Sáng kiến kinh nghiệm Một số giải pháp để nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lý Lớp 8 ở trường THCS

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Một số giải pháp để nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lý Lớp 8 ở trường THCS

1. Tr­êng THCS Hoa Hång B¹ch Giaùo vieân: Vũ Ngọc Nam S¸ng kiÕn kinh nghiÖm: Mét sè gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao chÊt l­îng d¹y häc m«n ®Þa lý líp 8 ë tr­êng THCS A - ®Æt vÊn ®Ò §Ó ®­a n­íc ta tho¸t khái t×nh tr¹ng l¹c hËu, kÐm ph¸t triÓn, §¶ng ta ®· ®Ò ra ®­êng lèi: “TiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸” phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2020 n­íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp. Vµ ®Ó ®µo t¹o thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam, nghÞ quyÕt 40 cña Quèc héi kho¸ X, Bé Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®· chñ tr­¬ng ®æi míi ch­¬ng tr×nh vµ s¸ch gi¸o khoa ë c¸c tr­êng phæ th«ng. Ch­¬ng tr×nh míi dùa trªn quan ®iÓm d¹y häc lÊy häc sinh lµm trung t©m “häc sinh lµ chñ thÓ cña gi¸o dôc”, gi¸o viªn ®ãng vai trß h­íng dÉn . Cïng víi viÖc ®æi míi ch­¬ng tr×nh vµ s¸ch gi¸o khoa ®ßi hái ph¶i cã sù ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y vµ ph­¬ng ph¸p häc víi s¸ch gi¸o khoa míi, trong qu¸ tr×nh d¹y häc thÇy ph¶i suy nghÜ ®Ó lùa chän c¸c h×nh thøc tæ chøc ®Ó h­íng dÉn häc sinh theo néi dung thÝch hîp cña tõng bµi, cßn häc sinh ph¶i nç lùc t×m tßi kiÕn thøc míi theo sù h­íng dÉn cña gi¸o viªn trong qu¸ tr×nh häc tËp cña m×nh.ViÖc ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y vµ ph­¬ng ph¸p häc chÝnh lµ con ®­êng ®Ó ®µo t¹o thÕ hÖ trÎ cã thãi quen häc tËp suèt ®êi nh»m gióp c¸c em thÝch øng víi thêi ®¹i khoa häc kÜ thuËt ph¸t triÔn nh­ vò b¶o, thêi ®¹i cña mét: “x· héi häc tËp”. §Ó thùc hiÖn tèt yªu cÇu trªn ng­êi gi¸o viªn nãi chung vµ gi¸o viªn d¹y §Þa lý nãi riªng th× môc tiªu cÇn ®¹t ®­îc trong qu¸ tr×nh d¹y häc lµ h×nh thµnh cho häc sinh ph­¬ng ph¸p häc tËp ®Ó chiÕm lÜnh tri thøc vµ c¸i ®Ých cÇn ®¹t cña ng­êi häc sinh lµ t¹o cho b¶n th©n mét ph­¬ng ph¸p häc tËp phï hîp ®Ó n¾m v÷ng kiÕn thøc, xö lý nh÷ng th«ng tin thu thËp trong qu¸ tr×nh häc tËp. ChÝnh v× nh÷ng yªu cÇu quan träng trªn, b¶n th©n t«i ®· chän ®Ò tµi: “Mét sè gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao chÊt l­îng d¹y vµ häc m«n §Þa lý 8”. B- gi¶i quyÕt vÊn ®Ò I- C¬ së lý luËn: Tr­íc hÕt ®Ó n©ng cao chÊt l­îng gi¶ng d¹y ®ßi hái ng­êi gi¸o viªn ph¶i cã n¨ng lùc s­ ph¹m v÷ng vµng bëi v× d¹y häc võa mang tÝnh khoa häc võa mang tÝnh nghÖ thuËt ph¶i cã nh÷ng ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y phï hîp, theo h­íng tÝch cùc gióp häc sinh chñ ®éng trong viÖc t×m kiÕm lÜnh héi kiÕn thøc. ViÖc n©ng cao chÊt l­îng gi¶ng d¹y nãi chung vµ d¹y häc m«n §Þa lý nãi riªng cÇn cã nh÷ng ph­¬ng ph¸p ®Æc tr­ng riªng. Ngoµi viÖc lªn líp nhiÒu gi¸o viªn ph¶i kh«ng ngõng häc hái t×m kiÕm tham kh¶o nh÷ng tµi liÖu cã liªn quan ®Ó lµm sao cã thÓ truyÒn ®¹t nh÷ng kiÕn thøc cho häc sinh, mét c¸ch nhÑ nhµng, dÓ hiÓu. Vµ sù tiÕp thu cña häc sinh nhiÒu hay Ýt , nhanh hay chËm sÏ liªn quan ®Õn chÊt l­îng cña viÖc häc. Khi mµ häc sinh lÜnh héi kiÕn thøc mét c¸ch ®Çy ®ñ, tù gi¸c vµ tÝch cùc th× sÏ gãp phÇn n©ng cao chÊt l­îng trong qu¸ tr×nh häc tËp cña häc sinh. V× vËy viÖc n©ng cao chÊt l­îng trong viÖc d¹y vµ häc nãi chung vµ m«n ®Þa lý nãi riªng lµ mét phÇn rÊt quan träng ®èi víi ng­êi gi¸o viªn. §Æc biÖt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay khi mµ toµn ngµnh ®ang ra søc thùc hiÖn cuéc vËn ®éng “Hai kh«ng trong gi¸o dôc”, th× chóng ta Saùng kieán kinh nghieäm Ñòa lyù 1 N¨m häc 2009 - 2010
2. Tr­êng THCS Hoa Hång B¹ch Giaùo vieân: Vũ Ngọc Nam ph¶i kh«ng ngõng n©ng cao chÊt l­îng d¹y vµ häc , nh­ng ®ã ph¶i lµ mét chÊt l­îng thùc chÊt, ®¸nh gi¸ ®óng n¨ng lùc, tr×nh ®é cña gi¸o viªn còng nh­ kh¶ n¨ng tiÕp thu cña häc sinh. II- C¬ së thùc tiÔn: 1. Thùc tr¹ng d¹y häc m«n §Þa lý ë tr­êng THCS. * ­u ®iÓm: - §a sè gi¸o viªn n¾m ®­îc ph­¬ng ph¸p d¹y häc ®Æc tr­ng ®èi víi m«n §Þa lý. Trong qu¸ tr×nh d¹y ®· biÕt lùa chän ph­¬ng ph¸p phï hîp víi néi dung nµy, kÕt hîp tèt c¸c ph­¬ng ph¸p trong c¸c ho¹t ®éng d¹y häc ph©n ®Þnh râ ®©u lµ ho¹t ®éng cña thÇy, ®©u lµ ho¹t ®éng cña trß. - H×nh thµnh ®­îc kiÕn thøc chÝnh x¸c, träng t©m vµ ®¶m b¶o tÝnh hÖ thèng gióp häc sinh dÔ häc vµ dÔ hiÓu. - Sö dông vµ kÕt hîp c¸c ph­¬ng tiÖn, thiÕt bÞ d¹y häc phï hîp víi néi dung tõng bµi. Mét sè gi¸o viªn thùc hiÖn kh¸ linh ho¹t c¸c kh©u lªn líp, ch÷ng ch¹c tù tin trong d¹y häc. - Tæ chøc cho häc sinh nhiÒu h×nh thøc häc tËp thÝch hîp, ®iÒu khiÓn häc sinh häc tËp tÝch cùc chñ ®éng, chiÕm lÜnh tri thøc. Chó träng kh©u cñng cè, h­íng dÉn bµi tËp vÒ nhµ, biÕt chó ý ®Õn tõng ®èi t­îng häc sinh, kÌm cÆp, gióp ®ì cho häc sinh cßn yÕu kÐm tiÕp thu bµi cßn chËm. - Ban Gi¸m hiÖu nhµ tr­êng lu«n quan t©m ®Õn c«ng t¸c ®æi míi PPDH cña gi¸o viªn, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó tæ bé m«n thao gi¶ng cho tõng chuyªn ®Ò nh»m n©ng cao chÊt l­îng d¹y häc. * Tån t¹i: -Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng ­u ®iÓm mµ ng­êi gi¸o viªn ®¹t ®­îc trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, gãp phÇn n©ng cao chÊt l­îng gi¸o dôc th× viÖc d¹y häc m«n §Þa lý vÉn cßn mét sè tån t¹i cÇn kh¾c phôc: - Th­êng th× c¸c tiÕt thao gi¶ng th­êng cã sù chuÈn bÞ c«ng phu, chu ®¸o c¶ vÒ thêi gian lÉn ph­¬ng tiÖn d¹y häc nªn ®¹t hiÖu qu¶ cao, c¸c tiÕt d¹y th­êng xuyªn th× hiÖu qu¶ cßn h¹n chÕ. - Mét sè tiÕt ch­a ®æi míi ph­¬ng ph¸p trong gi¶ng d¹y, v× vËy häc sinh chãng ch¸n, mÖt mái, hiÖu qu¶ d¹y vµ häc thÊp. - Mét sè gi¸o viªn cßn cho r»ng, d¹y häc §Þa lý kh«ng cÇn ®Çu t­ thêi gian nh­ c¸c m«n häc kh¸c. - Mét sè tiÕt thùc hµnh häc sinh ®«i khi cßn ch­a ®¹t kÕt qu¶ tèt. Mét sè tiÕt §Þa lý ®Þa ph­¬ng cßn khã kh¨n trong d¹y häc. 2. VÒ thùc tr¹ng häc cña häc sinh: * ­u ®iÓm: - NhiÒu häc sinh ®· cã ®æi míi trong viÖc nh×n nhËn vÒ bé m«n §Þa lý nªn ®· dÇu t­ thêi gian vµ tµi liÖu (s¸ch gi¸o khoa, vë bµi tËp, tËp b¶n ®å, ¸tl¸t, c©u hái tr¾c nghiÖm ). Kh«ng cßn cho r»ng m«n §Þa lý lµ m«n häc phô chØ cÇn häc thuéc lµ ®­îc. - NhiÒu em cã ý thøc t×m tßi tµi liÖu tham kh¶o, ®­a ra nh÷ng ý kiÕn kh¾c phôc khi ch­a hiÓu, ch¨m lo viÖc häc bµi vµ lµm bµi ë nhµ. Mét sè em tù nguyÖn tham gia vµo ®éi tuyÓn häc sinh giái, ®iÒu ®ã ®· ®éng viªn tinh thÇn cho nh÷ng gi¸o viªn d¹y m«n §Þa lý rÊt nhiÒu. * Nh­îc ®iÓm: Saùng kieán kinh nghieäm Ñòa lyù 2 N¨m häc 2009 - 2010
3. Tr­êng THCS Hoa Hång B¹ch Giaùo vieân: Vũ Ngọc Nam - Mét sè häc sinh ch­a cã sù ham mª trong häc tËp, t­ t­ëng coi th­êng m«n §Þa lý. - Mét sè kh¸c l­êi lµm bµi tËp, kÜ n¨ng ®äc b¶n ®å, l­îc ®å, ph©n tÝch b¶ng biÓu ®Æc biÖt lµ kÜ n¨ng vÏ vµ ph©n tÝch biÓu ®å cßn yÕu. - Mét sè häc sinh khi ho¹t ®éng nhãm vµ khi x©y dùng bµi kh«ng chÞu khã suy nghÜ, thiÕu chñ ®éng cßn phô thuéc vµo s¸ch gi¸o khoa, phô thuéc, û l¹i vµo nhãm tr­ëng, v× vËy chÊt l­îng häc tËp cßn thÊp. Tõ nh÷ng thùc tr¹ng trªn, b¶n th©n t«i cïng víi mét sè ®ång nghiÖp xin ®­a ra mét sè gi¶i ph¸p ®Ó kh¾c phôc vµ h¹n chÕ nh÷ng tån t¹i víi mong muèn gãp mét phÇn nhá bÐ vµo viÖc n©ng cao chÊt l­îng d¹y vµ häc m«n §Þa lý ®Æc biÖt lµ m«n §Þa lý 8 mµ t«i trùc tiÕp gi¶ng d¹y. III- Nh÷ng gi¶i ph¸p thùc hiÖn ®Ó n©ng cao chÊt l­îng d¹y vµ häc m«n §Þa lý líp 8 ë tr­êng THCS. 1. §èi víi gi¸o viªn a- Ph¶i ®æi míi c¸ch so¹n bµi - Gi¸o ¸n ®­îc xem lµ b¶n kÕ ho¹ch d¹y häc cña gi¸o viªn, ®­îc tr×nh bµy b»ng nh÷ng ®Ò môc, c©u ch÷ ng¾n gän, râ rµng theo mét tr×nh tù hîp lÝ vµ h×nh thøc ®Æc tr­ng cña gi¸o ¸n, bao gåm c¶ ho¹t ®éng cña gi¸o viªn vµ häc sinh. V× vËy trong gi¸o ¸n ph¶i chó träng thiÕt kÕ c¸c ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh, t¨ng c­êng tæ chøc c¸c ho¹t ®éng ®éc lËp hoÆc theo nhãm nhá, chuÈn bÞ phiÕu häc tËp. T¨ng c­êng giao tiÕp gi÷a thÇy vµ trß, huy ®éng vèn hiÓu biÕt, kinh nghiÖm cña tõng häc sinh vµ c¸c líp ®Ó x©y dùng bµi so¹n. - Lùa chän néi dung thÝch hîp: Nh÷ng néi dung ®­a vµo ch­¬ng tr×nh vµ s¸ch gi¸o khoa §Þa lý phæ th«ng ®­îc chän läc tõ khèi l­îng tri thøc khæng lå cña khoa häc ®Þa lý, ®¶m b¶o tÝnh khoa häc, tÝnh thùc tiÔn, tÝnh gi¸o dôc, tÝnh phæ th«ng cña ch­¬ng tr×nh. Tuy nhiªn, khèi l­îng tri thøc phong phó nh­ng thêi gian l¹i cã h¹n (45 phót), nh­ng yªu cÇu ®¶m b¶o tÝnh khoa häc, tÝnh chÝnh x¸c lµ cÇn thiÕt vµ ph¶i ®¶m b¶o tÝnh võa søc víi häc sinh. V× vËy: - Ph¶i ®Æt ra nh÷ng c©u hái cã tÝnh kÝch thÝch sù tß mß, ham hiÓu biÕt, cã nhiÒu ý nghÜa vÒ thùc tÕ, ®Æt ra vÊn ®Ò häc tËp d­íi d¹ng m©u thuÈn, gi÷a c¸c häc sinh ®· biÕt vµ häc sinh ch­a biÕt. *VÝ dô: Bµi 14 “§«ng Nam ¸ - §Êt liÒn vµ h¶i ®¶o” phÇn x¸c ®Þnh vÞ trÝ ®Þa lý cña khu vùc kh«ng cÇn ®äc chi tiÕt c¸c ®iÓm cùc mµ nªn cho häc sinh nhËn xÐt c¸c ®iÓm cùc Êy thuéc l·nh thæ quèc gia nµo? Yªu cÇu häc sinh ph©n tÝch ý nghÜa vÞ trÝ cña ®Þa lý ®ã ®èi víi viÖc t¹o nªn khÝ hËu cña ®íi nãng, kiÓu nhiÖt ®íi giã mïa cña khu vùc. CÇn nªu c©u hái kÝch thÝch sù tß mß cña häc sinh nh­: V× sao giã mïa mïa h¹ vµ giã mïa mïa ®«ng l¹i tr¸i ng­îc nhau? V× sao c¶nh quan rõng nhiÖt ®íi Èm chiÕm diÖn tÝch lín ë §«ng Nam ¸? V× sao s«ng ngßi ë miÒn Trung th­êng ng¾n vµ dèc. - X¸c ®Þnh nhiÖm vô nhËn thøc cÇn ®Æc biÖt quan t©m ®Õn nhiÖm vô ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc, rÌn luyÖn c¸c kÜ n¨ng vµ t­ duy phï hîp víi néi dung bµi häc, lµm thÕ nµo ®Ó nh÷ng häc sinh cã tr×nh ®é nhËn thøc vµ t­ duy kh¸c nhau ®Òu ®­îc lµm viÖc víi sù næ lùc cña b¶n th©n. VÝ dô: Trong bµi “C¸c mïa khÝ hËu vµ thêi tiÕt ë n­íc ta” ph¶i chó träng rÌn luyÖn cho häc sinh kÜ n¨ng so s¸nh sù kh¸c biÖt vÒ khÝ hËu thêi tiÕt cña ba miÒn B¾c Bé, Trung Bé, Nam Saùng kieán kinh nghieäm Ñòa lyù 3 N¨m häc 2009 - 2010
4. Tr­êng THCS Hoa Hång B¹ch Giaùo vieân: Vũ Ngọc Nam Bé th«ng qua ®äc th«ng tin s¸ch gi¸o khoa vµ ph©n tÝch sè liÖu vÒ hai yÕu tè nhiÖt ®é vµ l­îng m­a cña 3 tr¹m Hµ Néi, HuÕ, TP Hå ChÝ Minh. §Ó hoµn thµnh néi dung nµy, gi¸o viªn ph¶i tæ chøc cho häc sinh th¶o luËn nhãm, mçi nhãm ph©n tÝch mét miÒn ®Ó c¸c häc sinh cã tr×nh ®é kh¸c nhau cã thÓ hç trî cho nhau trong viÖc t×m ra kiÕn thøc. b- Lùa chän vµ sö dông tèt c¸c thiÕt bÞ d¹y häc trong qu¸ tr×nh lªn líp v× ®©y lµ nh÷ng ®å dïng kh«ng thÓ thiÕu trong qu¸ tr×nh d¹y vµ häc §Þa lý nãi chung vµ §Þa lý 8 nãi riªng v× nã h×nh thµnh häc sinh nh÷ng biÓu t­îng vµ kh¸i niÖm §Þa lý, gióp häc sinh dÔ dµng nhËn thøc vÒ mèi quan hÖ kh«ng gian cña c¸c sù vËt vµ hiÖn t­îng ®Þa lý. ViÖc sö dông hîp lý c¸c thiÕt bÞ d¹y häc ®Æc biÖt lµ b¶n ®å, l­îc ®å, s¸ch gi¸o khoa gióp rÌn luyÖn kÜ n¨ng ®Þa lý cho häc sinh, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng cho häc sinh trong häc tËp. Sö dông tèt b¶n ®å gióp häc sinh x¸c ®Þnh vÞ trÝ, h×nh d¹ng l·nh thæ, biÕt ®­îc c¸c sù vËt vµ hiÖn t­îng ®Þa lý mµ c¸c em kh«ng cã ®iÒu kiÖn quan s¸t trùc tiÕp. Bëi v× ®©y võa lµ nguån tri thøc quan träng, võa bæ sung kh¾c s©u nh÷ng kiÕn thøc ë kªnh chñ cña s¸ch gi¸o khoa vÒ nh÷ng ®iÓm ®Æc tr­ng cña mét m«i tr­êng, l·nh thæ, v× vËy viÖc rÌn luyÖn kÜ n¨ng sö dông b¶n ®å ®Ó lÜnh héiu kiÕn thøc lµ rÊt quan träng bëi nã gióp häc sinh ghi nhí nh÷ng kiÕn thøc nhanh chãng vµ l©u bÒn, nªn nhÊt thiÕt trong gi¶ng d¹y ®Þa lý kh«ng thÓ kh«ng dïng b¶n ®å trong viÖc h×nh thµnh kiÕn thøc cho häc sinh. VÝ dô: Khi d¹y mét bµi bÊt kú vÒ “VÞ trÝ, h×nh d¹ng cña l·nh thæ” mµ gi¸o viªn kh«ng sö dông b¶n ®å th× häc sinh kh«ng thÓ n¾m ®­îc c¸c ®iÓm cùc B¾c, cùc Nam, cùc T©y, cùc §«ng cña l·nh thæ ®ã vµ kh«ng biÕt h×nh d¹ng cña l·nh thæ ®ã nh­ thÕ nµo, tiÕp gi¸p víi nh÷ng quèc gia, khu vùc nµo Tuy nhiªn, chóng ta kh«ng nªn sö dông qu¸ nhiÒu b¶n ®å cho mét tiÕt d¹y, ph¶i lùa chän b¶n ®å nµo phï hîp nhÊt, sö dông trong nh÷ng thêi ®iÓm thÝch hîp nhÊt míi ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao. c- T¹o nhu cÇu høng thó vµ ®éng lùc häc tËp T¹o nhu cÇu høng thó nhËn thøc kh«ng chØ ®­îc thùc hiÖn ngay lóc vµo bµi mµ ph¶i kÐo dµi trong suèt c¶ tiÕt häc. Khi b¾t ®µu bµi häc, gi¸o viªn cÇn cã sù ®Þnh h­íng néi dung häc tËp cho häc sinh. ViÖc ®Þnh h­íng sÏ cã hiÖu qu¶ cao h¬n nÕu nh­ t¹o ®­îc høng thó häc tËp cña häc sinh, viÖc nµy kh«ng chØ sö dông khi b¾t ®Çu bµi míi mµ ë c¸c môc kÕ tiÕp nhau, gi¸o viªn cÇn cã sù chuyÓn ý mét c¸ch thÝch hîp, cã nh­ vËy míi t¹o ra kh«ng khÝ thuËn lîi trong viÖc lÜnh héi kiÕn thøc cho häc sinh. d-X¸c ®Þnh c¸c h×nh thøc tæ chøc cho d¹y häc Tæ chøc c¸c ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh phï hîp víi néi dung tõng bµi. §èi víi nh÷ng néi dung thÝch hîp, võa søc, gi¸o viªn cho häc sinh lµm viÖc c¸ nh©n víi s¸ch gi¸o khoa l­îc ®å vµ b¶ng biÓu. §èi víi nh÷ng néi dung dÔ g©y ra nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau cÇn tæ chøc cho häc sinh lµm viÖc theo nhãm §èi víi nh÷ng néi dung mµ häc sinh kh«ng cã kh¶ n¨ng tù häc (nh÷ng néi dung phøc t¹p, khã ) vµ mÊt nhiÒu thêi gian nªn tæ chøc cho häc sinh häc theo líp. Saùng kieán kinh nghieäm Ñòa lyù 4 N¨m häc 2009 - 2010