SKKN Phát huy tính tích cực của học sinh trong phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm môn Sinh học

Nội dung text: SKKN Phát huy tính tích cực của học sinh trong phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm môn Sinh học

1. Trường THPT Khánh Hưng 1 PHAÙT HUY TÍNH TÍCH CÖÏC CUÛA HOÏC SINH TRONG PHÖÔNG PHAÙP DAÏYDAÏY HOÏCHOÏC HÔÏPHÔÏP TAÙCTAÙC THEOTHEO NHOÙMNHOÙM Moân Sinh Dạy hoïc theo phöông phaùp ñoåi môùi khoâng nhöõng laø muïc tieâu ñöôïc quan taâm cuûa Ñaûng vaø nhaø nöôùc maø coøn laø ñieàu kieän caàn thieát ñeå naâng cao chaát löôïng hieäu quaû ñaøo taïo. Ñoåi môùi phöông phaùp khoâng coù nghỉa laø tìm phöông phaùp môíù ñeå vaän duïng maø coù theå aùp duïng taát caû caùc phöông phaùp . Khoâng coù moät phöông phaùp naøo toàn taïi moät caùch ñoäc laäp. Ñieàu quan troïng ôû ñaây laø phaûi bieát löïa choïn, phoái hôïp caùc phöông phaùp moät caùch hôïp lyù, phuø hôïp vôùi noäi dung kieán thöùc, vôùi trình ñoâ hoïc sinh, vôùi ñieàu kieän chuaån bò ñoà duøng daïy hoïc, vaø ñaëc bieät phaûi taïo ñieàu kieän cho hoïc sinh ñöôïc phaùt huy tính tích cöïc, chuû ñoäng, ñoäc laäp saùng taïo tìm ra kieán thöùc môùi. Trong soá caùc phöông phaùp ñöôïc öu tieân vaän duïng ñeå thöïc hieän ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc, phöông phaùp daïy hoïc hôïp taùc ñoùng moät vò trí quan troïng trong quaù trình daïy hoïc ôû baäc trung hoïc phổ thông. Vieäc söû duïng phöông phaùp daïy hoïc hôïp taùc theo nhoùm kích thích hoïc sinh tham gia chuû ñoäng tích cöïc vaøo quaù trình nhaän thöùc, boäc loä rỏ tinh thaàn phaán khôûi ñöôïc tham gia thaûo luaän, tranh luaän goùp yù kieán cho nhoùm, giuùp nhoùm tìm toøi phaùt hieän kieán thöùc. Phöông phaùp daïy hoïc hôïp taùc theo nhoùm giuùp hoïc sinh deã nhôù deã hieåu, khaéc saâu kieán thöùc hôn. Töø ñoù lỉnh hoäi tri thöùc môùi moät caùch nheï nhaøng, ñoàng thôøi bieát vaän duïng kieán thöùc khoa hoïc vaøo ñôøi soáng thöïc tieãn. Phöông phaùp daïy hoïc ñoåi môùi noùi chung vaø phöông phaùp daïy hoïc hôïp taùc theo nhoùm noùi rieâng coù yù nghỉa raát lôùn trong vieäc hình thaønh khaû naêng ñoäc laäp, kích thích höùng thuù hoïc taäp, oùc saùng taïo trong hoïc sinh, giuùp caùc em theo kòp thôøi ñaïi cuûa theá kyû XXI vôùi neàn vaên minh tin hoïc – “ sieâu thò kieán thöùc” 1
2. Trường THPT Khánh Hưng 2 THÖÏC TRAÏNG VAÁN ÑEÀ DAÏY HOÏC BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP HÔÏP TAÙC THEO NHOÙM HIEÄN NAY ÔÛ BOÄ MOÂN SINH HOÏC NOÙI CHUNG VAØ SINH HOÏC TRUNG HỌC PHỔ THÔNG NOÙI RIEÂNG Xuaát phaùt töø muïc tieâu neâu treân, toâi xin pheùp neâu leân moät vaøi suy nghó cuûa baûn thaân: laøm theá naøo ñeå phaùt huy toát nhaát tính tích cöïc cuûa hoïc sinh trong phöông phaùp hoïc taäp hôïp taùc theo nhoùm ôû boä moân sinh hoïc noùi chung vaø sinh hoïc 10 noùi rieâng, Quaû thöïc, trong quaù trình daî hoïc khoâng theå thieáu 1 trong 2 nhaân toá : thaày – troø caû hai nhaân toá naøy ñaõ quyeát ñònh toaøn boä chaât löôïng veà giaùo duïc cuûa nhaø tröôøng hoaït ñoäng daïy cuûa thaày chæ ñaïo hoaït ñoäng hoïc cuûa hoïc sinh, hoaït ñoäng hoïc laïi laø cô sôû cho moïi söï caûi tieán cuûa hoaït ñoäng daïy học. Do vaäy, daïy hoïc theo phöông phaùp ñoåi môùi noùi chung vaø phöông phaùp hoïc theo nhoùm noùi rieâng ñoùng vai troø heát söùc quan troïng vaø caàn thieát trong quaù trình toå chöùc daïy học. Khoâng nhöõng caùc moân khaùc maø rieâng moân sinh hoïc thì phöông phaùp daïy hoïc hôïp taùc theo nhoùm ñoùng moät vai troø heát söùc quan troïng vaø caàn thieát trong quaù trình toå chöùc. Ñoái vôùi moät vaán ñeà lôùn cuûa baøi hoïc ñöôïc giaùo vieân ñaët caâu hoûi, hay moät vaán ñeà qua xem baêng hình, ñeøn chieáu thì qua hoaït ñoäng nhoùm, hoïc sinh ñöôïc tranh luaän vôùi baïn, ñöôïc trao ñoåi thaûo luaän, ñöôïc phaân coâng traùch nhieäm vaø ñöôïc trình baøy coâng khai keát quaû thaûo luaän cuûa nhoùm mình tröôùc taäp theå lôùp. Song song vôùi söï hôïp taùc cuûa caùc nhoùm khaùc qua nhaän xeùt, boå sung yù kieán giuùp hoïc sinh töï lỉnh hoäi ñöôïc kieán thöùc môùi vaø löôïng kieán thöùc seõ ñöôïc “tieâu hoaù” heát. Sinh hoïc laø moân khoa hoïc thöïc nghieäm, ñaëc bieät laø chöông trình sinh hoïc ñaõ cung caáp cho hoïc sinh nhöõng hieåu bieát veà söï phaùt trieån các câp độ khac nhau của thế giới sống từ những phân tử - tế bào - cơ thể ( chưa có cấu tạo tế bào đến cơ thể có cấu tạo tế bào và những cơ thể hoàn thiện)- quần thể - quần xã – hệ sing thái , töø ñoù giuùp hoïc sinh naém ñöôïc tri thöùc một cách logit về các cấp tổ chức của thế giới sống .Do ñoù söû duïng phöông phaùp hôïp taùc theo nhoùm trong moät tieát hoïc laø raát caàn thieát. Ñeán ñaây toâi maïnh daïn khaúng ñònh raèng khoâng coù moät tieát hoïc naøo khoâng coù phöông phaùp hôïp taùc theo nhoùm. Phöông phaùp hôïp taùc theo nhoùm chính laø tieáng noùi thöù hai cuûa moân hoïc. Tuy nhieân trong thöïc teá vaãn coøn haïn cheá moät soá maët sau: 1. Ñoái vôùi giaùo vieân: a.Töø khi baét ñaàu thöïc hieän ñoåi mới phöông phaùp daïy hoïc, ña soá caùc giaùo vieân ñeàu chuù troïng ñeán vieäc daïy hoïc hôïp taùc theo nhoùm vôùi hình thöùc cho hoïc sinh cuûa baøn chaün quay xuoáng baøn leû ñeå thaûo luaän traû lôøi caâu hoûi. Tuy nhieân coù baøi hoaït ñoäng nhoùm nhieàu daãn ñeán maát thôøi gian. VD: Baøi 18: chu kì tế bào và quá trình nguyên phân ❖ Hoaït ñoäng 1:chu kì tế bào. - Thaûo luaän nhoùm cho biết sự điều hòa chu kì tế bào. - Thaûo luaän nhoùm cho biết diển biến của kì trung giang. 2
3. Trường THPT Khánh Hưng 3 Hoaït ñoäng 2: quá trình nguyên phân - Thaûo luaän nhoùm cho biết diển biến quá trình nguyên phân b. Ví duï1. phần 3 : sinh học vi sinh vật Ña soá hoïc sinh ít ñöôïc nghe, thaáy trong cuoäc soáng, voán kieán thöùc veà phaàn naøy ít neân hoaït ñoäng nhoùm coù khoù khaên. - Neáu Giaùo Vieân : + Keû baûng taïi lôùp laøm maát nhieàu thôøi gian. + Duøng baûng phuï cuûa nhaø tröôøng : kích thöôùc hôi nhoû. + Duøng giaáy ro ki : coù toán keùm. c, Ôû phöông phaùp daïy hoïc ñoåi môùi, coù maùy chieáu seõ raát thuaän lôïi cho giaùo vieân ñieàu khieån hoaït ñoäng nhoùm. Qua maùy chieáu, giaùo vieân laøm vieäc ít, hoïc sinh thu thaäp ñöôïc nhieàu thoâng tin treân keânh chöõ, thoâng tin treân keânh hình (tranh caáu taïo phân tử, tế bào, cô theå v v.) Tuy nhieân nhaø tröôøng chæ coù một maùy chieáu neân vieäc söû duïng maùy chieáu haøng ngaøy ít ñöôïc ñeán löôït. d, Phoøng thieát bò cuûa nhaø tröôøng thieáu nhieàu hình veõ phuïc vuï cho baøi daïy sinh hoïc. trang thieát bò hieän ñaïi khaùc phuø hôïp vôùi neàn vaên minh tin hoïc nhö (ñaàu ñóa xem hình, ti vi v.v ) chöa coù. coâng ty thieát bò saùch chöa cung caáp kòp thôøi. Maëc duø nhaø tröôøng ñaõ coù maùy photo phuïc vuï cho photo ñeà kieåm tra, ñeà thi, phieáu hoïc taäp nhöng trong tieát hoïc naøo cuõng caàn coù phieáu hoïc taäp ñeå hoaït ñoäng nhoùm,kieåm tra ñaùnh giaù vaø phuïc vuï cho suoát quaù trình giaûng daïy trong 5 lôùp / 1 khoái quaû laø coù söï toán keùm. 2. Ñoái vôùi hoïc sinh: Nhìn chung : caùc hoïc sinh ôû ñoä tuoåi 15 – 16 ít tieáp xuùc vôùi vật thật, baûn thaân moät soá em ít ñeå yù ñeán, coù nhieàu em sôï veà hình daïn kì lạ , sôï baån tay v v . Do ñoù kieán thöùc thöïc teá veà sinh hoïc về các cấp tổ chức của thế giới sốngû cuûa caùc em coøn nhieàu haïn cheá. Maët khaùc haàu heát caùc hoïc sinh ñaõ coù yù thöùc höôùng nghieäp vaø thöôøng chuù troïng ñeán caùc moân hoïc : TOAÙN – VAÊN – LYÙ – ANH VAÊN. Vì vaäy vieäc nghieân cöùu thoâng tin veà sinh hoïc trong saùch giaùo khoa vaø saùch khaùc chæ laø hình thöùc qua loa. Thaäm chí moät soá em chöa ñoïc thoâng tin bao giôø. Töø nhöõng ñieàu treân laøm aûnh höôûng lôùn trong khaâu toå chöùc hoaït ñoäng daïy hoïc hôïp taùc theo nhoùm nhö sau: a. Caùc nhoùm tröôûng chöa linh hoaït trong vieäc ñieàu haønh nhoùm, chöa quyeát ñoaùn, chöa bieát phaân coâng vieäc roõ raøng, cuï theå cho töøng nhoùm vieân. b. Kyõ naêng hoïc taäp boä moân (quan saùt tranh, thu thaäp thoâng tin treân keânh chöõ vaø keânh hình, söû duïng kính hieån vi ) coøn chöa tích cöïc. c. Thö kí chöa coù kyõû naêng ghi cheùp, chöa bieát gom goùp chaét loïc laïi vaán ñeà caàn traû lôøi, coøn lan man daøi doøng. d. Phöông phaùp daïy hoïc hôïp taùc theo nhoùm hieän nay trong nhaø tröôøng phaùt huy ñöôïc naêng löïc töï hoïc, ñoäc laäp, tö duy saùng taïo, taêng höùng thuù hoïc taäp boä moân nhöng chuû yeáu ôû nhöõng hoïc sinh trung bình trở lên , rieâng hoïc sinh yeáu vaãn coøn thuï 3
4. Trường THPT Khánh Hưng 4 ñoäng, ít tham gia phaùt bieåu yù kieán khi thaûo luaän, ít ñöa ra vaán ñeà tranh caûi, coøn töï ti , maëc caûm. e. Ña phaàn hoïc sinh trung bình – yeáu, tinh thaàn töï giaùc hoïc taäp boä moân chöa cao. Caùc em löôøi nhaùt oân taäp kieán thöùc cuõ vaø nghieân cöùu baøi môùi tröôùc khi ñeán lôùp. * Hieäu quaû: giôø hoïc sinh ñoäng nhöng chöa coù theå goïi laø toát nhaát nhö giaùo vieân haèng mong muoán. Höùng thuù hoïc taäp boä moân cuûa hoïc sinh trung bình, khaù, gioûi ñöôïc taêng leân, ngöôïc laïi hoïc sinh trung bình - yeáu coøn troâng chôø, yû laïi caùc baïn cuøng nhoùm, hieåu baøi chöa saâu, chöa chaéc vaø choùng queân kieán thöùc. - Sau moãi tieát hoïc, giaùo vieân coøn baâng khuaâng, suy nghó veà vaán ñeà toå chöùc hoaït ñoäng nhoùm – ña soá caùc tieát hoïc ñeàu keùo daøi hôn 45 phuùt. - HÖÔÙNG GIAÛNG DAÏY VAØ HOÏC TAÄP BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP HÔÏP TAÙC THEO NHOÙM TRONG CAÙC TIEÁT DAÏY ÑEÅ NAÂNG CAO CHAÁT LÖÔÏNG HIEÄU QUAÛ ÑAØO TAÏO 1. Ñoái vôùi giaùo vieân a.Tröôùc heát phaûi nghieân cöùu kyõ baøi daïy, xem coù nhöõng hoaït ñoäng naøo caàn phoái hôïp thaûo luaän nhoùm. Neáu coù nhieàu vaán ñeà caàn ñöôïc thaûo luaän trong tieát hoïc, giaùo vieân coù theå nghieân cöùu töï saép xeáp hoaït ñoäng nhoùm lôùn (baøn chaún vaø baøn leû), hoaït ñoäng nhoùm nhoû (3, 4 hoïc sinh) nhoùm rì raàm (2 hoïc sinh vôùi nhau) ñeå tieát kieäm ñöôïc thôøi gian hôn. ví duï : baøi 87. “Tế bào nhân thực” ❖ Hoaït ñoäng 1: Đặc điểm trung của tế bào nhân thực: hoạt động nhóm 2 học sinh sau ñoù HS töï ruùt ra ñaëc ñieåm chung của tế bào nhân thực. ❖ Hoaït ñoäng 2: cho HS ñoïc to thoâng tin. Hoạt động nhóm 4 học sinh: cho biết cấu tạo và chức năng các bào quang ( nhân tế bào, lưới nội chất, Riboxom, bộ máy goongi. Hoạt động cá nhận cho biêt mối liên hệ giửa các bào quang. b . Taïo ñieàu kieän cho HS nghe, bieát nhieàu cấu tạo tế bào baèng caùch: - Cho HS töï nghieân cöùu thoâng tin trong SGK ñeå caû lôùp cuøng nghe. - Giaùo vieân lieân heä baøi hoïc vôùi nhöõng gì gaàn vôùi cuoäc soáng ñeå caùc em coù theå hình dung ra. - Keå nhöõng caâu chuyeän vui haøi höôùc hay nhöõng caâu chuyeän coù thöïc taïo höùng thuù hoïc taäp boä moân cho hoïc sinh. VD : + Caâu chuyeän vui veà: Đom đóm sử dụng ATP để tán tỉnh bạn tình.đ + Chuyeän coù thöïc veà naïn dòch do vi rut gây ra ở khắp nơi trên thế giới. việc ứng dụng chính các vi sinh vật gây bệnh nầy để phòng và chữa bệnh. Töø nhöõng caâu chuyeän seõ taïo ñöôïc taâm lí thoaûi maùi, tö töôûng maïnh daïng cho caùc em khi tieáp xuùc vôùi kiến thức mới. c . Caàn nghieân cöùu xem caàn söû duïng nhöõng ñoà duøng tröïc quan naøo cho tieát daïy. Neáu phoøng thieát bò khoâng coù phaûi töï laøm, veõ laáy ñeå phuïc vuï cho quaù trình giaûng daïy, hoaït ñoäng nhoùm. 4