SKKN Phát huy tính tích cực của học sinh qua phương pháp dạy học giải quyết vấn đề môn Địa lý 9

Nội dung text: SKKN Phát huy tính tích cực của học sinh qua phương pháp dạy học giải quyết vấn đề môn Địa lý 9

1. Phát huy tính tích cực của học sinh qua PPDH giải quyết vấn đề môn Địa lí 9 PHỊNG GD&ĐT TÂN HỒNG CỘNG HỊA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TRƯỜNG THCS NGUYỄN QUANG DIÊU Độc lập - Tự do - Hạnh Phúc ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH QUA PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ MƠN ĐỊA LÝ 9 Giáo viên: Nguyễn Mạnh Hải Đơn vị: Trường THCS Nguyễn Quang Diêu An Phước, ngày 03 tháng 01 năm 2011 Giáo viên: Nguyễn Mạnh Hải - Trường THCS Nguyễn Quang Diêu 1
2. Phát huy tính tích cực của học sinh qua PPDH giải quyết vấn đề môn Địa lí 9 A - MỞ ĐẦU Mơn Địa lí là một bộ phận khoa học tự nhiên nghiên cứu Trái Đất, thiên nhiên và con người các châu lục nĩi chung và thiên nhiên con người Việt Nam nĩi riêng. Đối với mơn Địa lí 9, mục tiêu của bộ mơn là nhằm trang bị cho học sinh những kiến thức phổ thơng cơ bản về kinh tế - xã hội. Sự phân hĩa lãnh thổ về tự nhiên, kinh tế xã hội của nước ta và địa lí tỉnh, thành phố nơi các em đang sinh sống và học tập. Để đạt được điều đĩ địi hỏi mỗi giáo viên phải nắm vững phương pháp, nội dung chương trình để dạy bài kiến thức mới, bài thực hành, bài ơn tập, hệ thống hĩa kiến thức từ đĩ giúp học sinh nắm kiến thức một cách hiệu qủa nhất. Trong dạy học, việc tổ chức các hoạt động học tập cho học sinh tự tìm tịi phát hiện kiến thức nhằm phát huy tính tự giác, tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh chính là một trong những mục tiêu của dạy học tích cực và lấy học sinh làm trung tâm. Dạy học giải quyết vấn đề là dựa trên những quy luật của sự lĩnh hội tri thức và cách thức hoạt động sáng tạo, cĩ những nét cơ bản của sự tìm tịi khoa học. Bản chất của phương pháp này là tạo nên một chuỗi những tình huống cĩ vấn đề, điều khiển học sinh giải quyết những vấn đề đĩ. Nhờ vậy nĩ đảm bảo cho học sinh lĩnh hội vững chắc những cơ sở khoa học, phát triển năng lực tư duy sáng tạo và hình thành cơ sở thế giới quan khoa học. Dạy học theo cách giải quyết vấn đề giúp học sinh liên hệ và sử dụng những tri thức đã cĩ trong việc tiếp thu tri thức mới cũng như tạo được mối liên hệ giữa những tri thức khác. Thơng qua đĩ học sinh cĩ thể giải thích được các sự sai khác giữa lý thuyết và thực tiễn, những mâu thuẩn nhận thức được tìm thấy trong quá trình học tập. Dạy học giải quyết vấn đề giúp học sinh thấy rõ trách nhiệm về việc học tập của bản thân, phát triển được các kĩ năng viết và kĩ năng diễn đạt, giải quyết vấn đề và đưa ra quyết định, phát triển năng lực giao tiếp xã hội. Sự tham gia tích cực của học sinh trong quá trình học tập làm tăng cường niềm vui và khả năng của bản thân đối với việc lĩnh hội kiến thức nên làm tăng cường động cơ học tập. Đối với dạy học ở lớp 9 nĩi chung và ở mơn Địa lý lớp 9 nĩi riêng việc dạy học để rèn luyện tính tích cực, tự lập của học sinh là hết sức cần thiết, gĩp phần hình thành ý thức tự giác học tập, say mê với bộ mơn và nâng cao chất lượng dạy học. Chính vì vậy, bản thân tơi trong quá trình dạy học đã thấy được việc rèn luyện tính tích cực học tập của học sinh thơng qua dạy học tạo tình huống cĩ vấn đề là khơng thể thiếu trong các khâu lên lớp và tơi dã chọn chủ đề này để thực hiện trong quá trình dạy học, bước đầu mang lại những kết quả khả quan. Vì thế, tơi đã mạnh dạn viết thành đề tài này để bản thân và đồng nghiệp áp dụng cho các năm học sau của trường THCS Nguyễn Quan Diêu nhằm nâng cao chất lượng mơn Địa lí. Giáo viên: Nguyễn Mạnh Hải - Trường THCS Nguyễn Quang Diêu 2
3. Phát huy tính tích cực của học sinh qua PPDH giải quyết vấn đề môn Địa lí 9 B - NỘI DUNG I. Cơ sở lí luận Trước những yêu cầu của xã hội, thời đại và sự phát triển của khoa học - kĩ thuật, mục tiêu dạy học mơn Địa lí ngày nay khơng chỉ đơn thuần là cung cấp kiến thức và rèn luyện kĩ năng địa lí cho học sinh mà qua đĩ phải gĩp phần cùng với các mơn học khác đào tạo ra những con người cĩ tính sáng tạo, năng động, năng lực cơng tác làm việc, năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng để giải quyết những tình huống, những vấn đề của cuộc sống xã hội. Đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng tích cực hĩa hoạt động học tập của học sinh cĩ nhiều hình thức, nhiều con đường để lĩnh hội tri thức mới trên cơ sở phát triển tư duy tìm tịi sáng tạo của học sinh. Mơn Địa Lí 9 nhằm giúp học sinh cĩ những kiến thức phổ thơng cơ bản về dân cư, các ngành kinh tế. Sự phân hĩa lãnh thổ về tự nhiên, kinh tế xã hội của nước ta và địa lí Tỉnh, Thành phố nơi các em đang sinh sống và học tập, gĩp phần hình thành cho học sinh thế giới quan khoa học, giáo dục tư tưởng, tình cảm đúng đắn, giúp cho học sinh biết vận dụng kiến thức Địa Lí để ứng xử phù hợp với mơi trường tự nhiên, xã hội xung quanh, phù hợp với yêu cầu của đất nước và thế giới trong thời đại mới. Đặc trưng cơ bản của dạy học giải quyết vấn đề là “Tình huống cĩ vấn đề” hoặc “Tình huống học tập”. Qua thực tế giảng dạy cho thấy: Tư duy của học sinh chỉ bắt đầu khi xuất hiện tình huống cĩ vấn đề, tức là ở đâu khơng cĩ vấn đề thì ở đĩ khơng cĩ tư duy. Tình huống cĩ vấn đề luơn luơn chứa đựng một nội dung cần xác định, một nhiệm vụ cần phải giải quyết, một vướng mắc cần phải tháo gỡ. Do đĩ, kết quả của việc nghiên cứu và giải quyết tình huống cĩ vấn đề sẽ là tiếp thu tri thức mới, nhận thức mới hoặc phương pháp hành động mới. Dạy học giải quyết vấn đề phải dựa trên các yếu tố sau: - Nhu cầu nhận thức hoặc hành động của học sinh. - Cĩ sự kiếm tìm những tri thức và phương thức hành động chưa biết. - Khả năng trí tuệ của học sinh thể hiện ở kinh nghiệm và năng lực. Nĩ xuất hiện nhờ tính tích cực nghiên cứu của chính học sinh. Để đạt được mục tiêu nĩi trên thì việc đổi mới phương pháp dạy học là rất quan trọng. Do đĩ khi đổi mới phương pháp dạy học phải chú ý đến đặc trưng và phương pháp của mơn học. Một trong những đổi mới phương pháp dạy học mơn Địa lí là phương pháp giải quyết vấn đề. Vì vậy, trong dạy học Địa lí việc rèn luyện tính tích cực học tập của học sinh qua phương pháp giải quyết vấn đề là rất quan trong nhằm gĩp phần nâng cao chất lương dạy học. II. Cơ sở thực tiễn Trong những năm gần đây Bộ giáo dục đào tạo đã triển khai đại trà chương trình sách giáo khoa mới. Với dung lượng kiến thức và yêu cầu của kiến thức mới bắt buộc giáo viên phải cĩ một phương pháp dạy học phù hợp thì lượng kiến thức truyền đạt đến học sinh mới cĩ chất lượng cao. Trong chương trình SGK Địa lí bậc THCS hiện nay rất chú trọng đến việc rèn luyện kỹ năng suy luận trên cơ sở hình ảnh minh họa trực quan, sinh động hoặc mơ hình, bản đồ, lược đồ, biểu đồ để từ đĩ học sinh rút ra kiến thức và cách trình bày lập luận mang tính lơgíc, tạo ra một chuỗi hệ thống lơgíc về mặt khoa Giáo viên: Nguyễn Mạnh Hải - Trường THCS Nguyễn Quang Diêu 3
4. Phát huy tính tích cực của học sinh qua PPDH giải quyết vấn đề môn Địa lí 9 học. Để đạt được yêu cầu đĩ, khi dạy học Địa lí giáo viên cần chú trọng đến các phương pháp giúp học sinh phát hiện và giải quyết vấn đề thơng qua kênh hình và kênh chữ ở SGK. Chính vì lẽ đĩ mà việc rèn luyện tính cực học tập của học sinh qua phương pháp giải quyết vấn đề là một phương pháp hết sức cần thiết trong dạy học bộ mơn Địa lí hiện nay. III. Một số nét về thực trạng dạy học mơn Địa lí Trường THCS Nguyễn Quang Diêu 1. Về đội ngũ giáo viên bộ mơn: Đội ngũ giáo viên trẻ, được đào tạo đạt và vượt chuẩn, cĩ năng lực, nhiệt tình trong giảng dạy, cĩ ý thức chấp hành kỉ luật tốt và quan trọng là tiếp cận được phương pháp giảng dạy, quan tâm đến việc phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh, cĩ ý thức học hỏi đồng nghiệp thơng qua các hoạt động dự giờ rút kinh nghiệm, thao giảng, hội giảng, được tập huấn cập nhật thường xuyên nâng cao trình độ chuyên mơn nghiệp vụ. Đặc biệt giáo viên đã chú trọng đến đặc trưng của bộ mơn là áp dụng cơng nghệ thơng tin, sử dụng thiết bị, đồ dùng dạy học khi lên lớp. Được sự quan tâm của tổ bộ mơn tạo điều kiện để các giáo viên trao đổi, học hỏi nâng cao trình độ chuyên mơn. Tuy nhiên bên cạnh đĩ, đội ngủ giáo viên cùng mơn trong trường cịn ít, trong trường là tổ ghép nên việc dự giờ rút kinh nghiệm cịn nhiều hạn chế. 2. Về học sinh: Trong những năm gần đây việc học bộ mơn Địa lý đã được học sinh quan tâm hơn, cĩ đủ các phương tiện để phục vụ cho học tập đặc biệt là vở bài tập, tập bản đồ, atlat địa lí, sách tham khảo, các tư liệu từ internet Học sinh đã quen thuộc với cách học mới, tích cực chủ động hơn trong việc phát hiện kiến thức, cĩ ý thức tự giác trong làm bài tập, chuẩn bị bài mới. Qua kiểm tra và chấm vở bài tập của học sinh cho thấy phần lớn học sinh đã đầu tư thời gian cho việc làm bài tập, làm bài đầy đủ cĩ chất lượng, chịu khĩ tìm tịi những kiến thức thực tế khi giáo viên yêu cầu. Ngồi ra học sinh cũng đã nêu ra được những câu hỏi cĩ vấn đề muốn được giải đáp tạo bầu khơng khí học tập sơi nổi hơn. Bên cạnh đĩ ngành giáo dục thường xuyên quan tâm tổ chức thi học sinh giỏi đã cĩ tác dụng rất lớn đến ý thức phấn đấu học tập bộ mơn Địa lí của học sinh. Tuy nhiên, việc học tập của học sinh vẫn cịn một số tồn tại sau: - Một số ít học sinh cịn thiếu tính tích cực, chủ động trong học tập đặc biệt là trong việc hoạt động nhĩm. - Một số học sinh khơng chịu khĩ trong việc làm bài tập ở nhà, thậm chí cịn mượn vở bài tập của bạn để chép lại một cách thụ động. - Trường đĩng trên địa bàn cịn nhiều khĩ khăn về kinh tế nên nhiều học sinh ngồi việc học cịn phụ tiếp gia đình nên việc đầu tư cho học tập chưa cao. - Qua kết quả kiểm tra chất lượng bộ mơn Địa lí trước đây thì điểm trung bình mơn cịn thấp. - Vẫn cịn những phụ huynh chưa thật sự quan tâm đến việc học của con nên các em nghỉ học mê chơi, nghiện games. IV. Những giải pháp cần làm trong dạy học Địa lí để rèn luyện tính tích cực học tập của học sinh Dạy học theo phương pháp giải quyết vấn đề là hình thức dạy học mà người giáo viên phải tổ chức được tình huống cĩ vấn đề giúp học sinh nhận thức được tình huống, chấp nhận giải quyết và tìm kiếm được kiến thức trong quá trình hoạt động hợp tác giữa Giáo viên: Nguyễn Mạnh Hải - Trường THCS Nguyễn Quang Diêu 4