Sáng kiến kinh nghiệm Một số phương pháp nhằm rèn kỹ năng giải toán chia hết cho học sinh lớp 6

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Một số phương pháp nhằm rèn kỹ năng giải toán chia hết cho học sinh lớp 6

1. I. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Cơ sở lí luận: Mục tiêu giáo dục là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Hiện đổi mới phương pháp dạy học đang là một nhiệm vụ khó khăn phức tạp của rất nhiều giáo viên. Sự thành công của vấn đề này phụ thuộc rất nhiều vào quá trình đổi mới phương pháp dạy học mà giáo viên là người quyết định. Trong quá trình dạy và học toán, đối với học sinh khi tiếp cận với môn toán thì tất yếu phải hình thành một kỹ năng giải toán đối với một kiến thức nhất định. Có được kỹ năng giải toán nghĩa là đã khẳng định được mình vận dụng lý thuyết vào bài tập một cách có tư duy, sáng tạo. Đối với chương trình toán 6 được viết trong SGK thì lượng kiến thức không nhiều nhưng bài tập áp dụng đối với mỗi kiến thức thì khá phong phú và đa dạng, trong đó có dạng toán chia hết. Thực tế cho thấy, dạng toán chia hết được bắt gặp xuyên suốt chương trình toán THCS. Trong quá trình học tập môn Toán, nhiều khi ta cần biết một số có chia hết hay không chia hết cho một số nào đó mà không cần thực hiện phép chia. Muốn vậy ta cần biết các dấu hiệu chia hết cho một số tự nhiên. Ở chương trình Toán tiểu học, việc thực hiện “Rút gọn phân số” dựa trên tính chất cơ bản của phân số là: “Cùng chia tử số và mẫu số cho cùng một số tự nhiên khác không”, việc xác định số tự nhiên này cũng được tiến hành trên cơ sở dấu hiệu chia hết mà không dùng tới khái niệm ước số chung hay hoặc ước số chung lớn nhất. Chính vì thế là giáo viên chúng ta cần rèn cho các em kỹ năng giải dạng toán này khi kiến thức còn là nền tảng đó là dạng toán chia hết trong chương trình toán 6. Trong quá trình giảng dạy tôi nhận thấy học sinh mình còn rất yếu dạng toán này thậm chí không biết giải và nếu
2. thức thông qua hệ thống bài tập áp dụng này, điều đó giúp các em hứng thú học tập hơn rất nhiều. Hiện tại, học sinh lớp 6A3, 6A4 tôi đang dạy năm nay còn rất bở ngỡ đối với dạng toán chia hết, các em cảm thấy lạ và rất ngại làm dạng toán này vì nghĩ nó rất khó. Vì thế, điều quan trọng là phải rèn kỹ năng giải toán chia hết ở lớp 6 để trang bị hành trang kiến thức vững chắc cho các em gặp lại dạng toán này ở các lớp trên. 2. Mục đích, phạm vi và kế hoạch nghiên cứu. 2.1.Mục đích nghiên cứu: 2.1.1. Xây dựng các giải pháp giải quyết một số phương pháp rèn kĩ năng giải toán chia hết cho học sinh lớp 6 có hiệu quả. 2.1.2. Tổng kết lại các điều kiện cần và đủ để thực hiện thành công sáng kiến trong các nhà trường. Đối với giáo viên: Khai thác một số bài toán “dạng toán chia hết” nhằm phát huy tính tích cực học tập của học sinh. Đối với học sinh: Chủ động chiếm lĩnh kiến thức, mạnh dạn, tự tin, phát triển trí tuệ của bản thân; xác định được các dấu hiệu chia hết; phương pháp vận dụng vào từng bài toán; lập luận chặt chẽ Đối với Ban giám hiệu nhà trường: Cần chú trọng đến việc tổ chức hướng dẫn cho giáo viên, tạo điều kiện giúp giáo viên hoàn thành sáng kiến kinh nghiệm đạt hiệu quả. Thực hiện tốt quy trình tổ chức xét chọn sáng kiến kinh nghiệm. 2.2. Phạm vi nghiên cứu: Lớp 6A3, 6A4 2.3. Kế hoạch nghiên cứu Từ thực tế giảng dạy môn Toán đối tượng lớp 6, tôi đã rút ra được “Một số biện pháp rèn kĩ năng giải bài toán giải bài toán chia hết cho học sinh lớp 6” với một số hoạt động cụ thể như sau: - Nắm vững nội dung các tính chất chia hết, các dấu hiệu chia hết.
3. giấu dốt, không chịu học hỏi bạn be, thầy cô. Đặc biệt, do các em là học sinh đầu cấp nên chưa nắm rõ được cách thức học tập mới. Đứng trước thực trạng trên, tôi thấy cần phải làm thế nào để khắc phục tnhf trạng trên nhằm nâng cao chất lượng học sinh, làm cho học sinh hứng thú hơn với môn toán thường được cho là khô khan. Vậy tôi thiết nghĩ, đề tài nghiên cứu của tôi về vấn đề này sẽ bổ sung thêm cho đồng nghiệp và học sinh một số phương pháp phù hợp với từng đối tượng học sinh. 2. Các giải pháp đã thực hiện: (Là phần quan trọng nhất, tiến hành trong suốt quá trình thực nghiệm: Các giải pháp nhằm phát huy các điểm mạnh, khắc phục các điểm yếu đã nêu ở phần đánh giá; phải đảm bảo tính mới, tính sáng tạo, tính hiệu quả; tuyệt đối không được sao chép các giải pháp của đồng nghiệp). 2.1. Giải pháp 1: Cơ sở lý thuyết Nhằm cung cấp cho các em chuẩn kiến thức về tính chất chia hết và các dấu hiệu chia hết. 2.1.1. Tính chất chia hết của một tổng, một hiệu, một tích - Nếu am và bm thì a + b m , a – b m , a.bm - Nếu am thì a n  m (n N ) - Nếu am và bn thì a.b  m.n đặc biệt ab thì an bn 2.1.2. SKG toán 6 giới thiệu dấu hiệu chia hết cho 2, 3, 5, 9 ở đây giáo viên cần bổ sung thêm dấu hiệu chia hết cho 4, 6, 8, 25 và 125 Mục đích đưa thêm các dấu hiệu là để khi vận dụng vào bài tập học sinh không bị lúng túng ngay cả khi lên các lớp trên (7, 8, 9) Chia hết cho Dấu hiệu 2 Số có chữ số tận cùng là chữ số chẵn 3 Số có tổng các chữ số chia hết cho 3
4. sinh dễ hiểu chứ không nhất thiết phải dùng từ ta áp dụng phương pháp chứng minh quy nạp. 2.1.5. Phương pháp chứng minh phản chứng Muốn chứng minh khẳng định P đúng có 3 bước: - Giả sử P sai - Nhờ các tính chất đã biết, từ giả sử sai suy ra điều vô lí - Vậy điều giả sử là sai, chứng tỏ P đúng. 2.1.6. Để chứng minh a chia hết cho b ta biểu diễn b = m.n Nếu (m,n) = 1 thì tìm cách chứng minh a chia hết cho m, a chia hết cho n khi đó a chia hết cho m.n hay a chia hết cho b Nếu (m,n) 1 thì ta biểu diễn a = a1.a2 rồi chứng minh a1 chia hết cho m, a2 chia hết cho n hoặc ngược lại. khi đó a 1.a2 chia hết cho m.n hay a chia hết cho b 2.2. Giải pháp 2: Các phương pháp giải toán chia hết Phần nội dung này tôi sẽ đưa ra các dạng toán từ cơ bản nhất đến mở rộng hơn, Có như thế chúng ta mới có thể rèn và hình thàng kỹ năng giải toán chia hết cho các em một cách có nền tảng. 2.2.1. Phương pháp 1: Vận dụng các dấu hiệu chia hết cho 2; 3; 5; 9; 11; Bài toán 1: Điền vào * để số 35* a) Chia hết cho 2; b) Chia hết cho 5; c) Chia hết cho cả 2 và 5. Hướng dẫn:
5. a63b2,5 b 0 a6303, 9 (a 6 3 0)9 (9 a )  9 a  9 a 0; 9  a = 9 (Vì a là chữ số hàng nghìn nên số 0 không có nghĩa) Vậy a = 9; b = 0 thì a63b chia hết cho đồng thời 2; 3; 5; 9. Bài toán 4: Tìm chữ số a, b sao cho 87ab9 và a – b = 4 Hướng dẫn: Lập luận 87ab9 8 7 a b9 (15 a b)9 a b 3;12 Mà điều kiện a – b = 4 nên ta loại a + b = 3. Từ a – b = 4 và a + b = 12 ta tìm được a = 8; b = 4. Bài toán 5: Cho số 76a23 a) Tìm a để 76a239 b) Trong các số vừa tìm được của a có giá trị nào làm cho số 76 a 2311 không ? Hướng dẫn a) Tính tổng các chữ số của 76a23 ta được (a 18) 9 do đó a 0;9 b) Với a = 0 thì số 76023 ta có: (7 + 0 + 3) – (6 + 2 ) = 2  11 Tương tự với a = 9 ta có:
6. Hướng dẫn: Để tìm được a và b ta phải thấy được hai dấu hiệu cơ bản đó là số đó chia hết cho 5 và 8. Vì 19ab chia hết cho 5 nên b=0 hoặc b=5 và 19ab chia hết cho 8 nên suy ra b = 0 Mặt khác, 19a0 chia hết cho 8 nên 19a0 chia hết cho 4 khi a0 chia hết cho 4 suy ra a {0; 2; 4; 6; 8}. Ta có 19a0 chia hết cho 8 khi 9a0 chia hết cho 8 nên a = 2 hoặc a = 6. Vậy nếu a = 2 thì b = 0 và nếu a = 6 thì b = 0 nên số cần tìm là 1920 và 1960. Bài toán 9: Chữ số a là bao nhiêu để aaaaa96 chia hết cho cả 3 và 8. Hướng dẫn: Vì aaaaa96 8  a96 8  100a + 96 8 suy ra 100a8 Vậy a là số chẵn a 2, 4, 6, 8} (1). Vì aaaaa96 3  (a + a + a + a + a + 9 + 6 ) 3  5a + 15  3 Mà 153 5a 3 mà (5, 3) = 1 Suy ra a  3 vậy a 3; 6; 9} (2). Từ (1) và (2 ) suy ra a = 6 KL: Vậy số phải tìm là 6666696. Bài toán 10: Tìm chữ số a để 1aaa1  11 Hướng dẫn: Tổng các chữ số hàng lẻ là 2 + a .Tổng các chữ số hàng chữ là 2a. * Nếu 2a a + 2 a 2 thì 2a – (a + 2) = a - 2 9 – 2 = 7
7. Vậy M chia hết cho 3. Ta có giá trị của tổng 16 354 + 67 541 có chữ sô tận cùng là 5 nên tổng chia hết cho 5 Vậy N chia hết cho 5. Bài toán 14: Cho A= 2.4.6.8.10 + 40. Chứng tỏ rằng: a) A chia hết cho 8 b) A chia hết cho 5 Hướng dẫn a) Dựa vào tính chất chia hết của một tổng ta lập luận 2.4.6.8.10  8 ( vì tích có chứa thừa số 8) 408 2.4.6.8.10 408 Vậy A chia hết cho 8 b) Tương tự 2.4.6.8.105 ( vì 10 chia hết cho 5) 405 2.4.6.8.10 405 Vậy A chia hết cho 5 2.2.3. Phương pháp 3: Dùng phương pháp chứng minh quy nạp để chứng minh tổng, tích các số liên tự nhiên liên tiếp chia hết cho một số Đây là dạng toán ta áp dụng phương pháp chứng minh quy nạp. Tuy nhiên, khi dạy lớp 6 ta không cần phải nói khó hiểu mà chỉ dạy cho các em xét các trường hợp bẳng mệnh đề: “ Nếu thì ”. Mặt khác nếu ngay lớp 6 các em được làm dạng bài tập này thì rất thuận tiện để các em làm dạng toán chia hết ở các lớp trên. Nếu không, các em sẽ cảm thấy kiến thức chia hết rất lạ, rất xa vời khi lên lớp 7, 8, 9 gặp bài toán mà sử dụng kiến thức đáng lí ra phải được chứng minh ở lớp 6.
8. Hướng dẫn: Gọi ba số tự nhiên liên tiếp n, n+1, n+2 Tống của chúng là: n + n+1 + n+2 = 3n +3  3 Vậy tổng ba số tự nhiên liên tiếp là một số chia hết cho 3 Tương tự tổng của bốn số tự nhiên liên tiếp là: 4n + 6  4(vì 6  4) Vậy tổng của bốn số tự nhiên liên tiếp không chia hết cho 4 Bài toán 18: Chứng minh rằng tích hai số chẵn liên tiếp chia hết cho 8. Hướng dẫn: Gọi hai số chẵn liên tiếp là 2n, 2n+2 (n N) Tích 2n.(2n+2) = 2.n.2.(n+1) = 4.n.(n+1) Ta có n.(n+1) là tích hai số tự nhiên liên tiếp nên chia hết cho 2 (theo bài toán 15) Vì thế 4.n.(n+1)  8 Vậy tích hai số chẵn liên tiếp chia hết cho 8 Bài toán 19: Chứng minh rằng tích ba số chẵn liên tiếp chia hết cho 48. Hướng dẫn: Gọi ba số chẵn liên tiếp là 2n, 2n +2, 2n +4 (n N) Tích 2n.(2n+2).(2n+4) = 2.n.2(n+1).2(n+2) = 8.n.(n+1).(n+2) Ta có n.(n+1) là tích hai số tự nhiên liên tiếp nên chia hết cho 2( theo bài toán 16) Ta có: n.(n+1).(n+2) là tích ba số tự nhiên liên tiếp nên chia hết cho 3 (theo bài toán 17) Mà (2,3) = 1 nên n.(n+1).(n+2) chia hết cho 6
9. Cho ba số nguyên tố lớn hơn 3. Chứng minh rằng tồn tại hai số có tổng hoặc hiệu chia hết cho 12 Hướng dẫn: Một số nguyên tố lớn hơn 3 chia cho 12 thì số dư chỉ có thể là 1 trong 4 số 1; 5; 7; 11. Chia làm hai nhóm: Nhóm 1: dư 1 hoặc dư 11 Nhóm 2: dư 5 hoặc dư 7 Giải tiếp như bài toán 18 2.2.5. Phương pháp 5: Dùng phương pháp chứng minh phản chứng, tìm điều kiện để một biểu thức chia hết cho một số, chia hết cho một biểu thức Bài toán 22: Chứng minh rằng Nếu a  m, b  m, a+b+c  m thì c m. Hướng dẫn: Ta sử dụng phương pháp chứng minh phản chứng Giả sử c  m Ta có am,bm nên a + b + c  m (tính chất 2 sgk toán 6 tr 35). Điều này trái với đề bài a b cm Vậy điều giả sử sai.Suy ra cm Đối với bài này, khi dạy giáo viên không nhất thiết khắc sâu phần chứng minh. Yêu cầu học sinh chỉ cần vận dụng kiến thức đã được chứng minh vào bài tập cụ thể nào đó là được. Bài toán 23: Tìm n N để: a) n + 4  n b) 3n + 7  n c) 27 - 5n  n
10. Giỏi Khá Trung bình Yếu Kém Lớp SL TL% SL TL% SL TL% SL TL% SL TL% 6A3 6A4 III. KẾT LUẬN: 1. Kết luận: Việc nghiên cứu thực trạng, áp dụng rèn các kỹ năng giải bài toán chia hết cho học sinh lớp 6 Trường THCS Nguyễn Trãi, góp phần tạo cho bản thân cá nhân tôi tự tin hơn trong công tác giảng dạy của mình. Đặc biệt kích thích tinh thần ham học của học sinh và sự quan tâm, đầu tư của phụ huynh và nhà trường. Từ đó tạo được “đòn bẩy” trong việc nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường trong năm học 2018 - 2019 và những năm học tiếp theo. Sáng kiến “Một số biện pháp nhằm rèn kỹ năng giải toán chia hết cho học sinh lớp 6” có thể ứng dụng và triển khai tới các thành viên trong tổ vào những năm học tiếp theo. Qua thời gian tổ chức thự hiện, chịu khó trong tiết làm có sửa bổ sung sau mỗi tiết dạy, bản thân tôi tự nhận xét, rút kinh nghiệm về cách tiến hành. Nhìn chung học sinh tiến bộ trong học tập có phần hăng say và sôi nổi. 2. Kiến nghị: a. Đối với Phòng Giáo dục và Đào tạo - Mở các chuyên đề về kỹ năng giải toán trong trường THCS. b. Đối với ban lãnh đạo nhà trường - Quan tâm hơn nữa đến việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Trên đây là một số ý kiến đóng góp của tôi về việc “Một số biện pháp nhằm rèn kỹ năng giải toán chia hết cho học sinh lớp 6”. Với kinh nghiệm còn non trẻ, rất mong được sự góp ý của các thầy cô giáo, của các anh chị đồng