa biết lựa chọn mua các loại sách phù hợp, chủ yếu là sử dụng các sách “Học tốt hoặc bài tập nâng cao”. Việc giáo viên mở rộng kiến thức cho học sinh đặc biệt là kiến thức khó trong các giờ học còn hạn chế. Học sinh thường rất lúng túng khi gặp phải các bài tập phức tạp như: Các dạng có dữ kiện không cơ bản (tổng quát), hoặc các bài tập quá nhiều phản ứng, hoặc các bài tập dữ kiện đề cho không rõ Nguyên nhân của thực trạng trên là do nhiều học sinh chưa có kĩ năng giải bài tập hóa học. Một số học sinh còn nặng hình thức học tập theo mẫu, nhiều em còn lười suy nghĩ chỉ trông chờ vào bài làm mẫu của giáo viên để làm những bài tập tương tự mang tính chất thay số hoặc là ngồi chờ để chép bài giải sẵn của các bạn trên lớp hoặc mượn vở bài tập của bạn để chép lại Bên cạnh đó, một số giáo viên còn chưa xem trọng về vấn đề hình thành và phát triển kĩ năng cho học sinh, đặc biệt là kĩ năng giải bài tập hóa học. Chính vì thế đã dẫn đến kết quả là nhiều học sinh không có kĩ năng giải bài tập hóa học, lười học, chán học hóa học. 3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề 3.1 Phương pháp hình thành kĩ năng giải bài tập hóa học định lượng 3.1.1 Các bước giải bài tập hóa học định lượng Việc hình thành kĩ năng giải bài tập được dựa trên các kĩ năng cơ bản nhất, đó là: 4
5. - Kĩ năng chuyển đổi giữa các đại lượng m, n, d, D, mol và các tính toán hóa học. - Kĩ năng tính theo công thức hóa học. - Kĩ năng tính theo phương trình hóa học. - Kĩ năng giải bài tập về dung dịch. - Kĩ năng giải bài tập tổng hợp. Do đó, để hình thành kĩ năng giải bài tập hóa học định lượng, cần hình thành kĩ năng cơ bản thông qua hệ thống bài tập định lượng từ đơn giản đến ngày càng phức tạp hơn. Khi hình thành kĩ năng giả bài tập hóa học cho học sinh, tôi đã thực hiện theo các bước sau: Bước 1: Biết và hiểu một số khái niệm có liên quan. Ví dụ: Khái niệm nguyên tố hóa học, chất, phân tử, mol, thể tích mil của chấ khí, công thức hóa học và ý nghĩa của công thức hóa học. Phương trình hóa học và ý nghĩa của phương trình hóa học, dung dịch và nồng độ dung dịch (nồng độ phần trăm, nồng độ mol), tính chất hóa học của các chất vô cơ và hữu cơ Bước 2: Hình thành kĩ năng cơ bản nhất Ví dụ: Tính phân tử khối, tính khối lượng mol, tỉ lệ số nguyên tử và phân tử, tỉ lệ khối lượng, tỉ lệ số mol, tỉ lệ thể tích trong phương trình phản ứng cụ thể, nồng độ mol theo công thức Bước 3: Hình thành kĩ năng cơ bản Ví dụ: Kĩ năng tính nồng độ phần trăm khối lượng các nguyên tố trong hợp chất, kĩ năng lập công thức hóa học khi biết hóa trị hoặc thành phần phần trăm khối lượng các nguyên tố, kĩ năng tính khối lượng của chất phản ứng hoặc sản phẩm với giả thuyết hiệu suất đạt 100%, kĩ năng tính thể tích khí tham gia hoặc tạo thành ở KĐTC, kĩ năng tính nồng độ dung dịch của chất tham gia hoặc tạo thành sau phản ứng hóa học khi biết các đại lượng có liên quan Bước 4: Hình thành kĩ năng giải bài tập phức tạp và tổng hợp: Ví dụ: Kĩ năng tính phần trăm khối lượng hoặc thể tích chất trong hỗn hợp chất tham gia phản ứng, hoặc thể tích của hỗn hợp chất tham gia phản ứng,hoặc hỗn hợp sản phẩm, xác định chất tham gia phản ứng khi biết số liệu thực nghiệm thực nghiệm, xác định chất cò dư, thiết lập công thức của hợp chất hữu cơ theo số liệu thực nghiệm 3.1.2 Phương pháp hình thành kĩ năng giải bài tập hóa học định lượng: * Cùng với việc hình thành các khái niệm hóa học thì việc hình thành kĩ năng giải bài tập cũng vô cùng quan trọng. Muốn vậy, giáo viên cần cho học sinh thực hiện giải một hệ thống bài tập theo sơ đồ định hướng sau: - Nghiên cứu đầu bài, xác định những số liệu về mặt hóa học đã cho và yêu cầu hóa học cần xác định. - Xác định hướng giải. - Trình bày lời giải. - Kiểm tra lời giải. 5
6. Việc giải bài tập hóa học theo sơ đồ định hướng là rất quan trọng, giúp học sinh giải quyết vấn đề một cách khoa học. Nếu giáo viên không biết hướng dẫn học sinh giải bài tập theo sơ đồ định hướng đối với từng dạng bài tập thì sẽ làm cho học trình bày lời giải một cách tự do, sắp xếp ý thường lộn xộn, thiếu khoa học và không có kĩ năng giải bài tập. * Việc lựa chọn và xây dựng những bài tập hóa học nội dung có nhiều cách giải, có cách giải ngắn gọn, thông minh đóng vai trò quan trọng đối với việc hình thành kĩ năng giải bài tập hóa học định lượng. Đặc biệt, các bài tập yêu cầu vận dụng kiến thức, kĩ năng để giải quyết một số vấn đề thực tiễn hóa học. Ví dụ: - Có NaOH rắn và nước cất, hãy nêu cách làm để pha chế 50 ml dung dịch NaOH 1M. - Có 3 lọ đựng 3 dung dịch không màu, không có nhãn là: NaOH, FeCl 3, HCl. Không dùng hóa chất nào khác hãy phân biệt mỗi lọ đựng chất nào. - Có 20 ml dung dịch Cu(NO3)2 có lẫn một lượng nhỏ tạp chất là CuSO 4 và CuCl2. Hãy nêu cách làm để loại bỏ tạp chất trên. Viết các phương trình hóa học và tính khối lượng các chất đã dùng. Giả thiết các dung dịch đã dùng đều có nồng độ 1M. Các dụng cụ và hóa chất coi như đủ. - Có 1 lọ đựng dung dịch NaOH không có nồng độ. Hãy nêu cách xác định nồng độ mol của dung dịch đó. Các dụng cụ và hóa chất coi như đủ. 3.2 Hình thành kĩ năng giải bài tập trắc nghiệm khách quan môn hóa học: Bài tập trắc nghiệm khách quan môn hóa học gồm 4 loại. Mỗi loại có những đặc điểm riêng. Để hình thành kĩ năng giải mỗi loại bài tập,tôi thường cho học sinh nắm được đặc điểm, yêu cầu trả lời để trả lời nhanh, chính xác trong thời gian rất ngắn. 3.2.1.Hình thành kĩ năng trả lời câu hỏi điền khuyết. Trước hết tôi cho học sinh biết đặc điểm của câu hỏi điền khuyết: - Cấu tạo của câu hỏi điền khuyết gồm 3 phần: Phần yêu cầu, phần nội dung và phần cung cấp thông tin. Phần yêu cầu là phần bắt buộc phải có, thường viết dưới dạng mệnh lệnh thức. Ví dụ: Hãy điền từ, cụm từ (công thức ) thích hợp vào chỗ trống trong đoạn câu sau đây. Phần nội dung là phần bắt buộc phải có, thường là định nghĩa, mô tả tính chất của chất , trong đó có một số chỗ trống ( ) Phần cung cấp thông tin: Đó là nội dung (cụm từ ) cho trước, trong đó số cụm từ (từ) cho nhiều hơn số chỗ trống cần điền. Trong câu điền khuyết, đôi khi không có phần cung cấp thông tin mà học sinh tự lựa chọn thông tin trong nội dung bài học. - Yêu cầu trả lời: Học sinh cần lựa chọn nội dung thích hợp đã cho hoặc trong bài học điền vào chỗ trống (ô trống, khoảng vv ) 6