Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử ở trường THPT chuyên

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử ở trường THPT chuyên

1. CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập – Tự do – Hạnh phúc BẢN ĐĂNG KÍ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM NĂM 2015 TÊN SÁNG KIẾN: “MỘT SỐ KINH NGHIỆM DẠY VÀ BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI MÔN LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THPT CHUYÊN” Tác giả sáng kiến: NGUYỄN THÙY HƯƠNG Đơn vị công tác: Trường THPT Chuyên Lương Văn Tụy 1
2. CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập – Tự do – Hạnh phúc BẢN ĐĂNG KÍ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM NĂM 2015 TÊN SÁNG KIẾN: “MỘT SỐ KINH NGHIỆM DẠY VÀ BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI MÔN LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THPT CHUYÊN” Tác giả sáng kiến: NGUYỄN THÙY HƯƠNG Chức danh: Giáo viên Học vị: Cử nhân Sư phạm Lịch sử Đơn vị công tác: Trường THPT Chuyên Lương Văn Tụy 2
3. CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập – Tự do – Hạnh phúc BẢN ĐĂNG KÍ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM NĂM 2015 I. TÊN SÁNG KIẾN: “Một số kinh nghiệm dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử ở trường THPT Chuyên” - Lĩnh vực áp dụng: dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử II. TÁC GIẢ SÁNG KIẾN: - Họ và tên: Nguyễn Thùy Hương - Chức danh: Giáo viên môn Lịch sử - Học vị: Cử nhân sư phạm Lịch sử - Địa chỉ: Tổ Sử - Địa, trường THPT Chuyên Lương Văn Tụy, TP Ninh Bình - ĐT: 01254071980 - Đ/c mail: ngthuyhuonglvt@gmail.com III. NỘI DUNG SÁNG KIẾN 1. THỰC TRẠNG CỦA DẠY VÀ BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI MÔN LỊCH SỬ HIỆN NAY - Trong lịch sử dân tộc ta, vấn đề giáo dục, đào tạo nhân tài cho đất nước từ lâu đã đóng một vai trò quan trọng: “Hiền tài là nguyên khí quốc gia ”. - Hiện nay, ở các tỉnh, thành phố trong cả nước đều có trường THPT chuyên. Điều đó thể hiện Đảng và Nhà nước ta từ Trung ương đến địa phương đều rất quan tâm đến công tác phát hiện, bồi dưỡng nhân tài, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước, phục vụ công cuộc công nghiệp hóa-hiện đại 3
4. hóa đất nước. Nhiệm vụ của các trường chuyên là vừa phải thực hiện giáo dục toàn diện, vừa phải bồi dưỡng để phát triển năng khiếu của học sinh về một môn học. Nhiệm vụ phát triển năng khiếu của học sinh về một môn học nhất định nói ngắn gọn là công tác dạy chuyên và bồi dưỡng học sinh giỏi là một nhiệm vụ chính trị thường xuyên, quan trọng của trường chuyên. - Công tác dạy chuyên và bồi dưỡng học sinh giỏi mà kết quả của nó là có những học sinh đạt kết quả cao trong các kì thi học sinh giỏi, nhất là cấp Quốc gia không chỉ là mục tiêu, nhiệm vụ của Bộ Giáo dục-Đào tạo, của các trường chuyên trên khắp cả nước mà còn là nhiệm vụ, trách nhiệm, là danh dự nghề nghiệp của mỗi giáo viên dạy chuyên. Chính vì vậy, giáo viên dạy chuyên thường phải chịu áp lực lớn về tỉ lệ, số lượng học sinh giỏi đạt giải Quốc gia. Ở tỉnh ta, giáo viên dạy lớp 10, 11 chuyên lại thêm áp lực nữa là đến khoảng đầu năm học lớp 11, học sinh phải được trang bị đầy đủ kiến thức của chương trình toàn cấp, để các em có thể tham dự và đạt giải trong kì thi Học sinh giỏi cấp Tỉnh lớp 12 và Học sinh giỏi cấp Quốc gia. - Trong bối cảnh hiện nay, vị trí xã hội của bộ môn Lịch sử còn rất thấp. Mặc dù môn Lịch sử có vai trò là “ôn cố tri tân” – học quá khứ để hiểu biết về hiện tại và hướng tới tương lai; đồng thời còn góp phần giáo dục đạo đức, nhân cách cho học sinh. Nhưng lâu nay, môn Sử vẫn bị coi là “môn phụ” ở các trường từ tiểu học đến trung học. Hơn nữa, một thực tế không ai có thể phủ nhận được là nếu học sinh chuyên tâm vào bộ môn Lịch sử thì cơ hội tốt đối với các em rất ít, trong khi các ngành khác như kinh tế, kĩ thuật thì lại đảm bảo cho các em một tương lai tốt hơn. Vì vậy, nhiều học sinh dù có năng lực bộ môn nhưng không muốn thi vào lớp chuyên Sử, hoặc không muốn tham dự các kì thi học sinh giỏi môn Sử; những em lực học khá, giỏi mà chọn chuyên Sử do đam mê là rất hiếm; đa phần những học sinh chọn thi vào lớp chuyên Sử là do không đủ khả năng thi vào được các lớp chuyên khác. - Trong khung chương trình THPT của Bộ GD-ĐT số giờ dạy Lịch sử ít (lớp 10 có 1,5 tiết/tuần, lớp 11 có 1 tiết/tuần, lớp 12 có 1,5 tiết/tuần), mà đa phần 4
5. là dạy lí thuyết, số tiết dạy thực hành hoặc làm bài tập lịch sử là không đáng kể. Bên cạnh đó, số lượng giáo viên Lịch sử của mỗi trường cũng ít, mỗi giáo viên phải dạy nhiều lớp, nhiều khối, thời gian để đầu tư cho chuyên môn không nhiều. - Tài liệu tham khảo dành cho dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử không nhiều, thường tích hợp với ôn thi Đại học, Cao đẳng nên chỉ tập trung vào kiến thức Lịch sử lớp 12, mà trọng tâm là cung cấp kiến thức chứ chưa đề cập đến phương pháp dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi. - Giáo viên dạy chuyên và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử chủ yếu dạy bằng kinh nghiệm thực tiễn đúc rút từ năm này qua năm khác: trên cơ sở khung chương trình, mỗi giáo viên phải lựa chọn nội dung kiến thức, tự tìm tài liệu để phục vụ việc giảng dạy và ôn luyện. Thực tế đó gây khó khăn, lúng túng cho các giáo viên trẻ khi được phân công dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử. - Thời gian gần đây, Bộ Giáo dục-Đào tạo có nhiều thay đổi về qui chế thi tốt nghiệp THPT và thi Đại học, Cao đẳng, trong đó cho thí sinh được phép lựa chọn môn thi; Bộ Giáo dục-Đào tạo cũng đang xây dựng đề án Đổi mới Chương trình sách giáo khoa giáo dục phổ thông, trong đó môn Lịch sử được tích hợp với một số môn khác thành môn khoa học xã hội. Thực tế đó càng tạo thêm nhiều khó khăn cho công tác dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử. 2. GIẢI PHÁP CŨ Công tác dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử ở trường chuyên có nhiệm vụ đào tạo những học sinh giỏi bộ môn Lịch sử, cần phải đạt được 3 mục tiêu chính: giáo dưỡng (cung cấp kiến thức khoa học, chính xác có căn cứ xác thực), giáo dục (đạo đức, phẩm chất, tư tưởng, tình cảm dựa trên cơ sở kiến thức khoa học) và phát triển kỹ năng (khả năng tư duy và hành động). Do đó, những học sinh giỏi bộ môn Lịch sử không chỉ là những học sinh nắm vững những kiến thức về khoa học Lịch sử mà cần phải hiểu sâu sắc và biết 5
6. vận dụng những kiến thức đã học vào giải quyết những vấn đề thực tiễn đặt ra trong cuộc sống. Tuy nhiên, việc dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử lâu nay vẫn thường theo phương pháp truyền thống: - Giáo viên: + Việc giảng dạy chủ yếu là truyền đạt, cung cấp kiến thức, nên ít gây được hứng thú học tập bộ môn của học sinh. + Việc hướng dẫn học sinh kĩ năng học và làm bài có được chú ý nhưng chưa thường xuyên. + Việc sử dụng hệ thống câu hỏi thường tập trung trong giai đoạn ôn luyện, kiểm tra. - Học sinh: + Phải học nhiều kiến thức, phải nhớ nhiều sự kiện lịch sử theo lối thụ động, “học vẹt”, thày dạy gì – học nấy nên chưa có mục tiêu, động cơ, hứng thú học tập. + Không thường xuyên được hướng dẫn kĩ năng học và làm bài môn Lịch sử. + Đến giai đoạn ôn luyện mới được trang bị hệ thống câu hỏi nên choáng ngợp trước khối lượng kiến thức đồ sộ, dễ “học tủ”, “học lệch”. Công tác dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử theo phương pháp cũ có ưu điểm và hạn chế như sau: - Ưu điểm: bảo đảm được thời gian và tiến độ thực hiện chương trình dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi bộ môn. - Nhược điểm: lệ thuộc nhiều vào kiến thức của người thày, không kích thích được khả năng tư duy, sáng tạo của học sinh; học sinh phải học nhiều kiến thức nên có tâm lí sợ, ngại học lịch sử. Để góp phần nâng cao chất lượng dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử, trên cơ sở kinh nghiệm của bản thân đúc rút được qua quá trình được phân công dạy chuyên Sử và tham gia bồi dưỡng Học sinh giỏi Quốc gia môn 6
7. Lịch sử, tôi chọn đề tài sáng kiến: “Một số kinh nghiệm dạy và bồi dưỡng Học sinh giỏi môn Lịch sử ở trường THPT chuyên”. Với sáng kiến này, tôi muốn trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm của mình với các đồng nghiệp, nhất là với những giáo viên môn Lịch sử trẻ mới bước vào nghề; cũng như mong muốn góp phần nhỏ vào việc nâng cao chất lượng giáo dục môn Lịch sử và tăng cường vị thế về giáo dục - đào tạo của tỉnh nhà. 3. GIẢI PHÁP MỚI 3.1. Nội dung giải pháp - Học tập nói chung và học tập môn Lịch sử nói riêng là quá trình tiếp thu kiến thức. Kiến thức lịch sử lại hết sức phong phú và tăng lên với mức độ nhanh chóng mà trường chuyên cũng không sao truyền thụ hết được. Trong khi đó, khả năng hiểu biết và khả năng học tập của con người trong cả cuộc đời là có giới hạn. Cho nên, việc dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi ở trường chuyên cần phải phù hợp với đặc điểm tâm lí và khả năng nhận thức của học sinh năng khiếu, cần phải làm cho quá trình học tập của học sinh trở thành quá trình chủ động, tiến dần lên quá trình tự nghiên cứu độc lập. - Nhiệm vụ tư duy đặt ra cho học sinh chuyên phần lớn là những vấn đề lịch sử tổng hợp, sâu rộng. Nếu không có vốn tri thức phong phú, không thông hiểu và nắm vững tri thức đã có, không có lòng ham muốn hiểu biết, ham muốn học hỏi, tự học, tự tìm tòi, suy nghĩ, và không biết vận dụng kiến thức đã học để hiểu biết kiến thức mới thì học sinh không thể nào giải quyết được các vấn đề đặt ra của đề thi học sinh giỏi các cấp. Muốn học sinh có những phẩm chất trên, vai trò của người thày là rất lớn. Trong những năm được phân công giảng dạy ở lớp chuyên Sử và tham gia bồi dưỡng học sinh giỏi Quốc gia môn Lịch sử, tôi đã tiến hành một số biện pháp sau: 3.1.1.Biện pháp 1: Phải xác định mục tiêu, động cơ, hứng thú học tập lịch sử cho học sinh 7
8. Về mặt lí luận, xác định mục tiêu học tập là hình thành ở học sinh động cơ đúng đắn trong học tập. Động cơ là động lực bên trong thúc đẩy trực tiếp con người ta hoạt động. Mọi động cơ của con người đều là biểu hiện của nhu cầu. Nhu cầu lại được biểu hiện dưới nhiều hình thức như hứng thú, ý định, ham muốn Hứng thú là biểu hiện tình cảm, nhu cầu nhận thức của con người. Nếu không có động cơ học tập, học sinh sẽ không có nhu cầu tham gia tích cực vào bài học, không có hứng thú với bài học, do đó không học tập một cách tích cực, không trở thành học sinh giỏi được. Để nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở trường THPT nói chung, bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử nói riêng đầu tiên phải hình thành mục tiêu, động cơ, thái độ học tập đúng đắn, tức là người thày phải khơi gợi được hứng thú của học sinh đối với việc học tập, giúp các em xác định được mục đích học tập. Công việc này được thường được tiến hành trong bài mở đầu, tiết học đầu tiên, nhưng vẫn có thể được nhắc lại nhiều lần trong suốt quá trình giảng dạy ở lớp chuyên Sử. Động cơ học tập môn Lịch sử của học sinh có thể được tạo ra bằng sức mạnh của nội dung bài học: Trong bài mở đầu, giáo viên giúp học sinh thấy được mục đích, yêu cầu của học kì, của năm học, thậm chí của cả cấp học đồng thời biết nêu ra 1 số vấn đề trong nội dung học tập có khả năng khêu gợi hứng thú của học sinh, khiến các em khao khát muốn được biết, muốn được chiếm lĩnh tri thức, từ đó kích thích tính tích cực học tập của học sinh. Động cơ học tập môn Lịch sử của học sinh cũng có thể được tạo ra bởi quyền lợi được hưởng của các em (được khen thưởng, được cộng điểm hoặc được vào thẳng 1 số trường Đại học, Cao đẳng ). Thông qua việc được giáo viên truyền cảm hứng trong những tiết học đầu tiên, học sinh xác định được mục tiêu học tập, có động cơ, hứng thú trong học tập môn Lịch sử, đây chính là khởi nguồn để phát huy tính tích cực của các em trong học tập, là tiền đề để có học sinh giỏi bộ môn Lịch sử. (Xem thêm phụ lục trang 28, 29) 8