SKKN Sử dụng phương pháp tích hợp liên môn trong dạy học phần Di truyền học Lớp 12 ban cơ bản

Nội dung text: SKKN Sử dụng phương pháp tích hợp liên môn trong dạy học phần Di truyền học Lớp 12 ban cơ bản

1. MỤC LỤC QUYẾT ĐỊNH PHÂN CÔNG NHIỆM VỤ DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT CHƯƠNG I: TỔNG QUAN 1 1. Cơ sở lý luận 1 2. Phương pháp tiếp cận tạo ra sáng kiến 1 2.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu lý thuyết 1 2.2. Phương pháp thực nghiệm 2 2.3. Phương pháp điều tra, khảo sát 2 3. Mục tiêu cần đạt 2 CHƯƠNG II : MÔ TẢ SÁNG KIẾN 3 1. Nêu vấn đề của sáng kiến 3 1.1. Nội dung của sáng kiến 3 1.1.1. Kiến thức tích hợp trong phần Di truyền học 3 1.1.1.1.Tổng quan về chuơng trình Sinh học 12 và phần Di truyền học3 1.1.1.2. Vận dụng phương pháp dạy học liên môn trong giảng dạy phần Di truyền học 4 1.1.1.3. Lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức dạy 6 1.1.2. Giáo án giảng dạy minh họa 6 1.1.3. Kinh nghiệm từ quá trình thực nghiệm 7 1.2. Quy trình cách thức tạo ra sáng kiến 7 1.3. Những điểm khác biệt, tính mới của giải pháp so với giải pháp đã và đang được áp dụng: 8 2. Giải pháp thực hiện sáng kiến 8 3. Khả năng áp dụng, nhân rộng sáng kiến 12 3.1. Cơ sở đánh giá kết quả 12 3.2. Xử lý và phân tích kết quả thực nghiệm 12 3.2.1. Phân tích định luợng 12 3.2.1. Phân tích định tính 14 CHƯƠNG III: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT 16 1. Kết luận 16 2. Đề xuất 16 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
2. CHƯƠNG I: TỔNG QUAN 1. Cơ sở lý luận Tích hợp là một trong những quan điểm giáo dục đã trở thành xu thế trong việc xác định nội dung dạy học ở các trường trung học phổ thông và trong xây dựng chương trình môn học ở nhiều nước trên thế giới. Vận dụng hợp lí quan điểm tích hợp trong giáo dục và dạy học sẽ giúp phát triển các năng lực giải quyết những vấn đề phức tạp và làm cho việc học tập trở nên ý nghĩa hơn với học sinh so với việc các môn học được thực hiện riêng rẽ. Sinh học là môn khoa học thực nghiệm, kiến thức của môn Sinh học gắn liền với cuộc sống thường ngày, trong đó có phần di truyền học. Ở phần này, học sinh có thể sử dụng kiến thức ở hầu hết các môn học như môn Toán, Hóa học, Vật lý, Địa lý, Văn học, GDCD để xây dựng chủ đề liên môn. Trong khi đó, thực tiễn dạy học phần di truyền lớp 12 từ các năm học đã gặp một số tồn tại như phân phối chương trình chưa cân đối về bố cục, nội dung hay về thời lượng dạy trong một môn và giữa các môn. Mặt khác, đa phần giáo viên và học sinh đánh giá phần di truyền học tương đối nặng về kiến thức, khó nhớ và không tạo được sự thú vị cho người học, điều này ảnh hưởng đến kết quả học tập chung và kết quả thi cử trong các kỳ thi lớn của trường và của ngành. Vì vậy, dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn sẽ khắc phục những tồn tại đó. Do đó, chúng tôi cùng mạnh dạn thực hiện sáng kiến: “Sử dụng phương pháp tích hợp liên môn trong dạy học phần di truyền học – lớp 12 ban cơ bản”. Với mong muốn, qua chuyên đề này chúng ta sẽ được chia sẻ và rút ra những bài học kinh nghiệm trong việc giảng dạy phần di truyền học được tốt hơn. 2. Phương pháp tiếp cận tạo ra sáng kiến 2.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu lý thuyết • Nghiên cứu tổng quan về quan điểm dạy học tích cực. • Phân tích nội dung kiến thức phần Di truyền học – Sinh học 12 cơ bản. 1
3. • Tìm hiểu các nội dung kiến thức ở các môn học khác liên quan có khả năng lồng ghép trong quá trình dạy học. 2.2. Phương pháp thực nghiệm Thiết kế và tổ chức dạy học một số bài trong phần Di truyền học theo hướng tích hợp liên môn (lớp thực nghiệm). Đồng thời, tổ chức dạy học theo phương pháp đơn môn (lớp đối chứng). 2.3. Phương pháp điều tra, khảo sát Sử dụng thực nghiệm sư phạm trên hai lớp đối chứng và thực nghiệm nhằm kiểm chứng tính đúng đắn và hiệu quả của đề tài. 3. Mục tiêu cần đạt • Hình thành kiến thức Trang bị cho HS những khái niệm, quy luật cơ bản của di truyền học và những ứng dụng vào đời sống, y học và sản xuất. • Phát triển kỹ năng - Phát triển được các kỹ năng tư duy logic như so sánh, phân tích – tổng hợp, khái quát, suy luận - Phát triển được tư duy toán học và tư duy thực nghiệm thông qua việc nghiên cứu các thí nghiệm của các nhà khoa học. • Hình thành thái độ - Giúp HS hiểu sâu sắc hơn về tính vật chất của các hiện tượng sống, sự vận động và mối quan hệ giữa các vật chất sống. Từ đó, có trách nhiệm và có thái độ đúng đắn về các vấn đề môi trường, dân số, sức khỏe củng cố niềm tin vào khoa học. 2
4. CHƯƠNG II : MÔ TẢ SÁNG KIẾN 1. Nêu vấn đề của sáng kiến 1.1. Nội dung của sáng kiến Những nội dung chính của sáng kiến được thể hiện trên sơ đồ sau: Hình 2.1: Sơ đồ nội dung của sáng kiến 1.1.1 Kiến thức tích hợp trong phần Di truyền học 1.1.1.1. Tổng quan về chuơng trình Sinh học 12 và phần Di truyền học Sinh học lớp 12 là chương trình năm cuối trong toàn bộ hệ thống chương trình Sinh học ở trường phổ thông. Với vị trí này, chương trình sinh học lớp 12 vừa mang tính chất kế thừa tất cả tính chất những kiến thức sinh học mà học sinh học ở lớp dưới, đồng thời vừa mang tính mở rộng và phát triển những kiến thức mà học sinh học được. Vì vậy chương trình sinh học 12 được đánh giá nặng và trừu tượng về kiến thức, đồng thời là chương trình chủ yếu để thi THPT Quốc gia. Chuơng trình gồm 3 phần giới thiệu chung về di truyền, tiến hóa và sinh thái học. 3
5. • Phần Di truyền học được đề cập đầu tiên, với những mục tiêu giới thiệu về cơ chế di truyền và biến dị, tính quy luật của hiện tượng di truyền, di truyền học quần thể, ứng dụng di truyền học và di truyền học người. 1.1.1.2. Vận dụng phương pháp dạy học liên môn trong giảng dạy phần Di truyền học Dưới đây là một số ví dụ có thể áp dụng trong dạy học phần Di truyền học ở trong dạy học phần Di truyền học ở một số bài cụ thể. * Liên môn Toán học: Giúp học sinh giải các bài tập toán sinh, đặc biệt là các bài tập liên quan đến tính xác suất. Phần tích hợp này được sử dụng nhiều nhất trong chương “Tính quy luật của hiện tượng di truyền”. * Liên môn Vật lý: Trong bài “Đột biến gen”, hoặc bài “Bảo vệ vốn gen của loài người và một số vấn đề xã hội của di truyền học” để giới thiệu, giải thích những tia sóng có bước sóng ngắn có khả năng gây đột biến ở người, những hoạt động sản xuất nào của con người làm tăng tỉ lệ những tia sóng ngắn gây nguy hiểm cho con người, các tia bức xạ, tia tử ngoại của ánh sáng Mặt trời còn có thể gây ung thư da * Liên môn Hóa học: - Sử dụng kiến thức hóa học để giải thích và chứng minh những hậu quả nghiêm trọng khi người Mỹ rải chất độc điôxin xuống miền nam nước ta, người Mỹ ném bom vào hai thành phố của nước Nhật năm 1945. - Sự thiếu hiểu biết của con người khi sử dụng các chất hóa học độc hại, thuốc trừ sâu cũng làm tăng nguy cơ bị các đột biến, và bệnh tật di truyền. Ví dụ auxin nhân tạo nếu tích lũy trong nông phẩm sẽ gây độc cho con người. (Theo điều tra của Cục Y tế dự phòng và môi trường Việt Nam, hằng năm có trên 5000 trường hợp nhiễm độc hóa chất bảo vệ thực vật phải cấp cứu tại bệnh 4
6. viện và có trên 300 trường hợp tử vong. Tác hại của thuốc bảo vệ thực vật đối với cơ thể con người và môi trường xung quanh xảy ra khi thuốc được sử dụng không đúng các tiêu chuẩn quy định.) * Liên môn Địa lí: Việc liên môn sinh học và địa lí đóng vai trò quan trọng trong việc xác định điều kiện tự nhiên, khí hậu, địa hình của một khu vực. Những động thực vật đặc trưng của từng vùng khí hậu, ảnh hưởng của điều kiện ngoại cảnh đến cuộc sống của các loài động thực vật và con người * Liên môn Lịch sử: Khi tìm hiểu về tác nhân gây đột biến gen - GV sử dụng kiến thức lịch sử giới thiệu hình ảnh Cầu lửa phóng xạ ở đỉnh của cột khói cao 18,2m phát ra từ bom nguyên tử trên bầu trời Hiroshima ngày 6/8/1945 và Nagasaki ngày 9/8/1945 đã để lại những hậu quả to lớn cho người dân Nhật Bản. - Sử dụng kiến thức môn lịch sử để giải thích: tại sao đa số con của những người đi lính thời gian kháng chiến chống mỹ cứu nước lại bị mắc bệnh, tật di truyền. (Viện sĩ Viện Hàn lâm Y học Nga Xofronov Ghenrik Alexandrovich và Giáo sư Rumax Vladimia Xtepanovich, đồng Tổng Giám đốc Trung tâm Nhiệt đới Việt-Nga đã khẳng định rằng hậu quả về mặt y sinh học của chất độc da cam đối với con người và môi trường sinh thái là rất nghiêm trọng. Qua kết quả nghiên cứu trong 18 năm của Trung tâm nhiệt đới Việt - Nga, các nhà khoa học kết luận rằng chất độc da cam đã gây ra hậu quả y học và sinh học lâu dài đối với sức khoẻ con người, không những đối với các cựu chiến binh Việt Nam đã từng tham gia chiến tranh, mà còn cả thế hệ thứ 2, thứ 3 là con em của những người đã bị phơi nhiễm. Thậm chí, cả những trẻ em sống trong vùng bị nhiễm chất độc hoá học cũng có biểu hiện bệnh lý.) 5
7. * Liên môn Giáo dục công dân: - Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường, bảo vệ cuộc sống của chính con người chúng ta. (Ví dụ: tránh các loại thực phẩm có thể gây ung thư, đột biến ). - Giáo dục tinh thần thương yêu, đoàn kết giúp đỡ những hoàn cảnh khó khan, không kỳ thị, xa lánh với những người bị mắc các bệnh, hội chứng do di truyền. * Liên môn các lĩnh vực khoa học khác. Việc vận dụng kiến thức liên môn với các lĩnh vực khoa học khác (văn học, địa lý, ) giúp tăng hiệu quả học tập bộ môn và các môn học khác, đồng thời tuyên truyền sâu rộng hơn đến nhân dân để giúp nâng cao chất lượng cuộc sống của con người. 1.1.1.3. Lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức dạy Phương pháp: - Phương pháp dạy học theo hướng tích hợp là lồng ghép nội dung tích hợp vào các bài dạy, tùy theo từng môn học mà lồng ghép tích hợp ở các mức độ như liên hệ, lồng ghép bộ phận hay là toàn phần (phần nội dung bài học, phần bài tập hay là tổng kết toàn bài ). Khi tích hợp giáo viên cần sử dụng ngôn từ kết nối sao cho lôgic và hài hòa. Hình thức dạy học: - Để nâng cao hiệu quả của môn học tích hợp, giáo viên có thể sử dụng một số hình thức để dạy học tích hợp như sau: + Dạy học theo dự án. + Phương pháp trực quan. + Phương pháp thực địa. + Phương pháp dạy học đặt và giải quyết vấn đề 1.1.2. Giáo án giảng dạy minh họa Sau khi nghiên cứu đề tài phần lí thuyết và tham khảo ý kiến của đồng nghiệp, nhóm chúng tôi đã tiến hành áp dụng sáng kiến theo hai chuyên đề lớn 6
8. (1 chuyên đề về bài tập và 1 chuyên đề về lý thuyết) STT Bài Nội dung Phương pháp chính - Đặt tình huống có CĐ: ứng dụng tóan xác suất 1 Tiết tự chọn vấn đề trong giải các bài tập di truyền - Thảo luận nhóm 2 27, 28,29,30 CĐ: Di truyền học người - Dạy học theo dự án Giáo án chi tiết tôi xin được trình bày rõ ở phần phụ lục. 1.1.3. Kinh nghiệm từ quá trình thực nghiệm Một số kinh nghiệm rút ra từ quá trình thực hiện sáng kiến: + Trong quá trình giảng dạy liên môn giáo viên sẽ phải giảng dạy cả những kiến thức không thuộc chuyên môn của mình do đó giáo viên cần nghiên cứu kĩ nội dung kiến thức, tài liệu tham khảo và giáo án giảng dạy trước khi thực hành dạy. + Học sinh chưa có tài liệu học tập và chưa có thói quen học liên môn, do đó cần hướng dẫn học sinh chuẩn bị cho mỗi tiết học thật kĩ lưỡng hoặc giáo viên biên soạn tài liệu cho chủ đề dạy học và chuyển đến học sinh để học sinh chuẩn bị bài. 1.2. Quy trình cách thức tạo ra sáng kiến Nhóm tác giả nghiên cứu tài liệu, soạn giáo án giảng dạy tích hợp, liên môn cho chủ đề đã chọn, tổ chức dạy thử nghiệm và đánh giá rút kinh nghiệm toàn bộ quá trình làm việc. Trên cơ sở kinh nghiệm rút ra từ quá trình thực hiện nhóm tác giả tiếp tục thảo luận điều chỉnh nội dung dạy học, điều chỉnh các bước thực hiện sáng kiến. Nghiên cứu Soạn giáo án Rút kinh tài liệu, xây cho từng nội Dạy thử nghiệm và dựng nội dung nghiệm điều chỉnh dung dạy học 7