SKKN Một số kinh nghiệm giúp học sinh hình thành khái niệm lịch sử và nêu quy luật lịch sử trong giảng dạy môn Lịch sử Lớp 8

Nội dung text: SKKN Một số kinh nghiệm giúp học sinh hình thành khái niệm lịch sử và nêu quy luật lịch sử trong giảng dạy môn Lịch sử Lớp 8

1. PHẦN THỨ NHẤT : MỞ ĐẦU I/ LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: Hình thành khái niệm lịch sử và nêu qui luật phát triển lịch sử là nhiệm vụ quan trọng của việc dạy học lịch sử. Công việc này được tiến hành một cách khoa học trên cơ sở nghiên cứu đi sâu vào bản chất của sự vật hiện tượng để rút ra những qui luật chi phối nó và trên cơ sở đó giúp học sinh tiếp cận chân lí. Nhưng thực tế hiện nay, một tồn tại lớn đang xảy ra trong việc giảng dạy lịch sử ở trường phổ thông là giáo viên đã biến bài học lịch sử thành một bài học chính trị khô khan với nhiều sự kiện lịch sử khó nhớ mà giáo viên đã thông báo cho học sinh một cách thiếu sinh động, không thấy được logic phát triển theo qui luật lịch sử hoặc giáo viên chỉ nêu các lý luận một cách chung chung không có cơ sở từ sự kiện lịch sử làm cho học sinh nhàm chán rơi vào chủ nghĩa công thức. Từ thực tiễn đó, trên cơ sở nghiên cứu phương pháp luận sử học, phương pháp dạy học lịch sử, kinh nghiệm của bản thân qua thực tế giảng dạy, tôi đã tự mình rút ra một số kinh nghiệm có thể gíup học sinh hình thành khái niệm lịch sử và nêu quy luật lịch sử trong giảng dạy môn lịch sử lớp 8 bậc THCS. PHẦN THỨ HAI: NỘI DUNG I/THỰC TRẠNG BAN ĐẦU: Trong cấu tạo chương trình lịch sử cấp THCS, lớp 6,7 học sinh tìm hiểu về lịch sử dân tộc Việt Nam từ cội nguồn đến cuối thế kỷ XV của thời kỳ nguyên thủy và phong kiến. Chuyển sang chương trình lịch sử lớp 8, ngay ở họckỳ I học sinh phải tìm hiểu về lịch sử thế giới từ cách mạng tư sản Anh đến cách mạng XHCN tháng Mười Nga . Đây là một sự chuyển đổi đột ngột về nhận thức với học sinh : từ lịch sử dân tộc sang lịch sử thế giới xa lạ, từ xã hội phong kiến sang xã hội tư bản, từ học 1 tiết/ tuần sang 2 tiết / tuần. Ngoài ra dung lượng kiến thức lịch sử đựơc đưa vào chương trình quá nhiều sự kiện và hiện tượng lịch sử đã làm cho giáo viên dành nhiều thời gian vào việc cung cấp các sự kiện và hiện tượng này nên không còn thời gian đi sâu vào bản chất các sự kiện, phân biệt các sự kiện cùng loại và sự kiện khác loại, phân biệt được cái chung và cái riêng của từng sự kiện lịch sử . Hơn nữa trong cấu tạo chương trình lịch sử 6,7,8 học sinh chỉ tìm hiểu lịch sử xã hội loài người từ thời nguyên thủy đến thời kỳ phong kiến và chủ nghĩa tư bản đã bỏ qua thời kỳ lịch sử chiếm hữu nô lệ của xã hội loài người. Kiến thức của giai đoạn này chỉ được nhắc đến trong một tiết của bài mở đầu nên học sinh sẽ gặp khó khăn khi tiếp cận với chương trình lịch sử 8, trước yêu cầu nắm bắt qui luật phát triển của xã hội loài người. Hình thành khái niệm lịch sử và nêu ra qui luật lich sử của xã hội loài người là việc làm cần thiết song rất khó khăn và phức tạp. Bằng kinh nghiệm của bản thân qua thực tế giảng dạy tôi xin được trình bày kinh nghiệm của mình trong việc thực hiện nhiệm vụ trên. II/BIỆN PHÁP THỰC HIỆN: 1
2. 1/Xác định các khái niệm và quy luật lịch sử trong chương trình lịch sử 8(tập 1): -Có nhiều khái niệm lịch sử cần được hình thành trong chương trình cho học sinh, ở đây chuyên đề chỉ tập trung vào 2 khái niệm lịch sử : đó là khái niệm :cách mạng tư sản, cách mạng vô sản. -Quy luật lịch sử : tập trung vào qui luật đấu tranh giai cấp và qui luật phát triển của xã hội loài người đó là sự thay thế của xã hội tư bản chủ nghĩa với xã hộị phong kiến và của xã hội xã hội chủ nghĩa với xã hội tư bản chủ nghĩa. 2/Các bước tiến hành: 2.1/Hình thành khái niệm lích sử : a./ Khái niệm cách mạng tư sản: a.1:Hình thành khái niệm ban đầu: Cách mạng xã hội là một phương tiện để tạo ra sự chuyển biến từ hình thái kinh tế xã hội này sang một hình thái kinh tế xã hội khác mang tính qui luật trong sự vận động của xã hội loài người, bằng những kiến thức đã học trong phần lịch sử xã hội phong kiến lớp 6-7, học sinh đã hiểu được cuộc đấu tranh giai cấp được hình thành từ mâu thuẫn giữa giai cấp bóc lột với giai cấp bị bóc lột. Chính sách bóc lột nặng nề của giai cấp phong kiến đã bần cùng hóa đời sống của người dân và kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế xã hội là nguyên nhân của các cuộc khởi nghĩa của nông dân trong lòng xã hội phong kiến, nên khi tìm hiểu về cách mạng tư sản giáo viên phải cho học sinh tìm hiểu về hoàn cảnh kinh tế xã hội cụ thể của từng nước cụ thể để tìm ra mâu thuẫn chính dẫn đến bùng nổ cuộc cách mạng, diễn biến của cách mạng và ý nghĩa của cách mạng đó. Khái niệm cách mạng tư sản được hình thành ngay trong tiết 4: Bài 1: NHỮNG THẮNG LỢI BƯỚC ĐẦU CỦA GIAI CẤP TƯ SẢN I/Cách mạng tư sản Anh thế kỷ XVII Đây là bài đầu tiên hình thành khái niệm cách mạng tư sản cho học sinh, nên gíáo viên phải cung cấp cho học sinh những đặc trưng cơ bản nêu lên bản chất của khái niệm bằng cách liệt kê các bộ phận cấu thành nội dung của sự kiện theo dàn ý sau: 1/ Nguyên nhân cách mạng: -kinh tế: -xã hội: 2/ Diễn biến cách mạng: -Lãnh đạo cách mạng : -Lực lượng cách mạng: -Kết quả: 3/ Hình thức cách mạng: 4/ Tính chất cáchmạng: Bằng hệ thống câu hỏi phát hiện, nêu vấn đề , câu hỏi suy luận như: -Sự phát triển của các công trường thủ công và ngành ngoại thương ở miền Đông Nam nước Anh là biểu hiện của nền kinh tế gì? (sự ra đời của nền kinh tế tư bản trong lòng xã hội phong kiến Anh) 2
3. -Sự phát triển của nền kinh tế tư bản đã làm cho xã hội Anh có gì thay đổi? (Tư sản Anh trở nên giàu có, xuất hiện quý tộc mới, nông dânAnh bị thất nghiệp) -Chính sách cai trị độc đoán, đặt thêm nhiều thuế mới, nắm độc quyền sản xuất của chính quyền phong kiến đã tạo ra mâu thuẫn mới nào? (Tạo ra mâu thuẫn giữa giai cấp phong kiến với tư sản và quý tộc mới) -Vì sao có mâu thuẫn này? (Chính quyền phong kiến đã cản trở sự phát triển của nền kinh tế tư bản) Sự tham gia của giai cấp tư sản, một lực lượng xã hội làm chủ nền sản xuất tiến bộ , và một bộ phận quý tộc mới thuộc giai cấp phong kiến bên cạnh giai cấp nông dân đã bị bần cùng hóa đã làm cho mâu thuẫn xã hội trở nên sâu sắc là nguyên nhân dẫn đến việc phải lật đổ chế độ phong kiến để giải phóng lực lượng sản xuất mới, đổi đời cho nông dân. Bức tranh lịch sử của nước Anh vào thế kỷ XVII được tạo dựng nên với các đặc điểm: 1/Nguyên nhân của cách mạng: -Kinh tế: nền kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển mạnh mẽ. Anh là một trung tâm tài chính, công nghiệp, thương mại bậc nhất thế giới. -Xã hội:Tư sản Anh trở nên giàu có. Xuất hiện quý tộc mới có quyền lợi gắn liền với tư bản, làm cho nông dân Anh thất nghiệp. Giai cấp phong kiến cai trị độc đoán, tăng thuế mới, chiếm độc quyền về sản xuất và buôn bán, cản trở sự phát triển nền kinh tế tư bản đã làm xuất hiện mâu thuẫn giữa giai cấp phong kiến với giai cấp tư sản, quý tộc mới, nông dân . 2/Diễn biến cách mạng: Trên cơ sở phân tích nguyên nhân dẫn đến cuộc cách mạng, học sinh sẽ dễ dàng nhận biết lực lượng cách mạng, mục đích của cuộc cách mạng qua hệ thống câu hỏi của giáo viên: -Lực lượng cách mạng là ai? (giai cấp tư sản, quý tộc mới, nông dân) -Giai cấp nào giữ vai trò lãnh đạo? Vì sao? (tư sản và quý tộc mới, đây là giai cấp tiến bộ nhất gắn liền với nền sản xuất tiên tiến nhất) -Mục đích cách mạng là gì? (lật đổ chế độ phong kiến chuyên chế phản động tạo điều kiện cho kinh tế tư bản phát triển) Lãnh đạo cách mạng: giai cấp tư sản và qúy tộc mới. Lực lượng cách mạng: giai cấp nông dân. Kết quả:lật đổ chính quyền phong kiến, đưa tư sản và quý tộc mới lên nắm chính quyền tạo điều kiện cho kinh tế tư bản phát triển, thành lập chế độ quân chủ lập hiến. 3/Hình thức:đấu tranh giai cấp . Để xác định hình thức của cuộc cách mạng, giáo viên sử dụng câu hỏi: -So sánh nguyên nhân cuộc cách mạng tư sản với nguyên nhân cuộc khởi nghĩa của nông dân có điểm gì giống nhau? (do chính sách áp bức bóc lột của giai cấp này đối với giai cấp khác trong xã hội) 3
4. Chính điểm giống nhau này sẽ giúp học sinh nhận biết cách mạng tư sản về bản chất chính là cuộc đấu tranh giai cấp giữa giai cấp bị bóc lột với giai cấp bóc lột. 4/Tính chất cách mạng:cách mạng tư sản chưa triệt để. Tính chất của cuộc cách mạng phụ thuộc vào các yếu tố tạo thành cách mạng như:nguyên nhân, diễn biến của cuộc cách mạng. Cũng bằng hệ thống câu hỏi, giáo viên sẽ dẫn dắt học sinh hình thành khái niệm trên cơ sở nắm vững mối quan hệ giữa các đặc trưng cơ bản. Cách mạng do giai cấp nào lãnh đạo? Lực lượng chính của cách mạng là giai cấp nào? Kết quả của cuộc cách mạng? Vậy cuộc cách mạng do giai cấp tư sản lãnh đạo với lực lượng chính là nông dân nhằm lật đổ chế độ phong kiến để đưa tư sản lên nắm chính quyền tạo điều kiện cho kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển gọi là cách mạng tư sản. Ở nước Anh, sau khi cách mạng kết thúc có còn tàn tích của chế độ phong kiến không ? (lập chế độ quân chủ lập hiến, quý tộc mới nắm chính quyền) Những tàn tích còn sót lại của chế độ phong kiến đã làm cho cách mạng tư sản Anh mang tính chất chưa triệt để . a.2/Bước 2: đối chiếu, so sánh để củng cố khái niệm: Sau bài cách mạng tư sản Anh, khi dạy đến tiết 5 mục II/ Chiến tranh giành độc lập của 13 thuộc địa ở Bắc My (bài 1) và tiết 6,7,8 bài 2:CÁCH MẠNG TƯ SẢN PHÁP (1789-1794) giáo viên không giải thích nội dung khái niệm mà qua phân tích các nội dung cơ bản của cuộc cách mạng (nguyên nhân, diễn biến ) kết hợp với việc lập bảng thống kê so sánh, để học sinh tìm ra điểm giống nhau, những nét chung và sự lặp lại của các sự kiện, qua các câu hỏi: Tiết 5: -Nguyên nhân cuộc cách mạng tư sản Anh và chiến tranh giành độc lập ở Bắc Mỹ có những điểm gì giống nhau ? -Kết quả của cuộc chiến tranh giành độc lập ở Bắc Mỹ có điểm gì giống với cách mạng tư sản Anh ? -Cuộc chiến tranh giành độc lập ở Bắc Mỹ còn mang tính chất cách mạng gì nữa ? Tiết 6,7,8: -Tình hình kinh tế, xã hội nước Pháp có điểm gì giống với nước Anh ? -Vì sao mâu thuẫn xã hội ở nước Pháp sâu sắc hơn ở nước Anh ? -Kết quả của cách mạng Pháp có gì giống và khác với cách mạng tư sản Anh ? Hệ thống câu hỏi đối chiếu, so sánh đã giúp học sinh hệ thống hóa được kiến thức ở các bài học cùng loại và tự lập được bảng thống kê so sánh như sau: (Những dòng in nghiêng trong nội dung các đề mục của bảng thống kê so sánh thể hiện những điểm giống nhau của 3 cuộc cách mạng ) Đặc Anh (1640) Bắc Mỹ(1775) Pháp(1789-1794) điểm 4