SKKN Phương pháp hoạt động nhóm kích thích học sinh chủ động tìm tòi, hứng thú trong giờ học môn Sinh học

Nội dung text: SKKN Phương pháp hoạt động nhóm kích thích học sinh chủ động tìm tòi, hứng thú trong giờ học môn Sinh học

1. Sáng kiến kinh nghiệm A. PHẦN MỞ ĐẦU I. Tính cấp thiết của đề tài 1. Lý do khách quan Hiện nay Đảng và Nhà nước ta đang tiến hành đổi mới toàn diện về giáo dục ở các cấp học trong đó có cấp Trung học phổ thông (THPT) nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo. Công cuộc đổi mới này liên quan đến rất nhiều lĩnh vực như đổi mới chương trình, đổi mới sách giáo khoa (SGK), Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã kí Quyết định số 16/2006/QĐ – BGDĐT về việc ban hành Chương trình Giáo dục phổ thông. Đổi mới thiết bị dạy học, đổi mới cơ chế quản lí, đổi mới quan niệm và cách thức kiểm tra đánh giá Tuy nhiên, những đổi mới này có đem lại hiệu quả hay không phụ thuộc rất nhiều vào người giáo viên, những người trực tiếp thể hiện tinh thần đổi mới nói trên trong từng tiết học. Vì vậy, sau khi chương trình SGK mới đã biên soạn xong thì việc đổi mới phương pháp dạy và học lại trở thành vấn đề rất quan trọng và cấp bách. Chỉ có đổi mới cơ bản phương pháp dạy và học chúng ta mới có thể tạo được sự đổi mới thực sự trong giáo dục, mới có thể đào tạo được lớp người năng động, sáng tạo, có tiềm năng cạnh tranh trí tuệ trong bối cảnh nhiều nước trên thế giới đang hướng tới nền kinh tế tri thức. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”. Để thực hiện tốt mục tiêu về đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT theo Nghị quyết số 29- NQ/TW, cần có nhận thức đúng về bản chất của đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học và một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học theo hướng này. GV: Lý Hoàng Anh - Trường THPT Xín Mần 1
2. Sáng kiến kinh nghiệm 2. Lý do chủ quan Chương trình Giáo dục phổ thông mới đã, đang gặt hái được những kết quả khả quan, không dừng ở đó mỗi người giáo viên vẫn không ngừng suy nghĩ, tìm tòi làm thế nào để nâng cao chất lượng của bộ môn, lớp mình dạy, làm thế nào để tạo cho các em hứng thú học tập, yêu thích môn học, phát triển năng lực trí tuệ, rèn luyện thao tác tư duy cơ bản, đồng thời tạo cho các em nếp sống, thói quen thể hiện trong suy nghĩ, giao tiếp ứng xử, hình thức tổ chức lớp học nào sẽ giải quyết những vấn đề trên ? Với bản thân tôi là một giáo viên đang trực tiếp giảng dạy bộ môn sinh học THPT, ngoài những hình thức tổ chức lớp học tích cực tôi tiếp thu được từ các buổi tập huấn, tham dự các tiết dạy Giáo viên giỏi, các tiết thao giảng và bản thân trải nghiệm trong quá trình giảng dạy, học hỏi, tham khảo đồng nghiệp tôi nhận thấy thông qua hoạt động làm việc theo nhóm dưới hình thức thi đua giáo viên có thể khơi dậy và khai thác khả năng học tập tích cực chủ động ở học sinh, học sinh tự bộc lộ mình, tự học tập lẫn nhau, tự chiếm lĩmh kiến thức mới thông qua cách làm việc chung nhóm và làm sao để tiết học trở nên nhẹ nhàng, tự nhiên sinh động, học sinh có cảm giác như được vui chơi giữa giờ học ngay trên lớp. Từ ý nghĩ trên tôi đã tìm tòi và thực nghiệm trên lớp dạy của mình và nhận được kết quả như mong muốn. Chính vì vậy, tôi mạnh dạn đưa ra kinh nghiệm của mình về “Phương pháp hoạt động nhóm kích thích học sinh chủ động tìm tòi, hứng thú trong giờ học môn sinh học” cụ thể của bản thân đã thực hiện khi giảng dạy để đồng nghiệp tham khảo. II. Đối tượng nghiên cứu - Học sinh khối lớp 11, 12 năm học 2015 – 2016 trường THPT Xín Mần. III. Phạm vi nghiên cứu Tập trung nghiên cứu về chương trình, nội dung sách giáo khoa, đối tượng học sinh và việc thực hiện mục tiêu dạy học hiện nay của trường THPT Xín Mần. IV. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu lí luận: Phân tích - tổng hợp- khái quát. - Nghiên cứu thực tiễn: Chủ yếu rút ra từ thực tế kinh nghiệm của bản thân và các bạn đồng nghiệp qua quan sát, thực hành, kiểm tra, đối chiếu chất lượng. GV: Lý Hoàng Anh - Trường THPT Xín Mần 2
3. Sáng kiến kinh nghiệm B. NỘI DUNG I. Đặc điểm của dạy học theo nhóm và vai trò của hình thức học tập theo nhóm 1. Đặc điểm dạy học theo nhóm - Hoạt động dạy học vẫn được tiến hành trên quy mô cả lớp, như mô hình giờ học truyền thống. - Việc phân chia nhóm học sinh vừa tuân theo đặc điểm tâm lý - nhận thức của học sinh vừa phụ thuộc vào nhiệm vụ học tập học sinh phải giải quyết. - Trong mỗi nhóm phải có sự phân công nhiệm vụ rõ ràng, phải cùng hợp tác giải quyết nhiệm vụ chung của nhóm. - Học sinh phải trực tiếp tham gia các hoạt động, giải quyết các nhiệm vụ học tập được đặt ra cho mỗi nhóm. - Trong các giờ học tổ chức theo nhóm giáo viên phải là người tổ chức, hướng dẫn hoạt động cho học sinh chứ không phải làm thay, không áp đặt. Nhiệm vụ quan trọng nhất của giáo viên trong các giờ học này là phải căn cứ vào nhiệm vụ của giờ học mà thiết kế các nhiệm vụ học tập cụ thể và các hoạt động để học sinh giải quyết trong mỗi nhóm, đồng thời thiết kế các yêu cầu cụ thể cho mỗi nhóm, thiết kế các bài tập trắc nghiệm để kiểm tra lại mức độ hiểu, kỹ năng thực hành, hành vi thái độ cần hình thành ở học sinh. - Có thể hiểu tổ chức giờ học theo nhóm là một kiểu tổ chức giờ học trên lớp. Tuy nhiên, tuỳ từng nhiệm vụ của mỗi giai đoạn giờ học, nếu thoả mãn một số điều kiện, có thể tổ chức học sinh thành các nhóm, tiến hành các hình thức học tập khác nhau để giải quyết bài tập của nhóm mình, qua đó đạt mục tiêu giờ học. 2. Vai trò của hình thức học tập theo nhóm - Học tập theo nhóm nuôi dưỡng một môi trường học tập có lợi, bởi học tập theo nhóm bao giờ cũng sôi nổi. Nó tạo cơ hội cho học sinh sử dụng các phương pháp, nguyên tắc diễn đạt ngôn ngữ. Các học sinh nhút nhát, thường là ít phát biểu trong lớp sẽ có môi trường động viên để tham gia xây dựng bài. Hơn thế nữa, hầu hết các các hoạt động GV: Lý Hoàng Anh - Trường THPT Xín Mần 3
4. Sáng kiến kinh nghiệm nhóm đều mang trong nó cơ chế tự sửa lỗi và học sinh dạy lẫn nhau, theo đó các lỗi sai đều được giải đáp, mà thường là trong bầu không khí rất thoải mái. Với việc thảo luận cùng với các thành viên khác trong lớp và nhóm, nhiệm vụ học tập được giải quyết dễ dàng hơn. Thông qua trao đổi trong nhóm kết hợp được sức mạnh của từng cá nhân, dẫn đến sự hỗ trợ và giúp đỡ nhau trong học tập. Trên cơ sở những hoạt động chung sẽ khơi dậy tinh thần tập thể, vì lợi ích của nhóm, của cộng đồng và xã hội. - Trong các giờ học theo nhóm, cùng một đơn vị thời gian nhưng có thể huy động được nhiều học sinh tham gia vào các hoạt động học tập, điều này rất có ý nghĩa đối với việc tăng tính tích cực và tính năng động của người học. Dạy học theo nhóm còn rất thuận lợi cho tổ chức trong các trường hợp thiếu đồ dùng dạy học (hoạt động theo kiểu gánh xiếc). - Khi học tập trong nhóm, học sinh sẽ thảo luận xoay quanh từng đề tài cụ thể. Hoạt động này không những lý thú mà còn tạo nhiều cơ hội cho các em học hỏi. Người học sẽ phải xử lý các tài liệu mới, sau đó tự mình tìm hiểu nó. Phương pháp học theo nhóm đã chuyển trách nhiệm phải hiểu được bài sang cho người học. Khi làm việc trong nhóm sẽ có sự so sánh thường xuyên các kết quả của từng cá nhân, học sinh sẽ có một ý niệm rõ ràng về giá trị chân thực của chính mình, lòng tự trọng, chính đó là điều kiện đầu tiên của sự trưởng thành về mặt nhân cách xã hội. - Nếu xét các thành tố giáo dục, có tính đến yếu tố “dạy lẫn nhau”, hoạt động nhóm bao gồm tất cả những gì học sinh cần. Học sinh có cơ hội thực hành các kỹ năng trí tuệ bậc cao như kỹ năng sáng tạo, đánh giá, tổng hợp và phân tích. Các em cũng thực hành các “kỹ năng thông thường” như khả năng cùng làm việc và giao tiếp với nhau. - Ngoài ra, hoạt động nhóm mang lại cho học sinh một cơ hội thuận lợi để làm quen với nhau. Nó cũng khơi dậy sự gắn bó tập thể, đặc biệt là khi có hiện diện yếu tố cạnh tranh, sẽ là một động cơ học tập rất mạnh. II. Quy trình tổ chức dạy học theo nhóm Quy trình tổ chức giờ học theo nhóm bao gồm 4 bước cơ bản: GV: Lý Hoàng Anh - Trường THPT Xín Mần 4
5. Sáng kiến kinh nghiệm Điểm xuất phát Giáo viên Học sinh Đối tượng học tập Bước 1: Hướng dẫn Tự nghiên cứu Kinh nghiệm cá nhân Bước 2: Tổ chức HS HS Kinh nghiệm cá (hợp tác, thảo luận) nhân Bước 3: Tổ chức Nhóm Nhóm Nội dung học tập (hợp tác, thảo luận) Bước 4: Trọng tài, cố vấn Tự điều chỉnh kiến thức Tri thức cá nhân thu nhận được Trong 4 bước trên, cần lưu ý trong bước 2 và bước 3 HS làm việc theo nhóm, còn bước 1 và bước 4 là bước làm việc cá nhân, HS tự suy nghĩ, tìm tòi. Bước 4 giúp HS tự lĩnh hội, tự điều chỉnh tri thức thu nhận được. Nó giúp cho kiến thức HS được lĩnh hội vững chắc hơn. Điều này được thể hiện rõ qua các bước trong quy trình sau: Các bước Giáo viên (GV) Học sinh (HS) - Nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ - Nhận xét, phát hiện vấn đề nhận thức - Tham gia vào các nhóm, tổ chức Bước 1 - Tổ chức các nhóm, giao nhiệm vụ cho các nhóm nhóm - Hướng dẫn cách làm việc theo - Thu thập thông tin, tái hiện tri nhóm thức chuẩn bị làm việc trong nhóm - Kích lệ HS làm việc, khuyến - Tự đặt mình vào các tình huống, khích sự tham gia của mỗi cá tự sắm vai đưa ra cách xử lý tình nhân HS vào các hoạt động học huống, trao đổi ý kiến, thảo luận tập chung của nhóm. trong nhóm, xử lý thông tin. Bước 2 - Đưa ra những câu hỏi gợi ý khi - Tự ghi lại ý kiến theo chủ kiến của thảo luận bế tắc hoặc đi chệch mình, khai thác những gì đã hợp tác hướng. với bạn hoặc tham khảo thêm ý GV: Lý Hoàng Anh - Trường THPT Xín Mần 5
6. Sáng kiến kinh nghiệm kiến của GV để bổ sung sản phẩm ban đầu của mình - Yêu cầu mỗi nhóm báo cáo kết - Đại diện các nhóm trình bày, bảo quả. vệ sản phẩm của mình trước lớp. Bước 3 - Ghi lại những điểm nhất trí và - Tỏ thái độ trước những ý kiến của chưa nhất trí, những khía cạnh mà các nhóm khác các nhóm bỏ qua. - Khai thác bổ sung ý kiến của các - Tổ chức thảo luận toàn lớp nhóm khác, điều chỉnh sản phẩm của nhóm mình. - Tóm tắt từng vấn đề. - So sánh, đối chiếu kết luận của Bước 4 GV và của các bạn với sản phẩm - Đưa ra những nhận xét đánh giá ban đầu của mình. về kết quả của từng nhóm, từ đó - Tự sửa sai, bổ sung, điều chỉnh đưa ra các kết luận khoa học những gì cần thiết. - Giáo viên tổng kết, đặt vấn đề tiếp theo - Tự rút kinh nghiệm về cách học, cách sử lý tình huống, cách giải quyết vấn đề của mình. III. Biện pháp tổ chức dạy học theo nhóm 1. Thành phần nhóm - Tuỳ thuộc vào mục đích sư phạm và yêu cầu của vấn đề học tập mà ta có nhiều cách chia nhóm. Thông thường để đảm bảo học sinh cùng làm việc nên xếp mỗi nhóm từ 2 đến 8 học sinh (Các nhóm này có thể lựa chọn theo bàn, theo dãy, số thứ tự, ngẫu nhiên, theo ý thích, bạn giúp bạn ). Các nhóm được duy trì ổn định trong cả tiết học hoặc thay đổi theo từng hoạt động, từng phần của tiết học. Khi thành lập nhóm học tập tại lớp, cần lưu ý: + Nhịp điệu làm việc của các thành viên trong nhóm. + Trình độ học lực của các cá nhân trong nhóm. + Mối quan hệ giữa học sinh với nhau. GV: Lý Hoàng Anh - Trường THPT Xín Mần 6