SKKN Một số phương pháp dạy học phát huy tính tích cực của học sinh Lớp 2 trong dạy học dấu câu

Nội dung text: SKKN Một số phương pháp dạy học phát huy tính tích cực của học sinh Lớp 2 trong dạy học dấu câu

1. 1 CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập - Tự do - Hạnh phúc BÁO CÁO SÁNG KIẾN MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH LỚP 2 TRONG DẠY HỌC DẤU CÂU 1. Mô tả bản chất của sáng kiến: 1.1 Các giải pháp thực hiện, các bước và cách thức thực hiện giải pháp: - Phương pháp 1: Luyện tập theo mẫu. Phương pháp này dùng để nhận biết chức năng của dấu câu và cách dùng dấu câu nên tiến hành theo các bước sau: + Quan sát mẫu câu. + Phân tích mẫu câu. + Tổng hợp, khái quát hóa. + Luyện tập, thực hành. - Phương pháp 2: Phân tích. Phương pháp này được vận dụng để dạy học dấu câu nhằm giúp học sinh làm rõ cấu trúc các kiểu câu. Quy trình để giúp chúng ta dạy luyện tập dấu câu đạt hiệu quả: + Nhận biết yêu cầu của bài tập. + Xác định phương hướng làm bài tập. + Làm bài tập. + Nêu tác dụng của bài tập. - Phương pháp 3: Thực hành giao tiếp. Giáo viên tạo ra các tình huống giao tiếp bằng cách sắp xếp tài liệu ngôn ngữ sao cho vừa đảm bảo tính chính xác trong hệ thống giao tiếp, vừa phản ánh được đặc điểm, chức năng của chúng trong hoạt động giao tiếp. Phương pháp này hướng dẫn học sinh vận dụng lí thuyết ngôn ngữ được học vào thực hiện các nhiệm vụ của qua trình giao tiếp. - Phương pháp 4: Kết hợp dạy học dấu câu trong các phân môn Tiếng Việt ở lớp 2. Với phương pháp này, ngoài những nội dung dạy học, ôn luyện về dấu câu ở một số tiết học của phân môn Luyện từ và câu, kiến thức về dấu câu và kĩ năng sử dụng dấu câu cần được củng cố trong các giờ học các phân môn
2. 2 khác của môn Tiếng Việt mới có thể đem lại kết quả tốt trong việc dạy học dấu câu. - Phương pháp 5: Tổ chức trò chơi trong giờ sinh hoạt và giờ ngoại khóa với nội dung củng cố về cách dùng dấu câu. Giáo viên tổ chức cho lớp một tiết sinh hoạt với nội dung củng cố về dấu câu thông qua một số trò chơi thường dùng để giúp học sinh hứng thú hơn trong việc học dấu câu. 1.2 Phân tích tình trạng của giải pháp đã biết (nếu là giải pháp cải tiến giải pháp đã biết trước đó tại cơ sở): Trong chương trình dạy tiếng mẹ đẻ của các nước, việc dạy cách sử dụng dấu câu là một trong những yêu cầu đặt ra rất sớm. Ở nước ta, nội dung dạy học dấu câu Tiếng Việt cũng đã được đưa vào chương trình môn Tiếng Việt ở tất cả các cấp học phổ thông. Tuy nhiên, hiện tượng học sinh mắc lỗi dùng dấu câu vẫn khá phổ biến. Bên cạnh đó, việc dạy học dấu câu là nhiệm vụ của ba cấp học phổ thông. Vậy nhiệm vụ dạy học dấu câu ở Tiểu học đến đâu, phương pháp dạy học như thế nào để phù hợp với đặc điểm đối tượng học sinh lứa tuổi này. Đó là vấn đề cần suy nghĩ. Vì dấu câu có mối liên quan tới mục đích nói, tới ngữ điệu, ngữ nghĩa, ngữ pháp, tu từ của câu nên đối với học sinh Tiểu học nói chung và học sinh lớp Hai nói riêng, cần xác định hướng tiếp cận với kiến thức và kĩ năng sử dụng dấu câu thông qua kinh nghiệm sử dụng ngôn ngữ nói vốn đã quen thuộc với các em trước tuổi đến trường. Để thực hiện được điều này và tạo thuận lợi cho việc học tập của học sinh, phương pháp dạy học của giáo viên cần linh hoạt, khai thác triệt để các yếu tố trực quan trong việc dạy học dấu câu, bám sát chặt chẽ quá trình nhận thức, quy luật nhận thức của học sinh để phát huy tính tích cực chủ động của các em trong việc tiếp nhận kiến thức và rèn kĩ năng sử dụng dấu câu. Dạy học dấu câu tương ứng với hai nhiệm vụ: dạy học nhận biết chức năng của dấu câu và dạy học thực hành sử dụng dấu câu. Dạy học dấu câu phải dựa vào đặc điểm nhận thức của học sinh, nhằm giúp giáo viên hướng dẫn, điều khiển quá trình nhận thức của học sinh đi đúng hướng, phát huy được sự năng động của các em trong việc học tập dấu câu nói riêng và học tập môn Tiếng Việt
3. 3 ở Tiểu học nói chung. Nơi tôi công tác, có đại đa số học sinh của lớp là học sinh người đồng bào xơđăng. Do điều kiện kinh tế khó khăn, trình độ nhận thức chưa cao nên phần lớn phụ huynh ít quan tâm đến việc học của con em, nhiều lúc còn khoán trắng cho giáo viên. Ý thức tự học của học sinh chưa cao. Ở lớp, các em thực hiện các hoạt động học tập dưới sự hướng dẫn của giáo viên nhưng khi về nhà thường không có thói quen ôn bài, chuẩn bị bài trước khi đến lớp. Trong thời gian qua, việc nâng cao kĩ năng sử dụng các dấu câu trong các tiết học môn Tiếng Việt cho học sinh đồng bào thiểu số là nhiệm vụ mà trường nào, lớp nào, giáo viên nào trong địa bàn huyện Nam Trà My cũng thực hiện. Tuy nhiên tại nơi công tác, qua các tiết dự giờ đồng nghiệp, tôi nhận thấy nhiều giáo viên chưa chú tâm vào việc hướng dẫn học sinh kĩ năng sử dụng các dấu câu như thế nào là phù hợp với từng kiểu câu. Giáo viên chỉ bám sát vào bài tập trong SGK mà không ra thêm một số bài tập để giúp học sinh hiểu hơn và nắm kiến thức một cách chắc chắn. Với vai trò là một giáo viên chủ nhiệm lớp 2, tôi mong muốn giúp học sinh có được những thành tích cao ở lớp học dưới để các em có nền móng vững chắc tạo đà cho các em trên các lớp học tiếp theo. Trong quá trình dạy học, tôi phát hiện các em có hứng thú về các bài tập liên quan đến các dấu câu, tuy nhiên kĩ năng thực hành xác định các dấu câu trong một câu hay một đoạn văn của các em hiệu quả chưa cao, một số học sinh còn chậm không có tính tích cực khi làm bài tập. Qua thực tế đó, tôi luôn băn khoăn và trăn trở, mong muốn tìm ra các phương pháp dạy học để phát huy tính tích cực của học sinh nhằm cải thiện được tình trạng đó. Chính vì thế, tôi đã lựa chọn đề tài “Một số phương pháp dạy học phát huy tính tích cực của học sinh lớp 2 trong dạy học dấu câu”. 1.3 Nội dung đã cải tiến, sáng tạo để khắc phục những nhược điểm hiện tại (nếu là giải pháp cải tiến giải pháp đã biết trước đó tại cơ sở) 1.3.1 Phương pháp luyện tập theo mẫu Phương pháp này dùng để nhận biết chức năng của dấu câu và cách dùng dấu câu nên tiến hành theo các bước sau:
4. 4 Bước 1: Quan sát câu mẫu Ở bước này, chúng ta có thể vận dụng phương pháp thực hành giao tiếp để tạo ra tình huống giao tiếp, hoặc tận dụng câu mẫu từ lời nói hành động của các em hoặc câu mẫu trong SGK. Vì dung lượng của SGK có giới hạn nên ngữ liệu đưa ra để nhận diện dấu câu khó có thể bao quát được hết các trường hợp sử dụng mỗi loại dấu câu ứng với chức năng được học. Do đó, chúng ta có thể giới thiệu thêm ví dụ để hướng dẫn các em quan sát tập suy đoán, nhận ra yếu tố lặp lại của dấu câu đang học. Học sinh quan sát trên chữ viết để nhận diện vị trí dấu câu ở trong câu. Khi đọc câu mẫu, tốt hơn nên yêu cầu học sinh tự tìm cách đọc. Đó cũng là biện pháp hữu hiệu giúp học sinh học tập và ghi nhớ chức năng, tác dụng của dấu câu. Bước 2: Phân tích câu mẫu: Sau khi quan sát mẫu, chúng ta cho học sinh phân tích câu mẫu để nhận ra tác dụng của dấu câu được học. Ở bước này, chúng ta cần lưu ý, không nên chỉ từ một mẫu câu, một ví dụ mà đã yêu cầu học sinh khái quát, phát biểu về chức năng, tác dụng của một loại dấu câu. Cần cho học sinh quan sát một số ví dụ đủ để các em có thể so sánh đối chiếu, từ đó nhận ra tính lặp lại của một hiện tượng nào đó gắn với sự xuất hiện của dấu câu mà bài học có nhiệm vụ cung cấp. Đây là cơ sở để các em có thể khái quát hóa thành quy tắc sử dụng loại dấu câu được học. Sự lặp lại hợp lí của một hiện tượng sử dụng dấu câu nào đó có khả năng giúp học sinh ghi nhớ cách dùng dấu câu. Cần lưu ý, ở bước này, học sinh không chỉ nhận diện được chức năng của dấu câu trong câu mà còn nhận biết ý nghĩa, tác dụng của dấu câu. Bước 3: Tổng hợp, khái quát hóa: Đây là bước chúng ta giúp học sinh tổng kết và khái quát thành định nghĩa, quy tắc sử dụng dấu câu. Trước tiên, chúng ta cần dành cho học sinh một khoảng thời gian nhìn lại các ví dụ đã phân tích trước đó để đối chiếu, so sánh, hệ thống hóa, rút ra nhận xét nêu thành quy tắc sử dụng. Chúng ta cần có hệ thống câu hỏi dẫn dắt, gợi mở để học sinh tự phát hiện và tự khái quát. Ở bước
5. 5 này, chúng ta cần giúp học sinh từ một số ít ví dụ cụ thể, có thể hình dung được nhiều tình huống tương tự để biết cách sử dụng dấu câu mà bài học yêu cầu. Bước 4: Luyện tập, thực hành. Ở bước này, chúng ta tiếp tục giao việc, hướng dẫn học sinh vận dụng những kiến thức, kĩ năng mới lĩnh hội được vào việc giải quyết các bài tập thực hành. Bên cạnh các bài tập ở SGK, cần thiết kế riêng hệ thống bài tập bổ trợ cho việc dạy và học từng loại dấu câu có thể sử dụng trong phần luyện tập, thực hành cuối tiết học. Trong đó, các bài tập được sắp xếp từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp để học sinh có cơ hội rèn luyện kĩ năng sử dụng dấu câu một cách có hệ thống. Ví dụ: Bài tập SGK Tiếng Việt lớp Hai, Tập 1. Có thể đặt dấu phẩy vào chỗ nào trong mỗi câu sau? a. Chăn màn quần áo được xếp gọn gàng. b. Giường tủ bàn ghế được kê ngay ngắn. c. Giày dép mũ nón được để đúng chỗ. Bước 1: Quan sát câu mẫu. - Giáo viên đọc câu mẫu lên và yêu cầu học sinh đọc câu mẫu. - Giáo viên viết câu mẫu lên bảng (câu a) và yêu cầu học sinh quan sát, suy đoán dấu phẩy có thể đặt ở vị trí nào trong câu. Bước 2: Phân tích câu mẫu. Để giúp học sinh làm câu mẫu chúng ta có thể làm mẫu hoặc hướng dẫn học sinh làm mẫu một phần. Chúng ta có thể đọc mẫu (thể hiện quảng nghĩ ngắn ở chỗ sẽ đặt dấu phẩy) sau đó nói với học sinh: Khi viết câu “ Chăn màn quần áo được xếp gọn gàng” chúng ta cần dùng dấu phẩy để tách các sự vật với nhau và yêu cầu học sinh đặt dấu phẩy theo ý mình- lớp nhận xét. Chăn màn, quần áo được xếp gọn gàng. Giáo viên nói thêm: Chúng ta không nên đặt dấu phẩy như thế này : Chăn, màn, quần, áo được xếp gọn gàng. Vì ở đây người viết muốn chỉ chung các sự vật gần gũi với nhau chứ không có ý tách riêng từng sự vật ra như vậy.
6. 6 Bước 3: Tổng hợp, khái quát hóa. Từ câu mẫu trên giáo viên giúp học sinh hình thành quy tắc sử dụng dấu phẩy. Cách làm này giúp học sinh huy động nhiều giác quan vào việc tiếp nhận kiến thức, giúp các em ghi nhớ được bền, lâu. Bước 4: Luyện tập, thực hành. Với cách tiến hành như trên và học sinh quan sát giáo viên làm mẫu câu a, dễ dàng làm câu b, c. b. Giường tủ, bàn ghế được kê ngay ngắn. c. Giày dép, mũ nón được để đúng chỗ. 1.3.2 Phương pháp phân tích Phương pháp này được vận dụng để dạy học dấu câu nhằm giúp học sinh làm rõ cấu trúc các kiểu câu. Quy trình để giúp chúng ta dạy luyện tập dấu câu đạt hiệu quả: Bước 1: Nhận biết yêu cầu của bài tập. Đây là bước giáo viên giúp học sinh hiểu yêu cầu của bài tập. Với học sinh lớp Hai việc hiểu yêu cầu, nhiệm vụ của bài tập không phải đơn giản. Chúng ta nên để cho các em đọc toàn bộ bài tập, suy nghĩ và xác định nhiệm vụ mà bài tập yêu cầu. Ví dụ: Học sinh phải làm bài tập sau: (BT4/17) T1 - Em đặt dấu câu gì vào cuối mỗi câu sau? + Tên em là gì + Em học lớp mấy + Tên trường của em là gì - Đây là dạng bài điền dấu câu thích hợp vào cuối câu học sinh phải chọn các dấu câu đã học để đặt vào cuối mỗi câu trên. - Để hướng dẫn học sinh làm bài tập, chúng ta cần có biện pháp xác định xem các em có hiểu đúng yêu cầu của bài tập hay không bằng cách nêu câu hỏi để học sinh suy nghĩ trả lời. Ví dụ: - Đây là loại câu dùng dể làm gì? (dùng để hỏi)