Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh phương pháp giải bài tập Vật lý THCS

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh phương pháp giải bài tập Vật lý THCS

1. SKKN: “ Hướng dẫn học sinh phương pháp giải bài tập vật lý THCS” MUÏC LUÏC TT NOÄI DUNG Trang 1 Trang bìa ngoaøi 2 Trang bìa trong 3 Muïc luïc 1 4 A /Phaàn môû ñaàu 2 5 1.Lyù do choïn ñeà taøi 2 6 2.Muïc ñích nghieân cöùu 3 7 3.Ñoái töôïng ,phaïm vi nghieân cöùu 3 8 4.Nhieäm vuï nghieân cöùu 3 9 5.Phöông phaùp nghieân cöùu 3 10 Noäi dung của đề tài 3 11 B/Noäi dung đề tài nghieân cöùu 4 12 Chöông I:Cô sôû lyù luaän lieân quan ñeán ñeà taøi nghieân cöùu 4 13 Cơ sở pháp lý 4 14 Cơ sở lý luận 4 15 Cơ sở thực tiễn 4 16 Chương II: Thực trạng của đề tài nghiên cứu 5 17 Khái quát phạm vi nghiên cứu 5 18 Thực trạng của đề tài nghiên cứu 5 19 Nguyên nhân của thực trạng 5 20 Chương III: Biện pháp, giải pháp chủ yếu để thực hiện đề tài 6 21 Cơ sở đề xuất giải pháp 6 22 Các giải pháp chủ yếu 6 23 Tổ chức triển khai thực hiện 14 24 C/ Kết luận và kiến nghị 16 25 Kết luận 16 26 Phần đánh giá của hội đồng khoa học các cấp 19 27 Danh mục các tài liệu tham khảo 24 Trang:1 Người thực hiện: Phaïm Ngoïc Taân- Trường THCS Võ Trứ
2. SKKN: “ Hướng dẫn học sinh phương pháp giải bài tập vật lý THCS” PGD &ĐT HUYỆN TUY AN COÄNG HOØA XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA VIEÄT NAM TRÖÔØNG THCS VOÕ TRÖÙ Ñoäc Laäp – Töï Do – Haïnh Phuùc Saùng Kieán Kinh Nghieäm: “HƯỚNG DẪN HỌC SINH PHƯƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP VẬT LÝ THCS” A- PHẦN MỞ ĐẦU. 1. Lý do chän ®Ò tµi. Trong viÖc n©ng cao chÊt l­îng gi¸o dôc nãi chung vµ chÊt l­îng bé m«n nãi riªng. ViÖc c¶i tiÕn ph­¬ng ph¸p d¹y häc lµ mét nh©n tè quan träng, bªn c¹nh viÖc båi d­ìng kiÕn thøc chuyªn m«n, viÖc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh cã ý nghÜa hÕt søc quan träng. Bëi v× xÐt cho cïng c«ng viÖc gi¸o dôc ph¶i ®­îc tiÕn hµnh trªn c¬ së tù nhËn thøc, tù hµnh ®éng, viÖc kh¬i dËy ph¸t triÓn ý thøc n¨ng lùc t­ duy, båi d­ìng ph­¬ng ph¸p tù häc lµ con ®­êng ph¸t triÓn tèi ­u cña gi¸o dôc. Còng nh­ trong häc tËp c¸c bé m«n kh¸c, häc VËt lý l¹i cµng cÇn ph¸t triÓn n¨ng lùc t­ duy cña häc sinh ®Ó kh«ng ph¶i chØ biÕt mµ cßn ph¶i hiÓu ®Ó gi¶i thÝch hiÖn t­îng VËt lý còng nh­ ¸p dông kiÕn thøc vµ kü n¨ng vµo c¸c ho¹t ®éng trong cuéc sèng gia ®×nh vµ céng ®ång. Trong khu«n khæ nhµ tr­êng phæ th«ng, bµi tËp VËt lý th­êng lµ nh÷ng vÊn ®Ò kh«ng qu¸ phøc t¹p, cã thÓ gi¶i ®­îc b»ng nh÷ng suy luËn l« gÝc, b»ng tÝnh to¸n hoÆc thùc nghiÖm dùa trªn c¬ së nh÷ng quy t¾c VËt lý, ph­¬ng ph¸p VËt lý ®· quy ®Þnh trong ch­¬ng tr×nh häc. Nh­ng bµi tËp VËt lý l¹i lµ mét kh©u quan träng trong qu¸ tr×nh d¹y vµ häc VËt lý. ViÖc gi¶i bµi tËp VËt lý gióp cñng cè ®µo s©u, më réng nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cña bµi gi¶ng, x©y dùng cñng cè kü n¨ng kü x¶o vËn dông lý thuyÕt vµo thùc tiÔn, lµ biÖn ph¸p quý b¸u ®Ó ph¸t triÓn n¨ng lùc t­ duy cña häc sinh, cã t¸c dông s©u s¾c vÒ mÆt gi¸o dôc t­ t­ëng, ®¹o ®øc lín. V× thÕ trong viÖc gi¶i bµi tËp VËt lý môc ®Ých c¬ b¶n cuèi cïng kh«ng ph¶i chØ t×m ra ®¸p sè, tuy ®iÒu nµy còng quan träng vµ cÇn thiÕt, môc ®Ých chÝnh cña viÖc gi¶i lµ ë chç ng­êi lµm bµi tËp hiÓu ®­îc s©u s¾c h¬n c¸c kh¸i niÖm, ®Þnh luËt VËt lý, vËn dông chóng vµo nh÷ng vÊn ®Ò thùc tÕ trong cuéc sèng, trong lao ®éng. Qua thùc tÕ gi¶ng d¹y VËt lý ë tr­êng THCS nãi chung bé m«n VËt lý 9 nãi riªng, t«i nhËn thÊy häc sinh cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n lóng tóng khi gi¶i c¸c bµi tËp VËt lý, ®iÒu nµy Ýt nhiÒu ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng d¹y vµ häc. Trang:2 Người thực hiện: Phaïm Ngoïc Taân- Trường THCS Võ Trứ
3. SKKN: “ Hướng dẫn học sinh phương pháp giải bài tập vật lý THCS” Võa qua cïng víi sù ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc chung cña ngµnh gi¸o dôc, ®ång thêi b¶n th©n còng tù kiÓm tra, tæng kÕt t×nh h×nh d¹y häc VËt lý, cïng víi viÖc tiÕp thu c¸c chuyªn ®Ò, thÊy ®­îc t¸c dông gi¸o d­ìng vµ gi¸o dôc rÊt lín ®èi víi häc sinh khi gi¶i bµi tËp VËt lý. Tõ ®ã vËn dông vµo qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, t«i thÊy cã hiÖu qu¶ h¬n so víi tr­íc ®©y, chÊt l­îng häc sinh ®­îc n©ng cao râ rÖt XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lÝ do trªn, t«i quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi: “Hướng dẫn học sinh phương pháp giải bài tập Vật lý THCS” nh»m gióp häc sinh n¾m ch¾c ®­îc kiÕn thøc c¬ b¶n, më réng vµ hiÓu s©u kiÕn thøc. Tõ dã n©ng cao ®­îc chÊt l­îng bé m«n VËt lý vµ biÕt vËn dông vµo thùc tÕ. 2/Muïc ñích nghieân cöùu: H×nh thµnh cho häc sinh mét c¸ch tæng quan vÒ ph­¬ng ph¸p gi¶i mét bµi tËp VËt lý, tõ ®ã c¸c em cã thÓ vËn dông mét c¸ch thµnh th¹o vµ linh ho¹t trong viÖc gi¶i c¸c bµi tËp, n©ng cao hiÖu qu¶ cña bµi tËp, gióp c¸c em n¾m v÷ng kiÕn thøc trong qu¸ tr×nh häc tËp. 3/Ñoái töôïng,phaïm vi nghieân cöùu: Ph­¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lÝ. Ñoái töôïng laø hoïc sinh khaù gioûi,ham thích hoïc boä moân vaät lyù .§Ò tµi ®­îc thùc hiÖn víi häc sinh mét sè líp ë khèi 9 tr­êng THCS Võ Trứ 4/Nhieäm vuï nghieân cöùu: 1. Nghiªn cøu lÝ luËn vÒ ph­¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp VËt lý. 2. Nghiªn cøu lÝ luËn vÒ sö dông bµi tËp vËt lÝ trong d¹y häc VËt lý. 3. Nghiªn cøu ch­¬ng tr×nh néi dung kiÕn thøc c¸c bµi häc VËt lý ë cÊp THCS. 3. Nghiªn cøu qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn néi dung d¹y häc VËt lýë cÊp THCS. 4. Nghiªn cøu t×nh h×nh d¹y vµ häc VËt lý. §Æc biÖt quan t©m ®Õn ho¹t ®éng sö dông bµi tËp VËt lý. 5/Phöông phaùp nghieân cöùu : Keát hôïp saùch giaùo khoa,saùch baøi taäp ,saùch tham khaûo ñeå xaây döïng chöông trình.Thöïc hieän daïy theo chöông trình ñaõ xaây döïng .Thôøi gian thöïc hieän baét ñaàu töø tháng 8 năm 2010, áp dụng vào các tiết bài tập và ôn tập đối với đối tượng học sinh lớp 9A,B,C mà cá nhân đang phụ trách. 6/Nội dung đề tài: Đề tài tập trung nghiên cứu phương pháp truyền thụ cho HS phương pháp giải bài tập vật lý trong chương trình cấp trung thọc cơ sở Trang:3 Người thực hiện: Phaïm Ngoïc Taân- Trường THCS Võ Trứ
4. SKKN: “ Hướng dẫn học sinh phương pháp giải bài tập vật lý THCS” B- NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ch­¬ng I. CƠ SỞ LÝ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1- Cơ sở pháp lý: Thực hiện theo -Hướng dẫn số : 1632/GD-Đt ngày 11/12/2006 của Sở GD-ĐT Phú Yên “ Về việc hướng dẫn thực hiện một số quy trình về công tác thi đua – khen thưởng ngành GD-Đt Phú Yên”. -Hướng dẫn số 260/GD-ĐT Về việc hướng dẫn xét và đánh giá , xếp loại SKKN của Sở GD-ĐT Phú Yên. - NQ 40/2000/QH10 ngày 9/12/2000 về đổi mới phương pháp dạy học liên quan đến THCS. -Một số chuyên đề về đổi mới phương pháp dạy dọc ở trường phổ thông do ngành giáo dục tổ chức. 2-Cơ sở lý luận : Việc xây dựng phương pháp giải bài tập vật lý dựa trên một số vấn đề : Bµi tËp vËt lý lµ mét ph­¬ng tiÖn cñng cè, «n tËp kiÕn thøc sinh ®éng. Khi gi¶i bµi tËp vËt lý häc sinh ph¶i nhí l¹i c¸c kiÕn thøc ®· häc, cã khi ph¶i sö dông tæng hîp c¸c kiÕn thøc cña nhiÒu ch­¬ng nhiÒu phÇn cña ch­¬ng tr×nh. NhiÒu khi bµi tËp ®­îc sö dông khÐo lÐo cã thÓ dÉn häc sinh ®Õn nh÷ng suy nghÜ vÒ mét hiÖn t­îng míi hoÆc x©y dùng mét kh¸i niÖm míi ®Ó gi¶i thÝch hiÖn t­îng míi do bµi tËp ph¸t hiÖn ra. Bµi tËp vËt lý lµ mét trong nh÷ng ph­¬ng tiÖn rÊt quý b¸u ®Ó rÌn luyÖn kü n¨ng, kü x¶o vËn dông lý thuyÕt vµo thùc tiÔn, rÌn luyÖn thãi quen vËn dông kiÕn thøc kh¸i qu¸t ®· thu nhËn ®­îc ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña thùc tiÔn. Trong khi lµm bµi tËp do ph¶i tù m×nh ph©n tÝch c¸c ®iÒu kiÖn cña ®Çu bµi, tù x©y dùng nh÷ng lËp luËn, kiÓm tra vµ phª ph¸n nh÷ng kÕt luËn mµ häc sinh rót ra ®­îc nªn tõ duy cña häc sinh ®­îc ph¸t triÓn n¨ng lùc lµm viÖc tù lùc n©ng cao, tÝnh kiªn tr× ®­îc ph¸t triÓn. Cã nhiÒu bµi tËp vËt lý kh«ng chØ dõng l¹i trong ph¹m vi vËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc mµ cßn gióp båi d­ìng cho häc sinh t­ duy s¸ng t¹o. §Æc biÖt lµ nh÷ng bµi tËp gi¶i thÝch hiÖn t­îng, bµi tËp thÝ nghiÖm. Tuú theo c¸ch ra bµi tËp ta cã thÓ ph©n lo¹i ®­îc c¸c møc ®é n¾m v÷ng kiÕn thøc cña häc sinh gióp viÖc ®¸nh gi¸ chÊt l­îng häc sinh ®­îc chÝnh x¸c 3-Cơ sở thực tiễn : Qua thực tế những năm thực hiện đổi mới phương pháp dạy học ,bản thân tôi nhận thấy cần phải xây dựng một phương pháp phù hợp để hướng dẫn học sinh thực hiện việc giải bài tập theo chương trình sách giáo khoa mới. vì vậy bản thân tôi đã chọn đề tài “Hướng dẫn học sinh phương pháp giải bài tập Vật lý THCS” Trang:4 Người thực hiện: Phaïm Ngoïc Taân- Trường THCS Võ Trứ
5. SKKN: “ Hướng dẫn học sinh phương pháp giải bài tập vật lý THCS” CHƯƠNG II THỰC TRẠNG CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1-Khái quát phạm vi nghiên cứu: Vì bài tập có tính chất định tính và khó chỉ tập trung phần lớn ở chương trình Vật lý lớp 8 và lớp 9 và bản thân đang phụ trách giảng dạy lớp 9 nên phạm vi nghiên cứu chủ yếu là chương trình vật lý lớp 9. 2-Thực trạng của đề tài nghiên cứu: Tr­íc khi thùc hiÖn ®Ò tµi qua gi¶ng d¹y ë tr­êng THCS Võ Trứ, qua t×m hiÓu vµ trao ®æi víi ®ång nghiÖp t«i nhËn thÊy: - §a sè häc sinh ham mª häc bé m«n VËt lý, nh­ng khi lµm c¸c bµi tËp VËt lý c¸c em th­êng lóng tóng trong viÖc ®Þnh h­íng gi¶i, cã thÓ nãi hÇu nh­ c¸c em ch­a biÕt c¸ch gi¶i còng nh­ tr×nh bµy lêi gi¶i. - Do không định hướng được phương pháp giải bài tập nên đa số các em chỉ làm phần trắc nghiệm và bỏ hết phần tự luận tức là không giải được các bài tập định tính. 3-Nguyên nhân của thực trạng: Theo t«i, thùc tr¹ng nªu trªn cã thÓ do mét sè nguyªn nh©n sau: + Häc sinh ch­a cã ph­¬ng ph¸p tæng quan ®Ó gi¶i mét bµi tËp VËt lý. + Häc sinh ch­a biÕt vËn dông c¸c kiÕn thøc, ®Þnh luËt VËt lý + Néi dung cÊu tróc ch­¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi hÇu nh­ kh«ng dµnh thêi l­îng cho viÖc h­íng dÉn häc sinh gi¶i bµi tËp hay luyÖn tËp ( ®Æc biÖt lµ ch­¬ng tr×nh vËt lÝ ë c¸c líp: 6, 7, 8), dÉn ®Õn häc sinh kh«ng cã ®iÒu kiÖn bæ sung, më réng vµ n©ng cao kiÕn thøc còng nh­ rÌn kü n¨ng gi¶i bµi tËp VËt lý. Trang:5 Người thực hiện: Phaïm Ngoïc Taân- Trường THCS Võ Trứ
6. SKKN: “ Hướng dẫn học sinh phương pháp giải bài tập vật lý THCS” CHƯƠNG III : BIỆN PHÁP ,GIẢI PHÁP CHỦ YẾU ĐỂ THỰC HIỆN ĐỀ TÀI 1-Cơ sở đề xuất giải pháp: Dựa trên cơ sở thực tế giảng dạy theo chương trình sách giáo khoa mới , dựa vào sách tham khảo và kết hợp với kinh nghiệm của đồng nghiệp tôi đề xuất một số giải pháp thực hiện như nội dung của đề tài. 2-Các giải pháp chủ yếu: Giáo viên dựa trên cơ sở nội dung đề tài kết hợp hướng dẫn học sinh nắm một số nội dung cơ bản như sau: 1. Tr×nh tù gi¶i mét bµi tËp vËt lý. - Ph­¬ng ph¸p gi¶i mét bµi tËp VËt lý phô thuéc nhiÒu yÕu tè: môc ®Ých yªu cÇu cña bµi tËp, néi dung bµi tËp, tr×nh ®é cña c¸c em, v.v Tuy nhiªn trong c¸ch gi¶i phÇn lín c¸c bµi tËp VËt lý còng cã nh÷ng diÓm chung. - Th«ng th­êng khi gi¶i mét bµi tËp VËt lý cÇn thùc hiÖn theo tr×nh tù sau ®©y: a.HiÓu kü ®Çu bµi. - §äc kü dÇu bµi: bµi tËp nãi g×? c¸i g× lµ d÷ kiÖn? c¸i g× ph¶i t×m? -Tãm t¾t ®Çu bµi b»ng c¸ch dïng c¸c ký hiÖu ch÷ ®· qui ­íc ®Ó viÕt c¸c d÷ kiÖn vµ Èn sè, ®æi ®¬n vÞ c¸c d÷ kiÖn cho thèng nhÊt(nÕu cÇn thiÕt ). - VÏ h×nh , nÕu bµi tËp cã liªn quan ®Õn h×ng vÏ hoÆc nÕu cÇn ph¶i vÏ h×nh ®Ó diÔn ®¹t ®Ò bµi. Cè g¾ng vÏ dóng tØ lÖ xÝch cµng tèt. Trªn h×nh vÏ cÇn ghi râ d÷ kiÖn vµ c¸i cÇn t×m. b. Ph©n tÝch néi dung bµi tËp, lËp kÕ ho¹ch gi¶i. - T×m sù liªn hÖ gi÷a nh÷ng c¸i ch­a biÕt (Èn) vµ nh÷ng c¸i ®½ biÕt (d÷ kiÖn) - NÕu ch­a t×m ®­îc trùc tiÕp c¸c mèi liªn hÖ Êy th× cã thÓ ph¶i xÐt mét sè bµi tËp phô ®Ó gi¸n tiÕp t×m ra mèi liªn hÖ Êy. - Ph¶i x©y dùng ®­îc mét dù kiÕn vÒ kÕ ho¹ch gi¶i. c. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¶i. - T«n träng tr×nh tù ph¶i theo ®Ó thùc hiÖn c¸c chi tiÕt cña dù kiÕn, nhÊt lµ khi gÆp mét bµi tËp phøc t¹p. - Thùc hiÖn mét c¸ch cÈn thËn c¸c phÐp tÝnh sè häc, ®¹i sè hoÆc h×nh häc. Nªn h­íng dÉn häc sinh lµm quen dÇn víi c¸ch gi¶i b»ng ch÷ vµ chØ thay gi¸ trÞ b»ng sè cña c¸c ®¹i l­îng trong biÓu thøc cuèi cïng. - Khi tÝnh to¸n b»ng sè, ph¶i chó ý ®¶m b¶o nh÷ng trÞ sè cña kÕt qu¶ ®Òu cã ý nghÜa. d. KiÓm tra ®¸nh gi¸ kÕt qu¶. - KiÓm tra l¹i trÞ sè cña kÕt qu¶: Cã ®óng kh«ng? V× sao? Cã phï hîp víi thùc tÕ kh«ng? Trang:6 Người thực hiện: Phaïm Ngoïc Taân- Trường THCS Võ Trứ