Sáng kiến kinh nghiệm Vận dụng đổi mới phương pháp dạy một giờ Ngữ văn Lớp 7

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Vận dụng đổi mới phương pháp dạy một giờ Ngữ văn Lớp 7

1. A/ Cơ sở lý luận Đổi mới phương pháp dạy học nhằm đáp ứng yêu cầu về sự phát triển của đất nước, đồng thời nhằm cải thiện tình trạng trì trệ trong dạy học hiện nay đã và đang là yêu cầu, là niềm mong mỏi của các thầy cô giáo, cán bộ quản lý ngành giáo dục và nhân dân trong cả nước. Dựa vào quyết định số 03/2002 của Bộ giáo dục và đào tạo, ngày 24/01/2002, chương trình THCS với những thay đổi quan trọng, là một khâu then chốt của quá trình này. Trước yêu cầu đó, môn Ngữ văn lớp 7 quán triệt các yêu cầu: Tích hợp, tích tực, giảm tải, thay đổi toàn bộ cấu trúc, nội dung chương trình SGK, tạo cho việc giảng dạy môn Ngữ văn có nhiều dấu hiệu tích cực. Để đáp ứng được những yêu cầu trên, người giáo viên cần nâng cao chất lượng giảng dạy, vận dụng sáng tạo, linh hoạt đổi mới phương pháp dạy học ở môn Ngữ văn 7 như thế nào để đạt hiệu quả cao? B/ Những việc làm cụ thể 1. Đọc tổng thể toàn bộ chương trình Ngữ văn lớp 7 Mục tiêu chương trình nhấn mạnh tới sự hình thành, phát triển các năng lực chủ yếu của học sinh, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong thời kì công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Chương trình Ngữ văn lớp 7 gồm 3 phân môn: Văn – Tiếng việt – Tập làm văn. Mỗi phân môn có kiến thức và kĩ năng riêng. Chương trình được cấu tạo theo đơn vị bài học, về cơ bản, mỗi bài học là một chỉnh thể gồm 3 nội dung: Văn – Tiếng việt – Tập làm văn. Nội dung chương trình xây dựng theo nguyên tắc đồng tâm – tích hợp ngang, dọc gồm 1 số kiểu văn bản: Tự sự, biểu cảm, nghị luận, hành chính. Có tác dụng rèn kĩ năng nghe, nói, đọc, viết, hình thành năng lực tiếp nhận và tạo lập văn bản, phân tích, cảm thụ, bình giáo một cách chân thực, chủ động cũng như tăng tính ứng dụng của việc dạy học bộ môn: + Đó chính là điểm đổi mới nhất về chương trình SGK, làm cho sách tinh gọn, thể hiện rõ tính khoa hóc. + Điểm mới thứ hai là tinh thần đổi mới phương pháp dạy học theo phương hướng tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh, cụ thể ở chỗ:
2. - Quan niệm về văn bản rộng hơn (không chỉ gọn trong văn bản nghệ thuật mà còn gắn với văn bản hành chính, chính luận, nhật dụng, văn hoá địa phương). - Các ngữ liệu được lựa chọn mang tính chất mẫu gợi ý, các câu hỏi, bài tập đa dạng, có độ phân hoá dành cho mọi đối tượng học sinh: yếu – trung bình – khá, giỏi. - Ngoài ra có nhiều câu hỏi, bài tập mở gắn với tình huống thực tế trong cuộc sống, tạo điều kiện cho học sinh có nhiều phương án trả lời, phát huy vốn sống, vốn hiểu biết đa dạng của mình. Với hệ thống câu hỏi, bài tập đó, người giáo viên phải linh hoạt tổ chức các hình thức học tập khác nhau để phát huy khả năng tư duy và năng lực làm việc độc lập hay hợp tác của học sinh. Những thay đổi trên là cơ sở khoa học phù hợp với đặc trưng môn học, theo kịp những tiến bộ về khoa học, đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn dạy học Ngữ văn hiện nay là phát triển tư duy, vốn sống, vốn ngôn ngữ của học sinh, giúp học sinh có khả năng hoà nhập với xã hội và địa bàn các em đang sinh sống một cách năng động và sáng tạo. 2. Những thay đổi của SGK, chương trình đòi hỏi giáo viên phải có sự đổi mới về cách thức dạy học và tiến hành giờ dạy. a, Trước hết đổi mới về khâu soạn bài trên lớp Mỗi giáo viên đứng lớp trước khi giảng bài phải soạn bài. Vậy soạn bài như thế nào để có một giờ dạy hiệu quả cao – cùng với sự chuẩn bị bài của học sinh (sau phần giáo viên hướng dẫn về nhà ở tiết trước). Trước hết phải: - Đọc kĩ bài học (đủ 3 phân môn: Văn – Tiếng việt – Tập làm văn) để giáo viên thu thập tài liệu có liên quan phục vụ cho tiết học. - Chọn kiến thức trong tâm (điểm sáng, điểm mấu chốt của bài học) để xây dựng một hệ thống câu hỏi tạo tình huống có vấn đề cho học sinh tiếp cận, từ chỗ làm quen đến khám phá và sáng tạo, dưới sự hướng dẫn của Thầy (hạn chế sự thụ động, bắt chước, rập khuôn theo mẫu). Đồng thời khắc sâu ấn tượng cho học sinh về nội dung, giá trị của văn bản. b, Tiếp theo là quá trình dạy học ở trên lớp Giáo viên cần tổ chức và hướng dẫn học sinh tìm kiếm kiến thức trả lời. Giáo viên nêu vấn đề bằng hệ thống câu hỏi có phân loại cấp độ khác nhau, có độ mở, trò thảo luận và phát hiện kiến thức bằng hoạt động cá nhân, kết hợp hoạt động nhóm, sau đó là nhận xét của học sinh rồi đánh giá của Thầy chốt lại kiến
3. thức chuẩn. Thầy nói vừa đủ, trò phải được luyện nói, thảo luận, tranh luận nhiều hơn. Giáo viên kết hợp nhuần nhuyễn, linh hoạt nhiều phương pháp trong dạy học, luôn tìm ra tình huống có vấn đề, đưa ra để học sinh thảo luận. Giáo viên cần quan tâm tới từng cá nhân học sinh rồi động viên, khuyến khích các em bằng nhiều hình thức như: cho điểm, vỗ tay c, Sau tiết học phần hướng dẫn hoạt động chuẩn bị ở nhà Giáo viên hướng dẫn học sinh nội dung chuẩn bị cụ thể của tiết học sau. 3. Ví dụ minh hoạ Vận dụng đổi mới phương pháp dạy học cụ thể ở môn Ngữ văn lớp 7, Bài “Tiếng gà trưa” – Xuân Quỳnh (tiết 1). (I) Tìm hiểu tác giả - Tác phẩm ? Dựa vào chú thích trong SGK, em hãy giới thiệu về nhà thơ? (thân thế, sự nghiệp) - Xuất thân trong một gia đình công chức, sớm mồ côi mẹ, phải sống với Bà nội từ nhỏ khát khao hạnh phúc được tặng giải thưởng văn học. ? Nhà thơ có những tác phẩm chính nào? - Gồm nhiều tập thơ: Hoa dọc chiến hào, Sân ga chiều em đi, Tơ tằm, Chồi biếc, Hoa cỏ may, Lời ru trên mặt đất, Bầu trời trong quả trứng - Truyện gồm: Mùa xuân trên cánh đồng, Vẫn có ông trăng ? Bài thơ “Tiếng gà trưa” ra đời vào thời gian nào? - Những năm đầu của thời kì chống Mĩ ? Bài thơ ra đời những năm đầu của thời kì chống Mĩ giúp em hiểu biết thêm điều gì về tình hình đất nước ta? - Nhân dân cả nước bước bào thời kì chống Mĩ rất gay go, quyết liệt. ? Bài thơ ra đời trong hoàn cảnh ấy có ý nghĩa như thế nào? - Khêu gợi tình yêu quê hương, đất nước - Cổ vũ tinh thần quyết tâm chiến đấu chống kẻ thù của quân và dân ta. ? Em nhận xét gì về thể thơ của bài? - Thơ 5 chữ - đan xen 3 chữ
4. ? Giống với bài thơ nào ở lớp 6 em đã học? - Bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” ? Đây là Bài thơ trữ tình hay tự sự? - Trữ tình ? Nhân vật trữ tình và đối tượng trữ tình là ai? - Nhân vật: Anh Bộ đội - Đối tượng: Tiếng gà trưa ? Phương thức biểu đạt chủ yếu của Bài thơ? - Biểu cảm ? Ngoài ra, tác giả còn sử dụng phương thức nào nữa? - Miêu tả, tự sự ? Theo em, bài thơ này cần đọc với giọng như thế nào? - To, rõ, bộc lộ tình cảm, cảm xúc của Tác giả đối với Bà - Ngắt đúng nhịp: 2/3; 3/2; 1/2/3 - Giọng người Bà: nhẹ nhàng, chậm rãi, pha chút hóm hỉnh khi mắng yêu cháu. - Nhấn giọng từ miêu tả: Con gà mái mơ - Đọc với giọng kể: Cứ hàng năm hàng năm - Đoạn thơ cuối đọc nhấn giọng điệp từ “Vì” - Giáo viên đọc đoạn thơ 1 - Gọi 2 học sinh đọc đoạn 2 và 3 - Gọi học sinh nhận xét - Giáo viên sửa lỗi - đánh giá + Giải nghĩa từ khó: “Lang mặt”, “gà toi” (II) Phân tích văn bản ? Theo em, Bài thơ này nên chia bố cụ làm mấy đoạn? Cách chia như thế nào?
5. - Chia 3 đoạn: Đoạn I từ đầu tuổi thơ Đoạn II tiếp sột soạt Đoạn III còn lại (Giáo viên nói: bài này học trong 2 tiết, tiết 1 chúng ta đi phân tích nội dung đoạn I) ? Nêu nội dung chính của đoạn 1? ?Đối tượng tác giả đề cập trong đoạn thơ là ai? Họ đang làm gì?ở đâu? - Anh Bộ đội đang hành quân và dừng chân ở xóm nhỏ. ? Em có nhận xét gì về nhiệm vụ của các anh? - Gian khổ, khó khăn, có khi phải vượt núi, băng rừng, chuyển đơn vị trên chặng đường dài để nhận nhiệm vụ mới. ? Vì sao đối với các anh chiến sĩ những giây phút được nghỉ lao sau những chặng đường hành quân dài lại có ý nghĩa vô cùng quan trọng? - Vì dừng chân cho đỡ mỏi, giúp cho tinh thần các anh được toải mái, chuẩn bị tốt tâm lí, sức khoẻ, giúp các anh hoàn thành nhiệm vụ của Đảng, nhân dân giao ? Lúc dừng chân vào buổi trưa tại xóm nhỏ ấy - âm thanh nào vẳng đến các anh? - Tiếng gà ai ? Từ “ai” thuộc từ loại nào? - Đại từ phiếm chỉ ? Tại sao tác giả lại sử dụng đại từ phiếm chỉ? - Dùng đại từ phiếm chỉ có mục đích diễn tả tiếng gà có thể có thật hoặc chỉ có trong tâm tưởng của anh chiến sĩ. ? Tiếng gà được nhà thơ diễn tả như thế nào? - Cục cục tác ta ? Em nhận xét gì về nhịp của câu thơ trên?
6. - Nhịp 1/2/3 (chậm rãi, bình dị) ? Với nhịp 1/2/3 – diễn tả tiếng gà như thế nào? - Chậm rãi, bình dị => Giáo viên nhấn mạnh thêm: Trong thực tế đời thường, tiếng gà mái nhảy ổ thường vào ban trưa, âm thanh cất lên khoan thai, thân thuộc, bình dị, khác với tiếng gà trống cất lên vội vã vào mỗi sớm mai thúc dục mọi người bắt đầu công việc của một ngày mới. Đến đây, giáo viên cho học sinh thảo luận nhóm trả lời câu hỏi và quy định rõ thời gian 3 phút. ? Tại sao trong vô vàn âm thanh của làng, người chiến sĩ chỉ cảm nhận được âm thanh của tiếng gà trưa? - Các nhóm thảo luận cho ý kiến - Giáo viên gọi học sinh nhận xét - Giáo viên đánh giá ý kiến của các nhóm và chốt ý kiến đúng trong vô vàn âm thanh của làng quê, người chiến sĩ chỉ cảm nhận âm thanh của tiếng gà bởi tiếng gà là âm thanh tiêu biểu của làng quê, dự báo những điều tốt lành, tạo ra quả trứng hồng, đem lại niềm vui cho người dân quê. Tiếng gà gợi lại kỉ niệm tuổi thơ êm đềm của tình bà cháu. ? Âm thanh tiếng gà mái nhảy ổ vào ban trưa khiến nhà thơ liên tưởng tới điều gì? - Nghe: Xao động nắng trưa Bàn chân mỏi gọi tuổi thơ ? Ba câu thơ trên được tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật nào? - Điệp từ ? Điệp từ “nghe” được nhắc lại 3 lần có tác dụng gì? - Nhấn mạnh âm vang của tiếng gà ban trưa - Học sinh phát biểu xong, giáo viên bình sâu ở đoạn này, nhấn mạnh tác dụng của tiếng gà được anh chiến sĩ không chỉ cảm nhận bằng thính giác mà còn được cảm nhận bằng cả tâm hồn.
7. ? Vậy âm thanh tiếng gà trưa gợi cảm xúc nào trong tâm hồn người chiến sĩ? - Thức dậy tình cảm làng quê, tình cảm với Bà (III) Luyện tập - Giáo viên gọi học sinh đọc diễn cảm đoạn thơ 1 ? Ngoài bài thơ này ra, em còn biết đến bài thơ nào khác của Xuân Quỳnh viết cho thiếu nhi? - Bài “Chuyện cổ tích về loài người” ? Em thích câu thơ nào nhất? Vì sao? (IV) Hướng dẫn về nhà và chuẩn bị bài mới - Học thuộc lòng đoạn thơ I - Nêu cảm nhận của em về đoạn thơ I - Soạn, tìm hiểu nội dung đoạn II và III - Tìm và phân tích những chi tiết nói lên kỉ niệm tuổi thơ và tình cảm bà cháu. C/ kết quả Tóm lại, vận dụng đổi mới phương pháp dạy học một giờ Ngữ văn lớp 7 là một việc làm rất cần thiết đối với giáo viên. Thực hiện tốt việc đổi mới sẽ làm cho giờ học sôi nổi, có kết quả cao. Dưới sự tổ chức hoạt động của Thầy trên lớp, học sinh được hoạt động nhiều, thực hành nhiều hơn, được bày tỏ những chính kiến riêng của mình. Từ đó các em sẽ ham học hơn, tiếp xúc nội dung bài tốt hơn. Mục đích đổi mới trong dạy học ngữ văn đã đạt được hiệu quả mong muốn. d/ Bài học kinh nghiệm Đổi mới phương pháp trong dạy học đòi hỏi người giáo viên phải có sự đầu tư lớn về khâu soạn bài, chuẩn bị đồ dùng trực quan, phân loại đối tượng học sinh để có phương pháp dạy học phù hợp mới phát huy tính hiệu quả cao trong giờ dạy của giáo viên. Học sinh hiểu bài, làm chủ kiến thức./.