Sáng kiến kinh nghiệm Đổi mới phương pháp dạy văn ở trường THPT

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Đổi mới phương pháp dạy văn ở trường THPT

1. A- đặt vấn đề: I. Lời mở đầu: Trong mấy chục năm qua chúng ra đã được chứng kiến sự ra đời của một số thành tựu nghiên cứu có liên quan và thúc đẩy việc đổi mới phương pháp giảng dạy văn học như: Lý luận về dạy và học văn, về tâm lý tiếp nhận, về quy trình phân tích một số tác phẩm, về cá tính sáng tạo của người nghệ sĩ Ngay việc dạy văn ở THCS từ thập kỷ 80 đã có một số tiến bộ nhất định trong đó đã khẳng định tư tưởng chiến lược đúng đắn: “Mục đích cao nhất là làm saoc ho học sinh dưới sự hướng dẫn của thầy tự cảm nhận đánh giá, tự khám phá, tự chiếm lĩnh tác phẩm. Từ đó tạo được sự phát triển toàn diện về trí tuệ, tâm hồn và năng lực” Đến nay đã không ít những chuyên đề, cuốn sách viết về phương pháp giảng dạy tương đối chất lượng như chuyên đề: Học sinh- Bạn đọc sáng tạo - Con đường đổi mới phương pháp dạy học trong nhà trường phổ thông Phan Trọng Luận Và Sở giáo dục đào tạo Thanh Hoá trong mấy năm qua đều đã tổ chức hội thảo về phương pháp, xây dựng phong trào đổi mới phương pháp. Từ các hoạt động trên đã giúp cho một bộ phận thầy cô giáo nhận thức đúng vị trí, tầm quan trọng của đổi mới phương pháp giảng dạy, đã tích cực học hỏi nâng cao trình độ, kiên trì bền bỉ tìm cách đổi mới phương pháp qua mỗi phân môn và qua mỗi tiết lên lớp và họ đã ghi nhận được những kết quả khả quan trong quá trình đào tạo, cũng từ đó đúc rút được những kinh nghiệm quý báu trong việc giảng dạy bộ môn này. II. Thực trạng. Tuy vậy, nhìn một cách bao quát, việc dạy văn ở THCS dường như về căn bản vẫn bị cô lập khỏi những thành tựu khoa học, vẫn theo lối truyền thống. Vì sao lại có tình trạng ấy? Theo tôi có nhiều nguyên nhâncản trở việc đổi mới phương pháp , nhưng nguyên nhân cơ bản là do trình độ yếu kém và tinh thần học tập chưa cao ở phần đông học sinh. Muốn giảng dạy văn theo phương pháp mới thì yêu cầu học sinh phải chuẩn bị bài ở nhà thật kỹ phải đọc tác phẩm phải soạn 1
2. bài phải chọn mình một cách cảm nhận tác phẩm và đến lớp dưới sự hướng dẫn của thầy, trò phải làm việc một cách tích cực chủ động sáng tạo. Nhưng phải khẳng định một điều trong giáo dục đào tạo đổi mới phương pháp gắn liền mục tiêu nội dung chương trình các điều kiện đảm bảo. Vì vậy chúng ta phải bằng mọi cách để đổi mới phương pháp tất nhiên công việc này không thể một sớm, một chiều mà phải dần dần và trải nghiệm bằng thời gian. III. Kết quả, hiệu quả của thực trạng trên. Một thực tế rất rõ ở các trường hiện nay giáo viên vẫn cứ lúng túng khi soạn giáo án mẫu và thao giảng một giờ theo phương pháp mới. Vậy làm thế nào để giáo viên đến giờ thao giảng cảm thấy hào hứng tự tin với tiết dạy? Bằng cách để các tiết dạy bình thường đạt hiệu quả như giờ thao giảng. Tất cả những điều đó là lý do thôi thúc tôi chọn đề tài. áp dụng phương pháp mới vào việc dạy văn ở trường THPT. B. Giải quyết vấn đề. I. Giải pháp thực hiện. Muốn đổi mới phương pháp dạy văn, GV cần chú ý những vấn đề sau đây: 1- Giáo viên cần biết đặt ra những câu hỏi mở, khuyến khích học sinh suy nghĩ, nghe học sinh trả lời một cách tin cậy và thân ái cần huy động mọi học sinh ở các trình độ khác nhau tham gia vào việc trả lời câu hỏi và đóng góp ý kiến. 2- Sử dụng không gian nhà trường một cách sáng tạo để tổ chức cho học sinh thảo luận cũng như tiến hành các hoạt động khác theo nhóm. 3- Việc lớp học trở nên ồn ào hơn cần được hiểu là dấu hiệu của hoạt động học tập tích cực chứ không có nghĩa là kỷ luật của nhà trường lỏng lẻo. 4- Lên kế hoạch và chuẩn bị bài giảng sao cho có thể kết hợp các kiến thức của bài học với các ví dụ tương ứng sử dụng những kiến thức liên quan đến môi trường địa phương. 5- Đưa ra bài tập không có câu hỏi đã biết sẽ làm sự khác biệt về khả năng của học sinh trở nên rõ ràng hơn và phải có những bài tập mở rộng đối với hcọ sinh khá và những bài tập đặc biệt cho học sinh yếu kèm. 2
3. 6- Việc chia sẻ và tán thành những đánh giá của học sinh phần nào đồng nghĩa với việc giao viên phải chấp nhận rằng ý kiến của họ không phải khi nào cũng đúng. II. Biện pháp. Ví dụ cụ thể: Dạy kiểu bài lý thuyết làm văn bài: Đại cương về văn nghị luận (lớp 10) khi dạy bài hcọ trên giáo viên cần tiến hành một số công việc sau: Thứ nhất: Lựa chọn nội dung cơ bản cần dạy. Bài này với dung lượng 18 trang dạy trong 2 tiết, đó là một khó khăn đối với giáo viên đứng lớp, khó có thể dạy kỹ, học kỹ trong một thời gian ít ỏi như vậy. Cho nên cách giải quyết chủ động nhất ở đây là: Đọc kỹ nội dung của SGK và lựa chọn ra các vấn đề cơ bản nhất, những gì cần thiết nhất đối với học sinh để các em có thể tiếp thu tốt và từ đó ứng dụng vào bài thực hành. Với nhận thức như thế tôi cho rằng bài học trên cần tập trung chú ý mấy nội dung cơ bản sau: a- Thế nào là văn nghị luận ? b- Đặc điểm yêu cầu của bài văn nghị luận. c- Các thao tác và kiểu bàivăn gnhị luận. d- Cách làm một bài văn nghị luạn. tóm lại: Tôi cho rằng bước đầu tiên để dạy bài này giáo viên cần xác định được kiến thức cơ bản như trên đã nói, nếu giáo viên không tự làm được thì phải trao đổi trong nhóm, tham khảo thêm các giáo viên giỏi có kinh nghiệm để học hỏi và tự mình rút ra những gì cần dạy. Thứ hai: Thiết kế giáo án: Giáo án thực chất là hình dung trước những nội dung và cách thức tiến hành một giờ dạy trên lớp , giáo án truyền thống nghiêng về sự chuẩn bị các nội dung là chính, nay cần hết sức chú ý tới sự hình dung về các bước tiến hành, cách tổ chức cho học sinh tự khám phá, tự tiếp nhận các nội dung đó. Trong khâu này điều khó nhất là nghĩ ra được một hệ thống câu hỏi hay và kích thích sự khám phá sáng tạo của học sinh. Với nhậnt hức như thế, giáo án cho bài dạy nên có các mục như sau: 3
4. I. Mục đích yêu cầu: - Giúp học sinh nắm được điểm của văn nghị luận. - Học sinh thắm được các thao tác chính trong một bài văn nghị luận và các kiểu bài nghị luận thường gặp. - Phải từ các ví dụ cụ thể hướng dẫn học sinh tìm hiểu và rút ra được các kết luận. Cố gắng chọn được các bài văn, đoạn văn nghị luận hay. Nếu trong bài không có thì lấy ví vụ ngoài. II. Những đơn vị kiến thức cơ bản về tập trung: - Thế nào là văn nghị luận? - Đặc điểm và yêu cầu của bài văn nghị luận. - Các thao tác và các kiểu bài nghị luận thường gặp. III. Cách thức tổ chức tiến trình lên lớp; Tiết 1: Văn nghị luận là gì? Đặc điểm và các thao tác chính. Hoạt động 1: Tìm hiểu bài: Bước 1: Kiểm tra bài cũ để nêu vấn đề cho bài mới. Ví dụ nêu câu hỏi: từ tiểu học đến hết THCS, các em đã được học và tập làm những kiểu bài văn gì? Học sinh kể ra các biểu bài cụ thể sau đó cho nhận xét và khái quát lại có những loại văn bản lớn nào đã được học và tập làm. Có ba loại đó là: Loại văn hình tượng (gần với văn sáng tác), loại văn nghị luận và loại văn hành chính. Bước 2: Giới thiệu bài mới: Ba loại văn trên có nhiều điểm rất khác nhau. Trong chương trình THPT, chúng ta chủ yếu sẽ học và làm loại văn nghị luận. Văn nghị luận là gì? có đặc điểm nào và có những kiểu bài gì? khi viết cần vận dụng các thao tác nào? trong bài này chúng ta cần tìm hiểu vá khám phá. Bước 3: Cho học sinh tiếp xúc với văn bản mẫu: Vì trong SGK không cho đoạn văn mẫu. Vì vậy giáo viên phải cho học sinh văn bản mẫu (có thể cho phép trước hoặc phô tô mỗi em 1 bản). Hoạt động 2: Cho học sinh so sánh, nhận xét, trao đổi và rút ra kết luận. Bước 1: Đọc 2 đoạn văn mẫu đã cho sẵn. Bước 2: Lần lượt và trả lời các câu hỏi và rút ra kết luận: 4
5. - Hai đoạn văn trên khác nhau ở chỗ nào? - Theo em mỗi đoạn tiêu biểu cho loại văn gì? Tại sao lại có thể nói như thế nào? - Đoạn văn của Phạm Tuyên viết về vấn đề gì? Các ý triển khai tiếp theo là gì? Tập trung làm sáng tỏ ý nào? (Từ đây rút ra yêu cầu nghị luận phải đúng hướng). - Đoạn văn của Phạm Tuyên được trình bàt theo thứ tự nào? Nếu đảo trật tự có được không? (Rút ra yêu cầu nghị luận phải có trật tự). - Các ý trong đoàn văn có liên quan đến với nhau không? (Rút ra yêu cầu nghị luận phải mạch lạc). - Em thấy đoạn văn của Phạm Tuyên có câu chữ nào thừa, dùng sai chưa chuẩn xác hoặc tối nghĩa không? (Rút ra yêu cầu nghị luận phải trong sáng). Từ các câu hỏi trên mà rút ra kết luận về các thao tác thường dùng trong văn nghị luận. Bước 3: Giáo viên hướng dẫn học sinh tổng kết và ghi nhớ các ý chính. Tiết 2: Các kiểu bài nghị luận lớp 10 và câu văn, đoạn văn, bài văn nghị luận. Hoạt động 1: Tìm hiểu về kiểu bài nghị luận. Bước 1: Nêu vấn đề bằng câu hỏi sau: Em đã học về văn nghị luận ở THCS, theo em có những kiểu bài nghị luận gì? Học sinh có thể trả lời theo nhiều cách khác nhau. Ví dụ như nghị luận văn học, nghị luận xã hội, giải thích, chứng minh, bình luận Giáo viên nêu tiếp câu hỏi. Căn cứ vào đâu mà người ta chưa ra các loại như vậy? Bước 2: Hướng dẫn học sinh rút ra nhận xét: Căn cứ vào đề tài (viết về cái gì) người ra chiưa ra nghị luận văn học, nghị luận xã hội. Căn cứ vào các thao tác nghị luận mà người ta chia ra chứng minh, giải thích, bình luận, phân tích Hoạt động 2: Tìm hiểu câu văn, đoạn văn và bài văn nghị luận, phân này về nội dung SGK viết rất cụ thể là hay, thuận tiện cho việc tổ chức dzỵ học trên lớp. Giáo viên lần lượt tổ chức cho học sinh tìm hiểu và rút ra kết luận theo trình tự SGK. 5
6. C- Kết luận: Từ nội dung trình bày ở trên tôi muốn rút ra một vấn đề trọng tâm muốn dạy văn theo phương pháp mới thì cả thầy và trò đều phải đầu tư về thời gian và trí tuệ cho bài học trên lớp thì chất lượng mới được nâng cao. Trong thực tế giáo viên chỉ chú trọng vào dạy giảng văn và kể cả các hội thi theo giảng cấo trường, cấp cụm, cấp tỉnh cũng chỉ chọn bài giảng văn và tiếng việt mà không ai muốn dạy làm văn. Đó là một sai lầm và từ đó dẫn đến hậu quả là phần nhiều học sinh không biết cách trình bày một bài văn nghị luận. Học sinh đi thi kiến thức thì nhiều nhưng thể đạt điểm cao vì trình bày bài thi còn nhiều lúng túng, nhiều lỗi và không có sự liên kết. Vì vậy cho nên tôi nhắn nhủ tới giáo viên dạy văn rằng: Phải coi trọng việc dạy có 3 phân môn làm văn, giảng văn, tiếng việt cho học sinh. Từ việc áp dụng phương pháp đổi mới vào dạy văn, bản thân tôi đã thu được những kết quả đáng mừng. Thứ nhất là học sinh đón nhận giữ làm văn rất hào hứng, tránh được sự nhàm chán, khô khan như trước đây. Thứ hai là các em đã biết cách viết một bài văn nghị luận. (Khoảng 80% số học sinh đạt từ điểm 6 trở lên). Với giới hạn của bài viết tôi mới chỉ trình bày được phân môn làm văn, còn phân môn giảng văn và tiếng việt tôi sẽ tiếp tục đúc rút kinh nghiệm và sẽ trình bày ở các bài viết trong những năm tới. Rất mong được sự góp ý chân thành của các đồng nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn ! Triệu Sơn, ngày tháng năm 2006 Người viết Trần Thị Hương 6